Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước: “Kẹt” nhiều vấn đề

Báo cáo về tình hình doanh nghiệp nhà nước (DNNN) mà Chính phủ vừa gửi đến Quốc hội đã cho thấy nhiều yếu kém cần khắc phục.
Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước: “Kẹt” nhiều vấn đề

Về mặt thế chế, Chính phủ cho rằng giải pháp quan trọng lúc này là ban hành nghị định thay thế Nghị định 59/2011/NĐ-CP về cổ phần hóa. Thế nhưng thực tế thời gian qua cho thấy, dù đã nhiều lần sửa đổi, bổ sung nhưng chính sách cổ phần hóa vẫn” kẹt” nhiều vấn đề.

Hai năm sửa một lần nhưng vẫn “kẹt” ở vấn đề cũ

Tháng 7/2011, Chính phủ ban hành Nghị định 59/2011/NĐ-CP (Nghị định 59) về chuyển doanh nghiệp 100% vốn nhà nước thành công ty cổ phần. Tháng 11.2013, Chính phủ ban hành Nghị định số 189/2013/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị định 59. Tiếp đến, tháng 11.2015, Chính phủ lại ban hành Nghị định 116/2015/NĐ-CP tiếp tục sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 59.

Hiện nay, Bộ Tài chính cũng đang trình Chính phủ dự thảo nghị định thay thế các nghị định trên. Như vậy, trung bình 2 năm, Nghị định lại được sửa một lần. Các nội dung sửa đổi bổ sung chủ yếu tập trung vấn đề xử lý đất đai khi cổ phần hóa và các quy định về quyền hạn, trách nhiệm đối với nhà đầu tư chiến lược... Dù vậy, hai vấn đề này hiện vẫn còn nhiều điểm bất cập khiến mục tiêu cổ phần hóa trong một số trường hợp bị chệch chuẩn.

Về quy định đối với nhà đầu tư chiến lược, gần đây dư luận nóng lên với câu chuyện cổ phần hóa (CPH) Hãng Phim truyện Việt Nam (VFS) khi nhà đầu tư chiến lược của VFS là Tổng công ty Vận tải thủy (Vivaso) - một đơn vị chẳng liên quan gì đến phim ảnh.

Dư luận cho rằng Vivaso chỉ nhắm đến “miếng đất vàng” của VFS. Nhưng nếu vậy, cũng khó lòng trách cứ Vivaso nếu căn cứ vào các quy định CPH hiện hành. Trong trường hợp này Vivaso nắm 65% cổ phần tại VFS và trở thành nhà đầu tư chiến lược.

Điều 6, Khoản 3 Nghị định 59 quy định: Nhà đầu tư chiến lược phải có cam kết bằng văn bản trong việc gắn bó lợi ích lâu dài với doanh nghiệp và hỗ trợ doanh nghiệp sau CPH về chuyển giao công nghệ mới; đào tạo nguồn nhân lực; nâng cao năng lực tài chính; quản trị doanh nghiệp; cung ứng nguyên vật liệu; phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm.

Rõ ràng không có quy định nào yêu cầu nhà đầu tư chiến lược phải cùng ngành nghề kinh doanh chính với đơn vị CPH nên Vivaso trở thành cổ đông chiến lược của VFS là điều bình thường, pháp luật không cấm và không trái.

Về tiêu chí gắn bó lâu dài với doanh nghiệp dựa trên các yếu tố nói trên cũng rất khó định lượng, bởi chỉ cần mở một khóa đào tạo ngắn hạn cũng có thể xem là đã thực hiện cam kết đào tạo về nguồn nhân lực. Do vậy, ngay cả lúc cơ quan chức năng yêu cầu Vivaso thực hiện nghiêm các cam kết khi tham gia mua cổ phần thì cũng khó triệt để nếu Vivaso không muốn, và việc “cơm lành, canh ngọt” với các văn nghệ sĩ theo yêu cầu hiện nay là gần như không thể.

Về quy định nhà đầu tư chiến lược không được chuyển nhượng số cổ phần mua trong thời hạn tối thiểu 5 năm, trường hợp nhà đầu tư chiến lược không thực hiện đúng cam kết, vi phạm hạn chế chuyển nhượng theo quy định thì phải bồi thường mọi tổn thất xảy ra theo đúng hợp đồng cam kết và quy định của pháp luật hiện hành.

Tuy nhiên, việc xác định tổn thất này cũng rất khó khi nhà đầu tư chiến lược thực hiện chuyển nhượng có lãi, bỏ qua các yếu tố duy trì thương hiệu, ngành nghề kinh doanh cũ; và trong trường hợp vi phạm bồi thường cho ai cũng chưa được làm rõ.

Không có quyền “chọn ông chủ” cho mình

Điều đáng quan tâm nữa là người lao động khó chọn được “ông chủ” cho mình. Theo chính sách CPH, người lao động trong doanh nghiệp có quyền tìm hiểu, lựa chọn cổ đông chiến lược. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các ngành nghề văn hóa - nghệ thuật - thể thao.

Vì những ngành này, tài sản là con người, chất xám chứ không phải là cái nhà, cái cửa. Theo quy định, bao giờ cũng có buổi phổ biến quy trình CPH cho tập thể công nhân viên chức. Khi xác định giá trị doanh nghiệp xong lại tiếp tục phổ biến phương án CPH cho người lao động. Trong phương án đó nói rõ cổ đông là ai, thế mạnh của cổ đông là gì để người lao động cho ý kiến.

Đối chiếu với việc CPH VFS, tại cuộc họp báo chuyên đề hồi tháng trước, Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp Đặng Quyết Tiến cho rằng: “Trong trường hợp này có trách nhiệm cả phía người lao động. Vì lúc CPH, họ có quyền tranh cãi, có ý kiến, nhưng đã không nói ngay để đến khi người khác đã nắm doanh nghiệp trình cơ quan có thẩm quyền quyết định... việc bán cổ phần lần đầu cho nhà đầu tư chiến lược và tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư chiến lược”.

Như vậy, có thể thấy thẩm quyền chọn nhà đầu tư chiến lược ở đây thuộc về “ban chỉ đạo CPH và cơ quan có thẩm quyền”. Trong khi đó, cũng không có quy định nào lượng hóa phải có bao nhiêu phần trăm người lao động đồng ý ban chỉ đạo và cơ quan có thẩm quyền mới được chọn nhà đầu tư chiến lược. Điều này có nghĩa là ý kiến có thể không được ghi nhận cũng khó quy trách nhiệm cho đơn vị có quyền lựa chọn “ông chủ mới” trong trường hợp chọn nhầm, chọn sai... Như vậy, người lao động có một số quyền nhất định, nhưng không đủ để quyết định. 

Có thể bạn quan tâm