4 xu hướng theo ông Ousmane Dione gồm: hình thái thương mại mới, nền kinh tế tri thức, biến đổi khí hậu, và già hóa dân số. Xu thế lớn mang đến cả rủi ro và cơ hội nên điều quan trọng là tìm ra cách tận dụng chúng để tạo ra lợi thế của Việt Nam.
Về vấn đề thay đổi hình thái thương mại, ông Ousmane Dione khẳng định thương mại đang chậm lại. Điều này tạo ra cạnh tranh lớn hơn cho các nước như Việt Nam. “Việt Nam đã được hưởng lợi từ một khu vực FDI mạnh - là một động lực mạnh mẽ cho dòng chảy thương mại. Đồng thời trực tiếp sử dụng 2.4 triệu người lao động. Tuy nhiên, các nước láng giềng như Campuchia và Myanmar đang nổi lên là đối thủ cạnh tranh của Việt Nam trong việc thu hút việc làm sản xuất tay nghề thấp. Trong một số trường hợp, sự thay đổi công nghệ nhanh chóng thậm chí còn dẫn đến việc công ăn việc làm quay trở về nước sở tại của FDI”, ông Ousmane Dione nhìn nhận.
Ông Ousmane Dione cũng cho rằng, kông có gì ngạc nhiên khi người lao động thế kỷ 21 đòi hỏi phải có một nhóm kỹ năng phức tạp hơn trước đây. Tự động hóa cũng góp phần thúc đẩy điều này, do máy móc đang đảm nhận các công việc thủ công và lặp lại. Cùng với đó là nhu cầu ngày càng lớn của một lớp người tiêu dùng đối với các sản phẩm và dịch vụ có giá trị cao”.
Về xu hướng biến đổi khí hậu, theo ông Ousmane Dione, xu hướng này tạo ra một rủi ro lớn cho Việt Nam. Đó là tốc độ tăng nhiệt độ mỗi thập kỷ ở Việt Nam từ kể từ những năm 1960, gấp đôi so với mức trung bình toàn cầu. Mực nước biển dâng cao có thể làm cho một phần ba dân số Việt Nam có nguy cơ ngập lụt, con số này là hơn 80% ở vùng đồng bằng sông Cửu Long và sông Hồng. Thay đổi độ mặn đe dọa 2/3 lượng cá nuôi trồng ở Việt Nam. Sụt lún đất kết hợp với tăng độ mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long, gây nguy cơ cho sinh kế của 13,6 triệu nông dân trồng lúa. Đây là những con số thống kê nghiêm trọng.
Cuối cùng, xu thế già hóa dân số của Việt Nam, theo quan điểm của ông Ousmane Dione, chúng ta không phóng đại khi nói rằng Việt Nam sắp trải qua tốc độ già hóa dân số nhanh nhất trong lịch sử loài người.
“Tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động đã lên tới đỉnh điểm và đang giảm vào năm nay. Tỷ trọng dân số từ 65 tuổi trở lên là 6,5% vào năm 2017, dự kiến sẽ đạt 21% vào năm 2050. Có nghĩa, cứ năm người thì có một người cao tuổi. Điều này có nhiều tác động tiêu cực đến nguồn cung lao động của Việt Nam, đến tăng trưởng năng suất dài hạn. Đặc biệt tác động tiêu cực đến lao động nữ do họ có thể chịu nhiều gánh nặng nhất trong việc phải chăm sóc người cao tuổi. Mặt khác, ngành công nghiệp chăm sóc có thể sẽ mở rộng để phục vụ cho người cao tuổi, như đang diễn ra ở các nước châu Á phát triển, châu Âu và Mỹ”, ông Ousmane Dione nhìn nhận.
Và trong 4 xu hướng lớn này, ông Ousmane Dione cũng cho rằng, Việt Nam đang có một số lựa chọn: Một là khi ở trong thế bị động, tiếng ồn sẽ rất lớn và những rung động từ những bước chân mạnh đến mức Việt Nam "không thể sống yên ổn". Lựa chọn thứ hai là mở cửa trước và xem cuộc diễu hành đi qua. Chúng ta thậm chí có thể cổ vũ, nhưng cuối cùng vẫn là những người quan sát thụ động. Hoặc, với lựa chọn thứ ba, chúng ta có thể quyết định tham gia vào cuộc diễu hành. Chúng ta có thể học cách điều chỉnh tốc độ của nó và tìm hiểu xem chúng ta đang ở đầu, giữa hay cuối cuộc diễu hành. Và chúng ta có thể nói chuyện với những người tham gia khác để tìm hiểu xem những gì đang diễn ra. Việt Nam sẽ theo lựa chọn nào?”, ông Ousmane Dione khẳng định.
