Từ những điệu sli, lượn ngân vang giữa núi rừng cho tới những làng văn hóa đang hồi sinh, Lạng Sơn đang tạo nên “bản giao hưởng mới” giữa bảo tồn và phát triển, đưa văn hóa dân tộc thiểu số trở thành điểm tựa quan trọng cho du lịch xanh và bền vững.
Khởi nguồn từ làng bản – nơi văn hóa được đánh thức
Là vùng đất hội tụ hơn 30 dân tộc anh em, Lạng Sơn từ lâu sở hữu kho tàng văn hóa phong phú, đặc sắc. Tày, Nùng, Dao, Hoa, Sán Chay… không chỉ đóng góp vào bản sắc tinh thần của xứ Lạng mà còn là “mỏ vàng mềm” giúp địa phương phát triển du lịch theo hướng riêng biệt.
Từ đầu năm 2025, tỉnh triển khai Dự án 6 thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch. Đây là bước chuyển quan trọng trong tư duy: từ bảo tồn thụ động sang bảo tồn gắn với khai thác, phát triển.
Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, chỉ trong 9 tháng đầu năm, hàng loạt hoạt động đã được triển khai: mua sắm 20 bộ thiết bị cho nhà văn hóa thôn; hỗ trợ 4 nghệ nhân nhân dân và nghệ nhân ưu tú; hỗ trợ hoạt động cho 60 đội văn nghệ truyền thống; tổ chức 3 lớp truyền dạy văn hóa phi vật thể; thành lập 3 câu lạc bộ văn hóa dân gian và hỗ trợ 8 tủ sách cộng đồng. Những việc làm này đang “thổi hơi ấm” vào đời sống văn hóa cơ sở – nơi các giá trị cổ truyền tồn tại bền bỉ nhất.
Đặc biệt, Thung lũng Bắc Sơn vừa được vinh danh là “Làng du lịch tốt nhất thế giới năm 2025”, mở ra cơ hội vàng cho du lịch cộng đồng phát triển mạnh mẽ.
Bảo tồn không chỉ để lưu giữ, mà để phát triển
Thay vì chỉ lưu giữ vốn văn hóa truyền thống, Lạng Sơn đang thực hiện phương thức mới: gắn bảo tồn với khai thác du lịch. Ba làng văn hóa truyền thống – làng đá Thạch Khuyên (Xuất Lễ), thôn Lân Châu (Hữu Liên) và Quỳnh Sơn (Bắc Quỳnh) – được đầu tư như mô hình điểm. Tại đây, không gian sinh hoạt, kiến trúc và phong tục cổ được bảo tồn nguyên bản, đồng thời mở cửa cho du khách trải nghiệm đời sống bản địa.
Cùng với đó, dự án tôn tạo Khu di tích Khởi nghĩa Bắc Sơn đang được đẩy nhanh tiến độ. Khi hoàn thiện, công trình sẽ vừa là “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống, vừa là điểm nhấn quan trọng trong tuyến du lịch văn hóa – lịch sử của tỉnh.
Song hành với hạ tầng, yếu tố con người được đặc biệt chú trọng. Những lớp truyền dạy then, sli, lượn; chính sách hỗ trợ nghệ nhân và đội văn nghệ truyền thống không chỉ giúp lưu giữ di sản, mà còn tạo động lực để thế hệ trẻ tiếp nối mạch nguồn văn hóa.
Ở Bắc Sơn, Ba Sơn, Hữu Kiên…, nhiều hộ dân đã biết làm homestay giữ nguyên kiến trúc nhà sàn cổ; giới thiệu món ăn truyền thống; tổ chức trình diễn dân ca – dân vũ; dẫn khách khám phá bản làng. Văn hóa trở thành sinh kế, người dân trở thành chủ thể – điều kiện tiên quyết để du lịch cộng đồng phát triển bền vững.
Khi bản làng trở thành điểm đến – di sản hồi sinh trong đời sống
Những giá trị tưởng chừng đang mai một – từ điệu then Tày, đàn tính, khèn Nùng đến lễ hội Lồng Tồng, hát sli – nay được khôi phục trong không gian du lịch sinh động. Du khách không chỉ “nghe – nhìn” mà còn được “chạm – sống” cùng văn hóa bản địa: tự tay làm ngói âm dương ở Quỳnh Sơn, cấy lúa trên thung lũng Bắc Sơn, học hát then cùng nghệ nhân.
Hiệu ứng lan tỏa rõ rệt: du khách có thêm trải nghiệm, người dân có thêm thu nhập, bản làng thêm sức sống. Mỗi mùa lễ hội, mỗi đêm diễn dân ca trở thành “tài sản chung” mà cộng đồng gìn giữ bằng niềm tự hào.
Liên kết văn hóa – du lịch: Hướng đi dài hạn cho phát triển bền vững
Về mặt quản lý, tỉnh đang xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa bảo tồn và phát triển. Mỗi dự án văn hóa đều gắn với mục tiêu du lịch; mỗi sản phẩm du lịch đều hướng đến khai thác giá trị bản địa.
Ba trụ cột được xác định:Phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn làng cổ; Xây dựng tour trải nghiệm văn hóa – nông nghiệp vùng cao; Phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng từ dân ca, ẩm thực, trang phục, nghệ thuật dân gian.
Đây là hướng đi phù hợp với xu thế du lịch trải nghiệm, khi du khách ngày càng tìm kiếm sự chân thực và độc đáo.
Dù vậy, thách thức vẫn hiện hữu: nguồn lực còn hạn chế, hạ tầng chưa đồng bộ, đội ngũ làm du lịch chuyên nghiệp chưa nhiều. Để văn hóa thực sự “nuôi dưỡng” du lịch, Lạng Sơn cần tăng cường liên kết doanh nghiệp; đào tạo nguồn nhân lực; khuyến khích cộng đồng tham gia quảng bá và xây dựng sản phẩm.
Văn hóa – đôi cánh đưa du lịch Lạng Sơn cất cao
Văn hóa dân tộc thiểu số không chỉ là ký ức của quá khứ mà còn là chất liệu để Lạng Sơn vẽ nên tương lai. Khi làng văn hóa được hồi sinh, nghệ nhân được tôn vinh, điệu sli – lượn được cất lên giữa không gian du lịch, giá trị văn hóa không còn nằm trong bảo tàng mà sống động giữa đời thường.
Dự án 6 đang tạo nền tảng để xứ Lạng định vị mình trên bản đồ du lịch bền vững. Mỗi nhịp trống hội, mỗi tiếng then ngân, mỗi nếp nhà sàn sáng đèn đón khách hôm nay đều mang theo niềm tin: khi bản làng thức giấc, du lịch Lạng Sơn sẽ cất cánh bằng chính đôi cánh của văn hóa dân tộc mình.