Đồng thời, ông Ousmane Dione cũng khẳng định sự phát triển bền vững và cạnh tranh của Việt Nam phụ thuộc vào việc có được một nền kinh tế có khả năng chống chịu các xu hướng lớn, đồng thời phát triển và triển khai các loại vốn khác nhau. Theo đó, có bốn loại vốn lên quan đến chúng ta: thể chế, con người, vật chất do con người tạo ra, và tự nhiên.
Cụ thể, vốn thể chế là thành phần tạo ra môi trường thuận lợi cho khu vực tư nhân tăng trưởng. Đối với Việt Nam, điều này đòi hỏi phải xác định và hỗ trợ các động lực mới của tăng trưởng, dịch chuyển để vai trò của nhà nước nhẹ hơn. Đặc biệt, đưa ra các chiến lược phát triển FDI và thị trường vốn có hướng tới tương lai và được xây dựng dựa trên thông tin đầy đủ. Lấy hình ảnh của cơ thể của con người, chúng ta có thể coi vốn thể chế là trái tim của sự phát triển bền vững và cạnh tranh của một quốc gia. Nó bơm máu và oxy đến toàn bộ hệ thống để đảm bảo sức khỏe tổng thể của một nền kinh tế.
Về vấn đề vốn nhân lực là tổng hòa các yếu tố sức khỏe, kỹ năng, kiến thức, kinh nghiệm và thói quen của dân số. Vốn nhân lực có thể thúc đẩy khả năng cạnh tranh của một quốc gia. Đặc biệt tại thời điểm có sự thay đổi nhanh chóng đòi hỏi số lượng người tài giỏi ngày càng tăng để duy trì tăng trưởng.
Tuy nhiên, theo ông Ousmane Dione vốn nhân lực không tự cụ thể hóa, nó phải được xã hội và nhà nước nuôi dưỡng qua các vòng đời. Trong một xã hội lão hóa có nguồn cung lao động co lại, bạn có thể tưởng tượng tầm quan trọng của việc phát triển và phát triển vốn nhân lực của từng người để đạt tiềm năng cao nhất. Lấy hình ảnh cơ thể con người, có lẽ vốn nhân lực có thể được coi là bộ não của sự phát triển bền vững và cạnh tranh của một quốc gia.
Về vốn vật chất do con người tạo ra là xương sống của một nền kinh tế, bao gồm đường xá, cầu, cảng, nhà xưởng, hệ thống thủy lợi và đất đô thị. Theo ông Ousmane Dione, mục tiêu ở đây là phát triển và triển khai có hiệu quả các loại vốn vật chất hoặc do con người tạo ra, tối đa hóa vai trò của khu vực tư nhân và đảm bảo dịch vụ phù hợp với nhu cầu. Nếu nghĩ về tương lai, cần phải xem xét tác động của thay đổi công nghệ, bao gồm giá năng lượng mặt trời sẽ thấp hơn, hệ thống vận tải công cộng khối lượng lớn chạy không có xung đột, lưới điện thông minh và các cơ hội mới cho các nền kinh tế tuần hoàn và chia sẻ.
Về vốn tự nhiên, bao gồm đất nông nghiệp, rừng và các khu bảo tồn trên cạn, cũng như năng lượng và khoáng sản. Ở đây, ông Ousmane Dione cho rằng, mục tiêu là sử dụng hiệu quả và bền vững nguồn vốn tự nhiên, điều chỉnh giá cả và các ưu đãi để tạo ra khả năng phục hồi khí hậu, và định hướng quốc gia vào quỹ đạo phát triển carbon thấp hơn đáng kể. Ngoài ra, còn có khía cạnh giới. Ví dụ, trong khi phụ nữ và nam giới có quyền bình đẳng đối với quyền sở hữu đất đai, chỉ có 18% phụ nữ được coi là chủ sở hữu duy nhất trên giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và chỉ 22% được công nhận cùng với chồng của họ. Vì vốn tự nhiên là tất cả những gì xung quanh chúng ta, tôi đề xuất xem nó như là da, hay cơ quan lớn nhất của cơ thể, bao trùm nền kinh tế.
Điểm cuối cùng, theo ông Ousmane Dione đưa ra tại hội thảo là về bốn loại vốn: thể chế, con người, vật chất, và tự nhiên – đó là để một quốc gia vững vàng trước các xu hướng lớn, bốn loại vốn phải được phát triển và sử dụng một cách đầy đủ, công bằng và hiệu quả.
“Chúng ta phải giảm chi phí phát triển tất cả các loại vốn, chúng ta phải đảm bảo mọi người đều có quyền tiếp cận, và chúng ta phải tạo ra chất lượng cao nhất có thể. Một số vốn, đặc biệt là vốn nhân lực, mất nhiều thời gian hơn để phát triển nhưng có lợi nhuận cao. Vì vậy, thời gian là quan trọng và chúng ta phải hành động ngay bây giờ để giảm thiểu rủi ro hoặc nắm bắt đầy đủ các cơ hội mà các xu hướng lớn đem lại”, ông Ousmane Dione khẳng định.
