“Làn sóng thuế quan” của Mỹ luôn có sự tác động nhất định đến hầu hết chuỗi cung ứng toàn chứ không riêng gì một quốc gia nào. Bởi trong quá trình sản xuất một sản phẩm nhập khẩu vào Mỹ luôn đòi hỏi nhiều chi tiết và khối vận hành. Chính vì vậy, việc Washington siết thuế nhập khẩu với xe tải không chỉ là một chính sách thương mại mang tính đối phó, mà có thể trở thành “cú hích ngược” làm rung chuyển các mắt xích trong chuỗi giá trị trong đó có Việt Nam.
NHIỀU HÃNG XE GẶP KHÓ
Tổng thống Mỹ Donald Trump vừa thông báo sẽ áp thuế 25% đối với xe tải hạng trung và hạng nặng nhập khẩu vào Mỹ, bắt đầu từ ngày 1/11. Theo lý giải của Nhà Trắng, mức thuế mới được đưa ra nhằm “bảo vệ các nhà sản xuất trong nước trước sự cạnh tranh không lành mạnh từ bên ngoài”, đồng thời được kỳ vọng sẽ mang lại lợi thế cho các doanh nghiệp Mỹ như Peterbilt, Kenworth và Freightliner.
Trong khi đó, theo các thỏa thuận thương mại mà Mỹ đã ký với Nhật Bản và Liên minh châu Âu (EU), thuế nhập khẩu với xe tải nhẹ từ hai khu vực này hiện ở mức 15%. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ chính sách thuế 25% mới có áp dụng đối với các dòng xe tải trọng lớn hơn như xe chở hàng, xe đầu kéo, xe chở rác hay xe bus hay không.
Theo Reuters, hiện nay, Mexico, Canada, Nhật Bản, Đức và Phần Lan là năm quốc gia cung cấp xe tải trung và hạng nặng hàng đầu cho Mỹ. Phòng Thương mại Mỹ trước đó đã kêu gọi chính quyền không áp thuế mới, cho rằng các quốc gia nói trên “đều là đồng minh, đối tác thân cận và không gây ra bất kỳ mối đe dọa nào đối với an ninh quốc gia của Mỹ”.
Trong số này, Mexico là nguồn cung xe tải lớn nhất cho thị trường Mỹ. Một nghiên cứu công bố hồi tháng 1 cho thấy, kim ngạch nhập khẩu xe tải trung và hạng nặng từ Mexico đã tăng gấp ba lần kể từ năm 2019. Việc áp thuế mới được cho là sẽ làm gia tăng chi phí vận tải, trong bối cảnh Tổng thống Trump vẫn cam kết kiềm chế lạm phát và hạ giá hàng tiêu dùng trong nước.
Theo quy định của Hiệp định Mỹ - Mexico - Canada (USMCA), xe tải hạng trung và hạng nặng được miễn thuế nhập khẩu nếu ít nhất 64% giá trị cấu thành đến từ Mỹ, bao gồm động cơ, trục, thép hoặc chi phí nhân công. Chính quyền Trump hôm 6/10 cũng đã cho phép các nhà sản xuất được khấu trừ phần giá trị linh kiện có xuất xứ Mỹ khỏi các dòng xe tải nhẹ lắp ráp tại Canada và Mexico.
Tuy nhiên, mức thuế mới vẫn gây lo ngại cho các hãng xe có nhà máy sản xuất tại Mexico như Stellantis, Volvo hay Daimler. Stellantis đã nhiều lần vận động Nhà Trắng không áp dụng biện pháp thuế mạnh tay, bởi phần lớn xe tải của hãng được lắp ráp tại quốc gia láng giềng. Trong khi đó, Volvo đang xây dựng nhà máy xe tải hạng nặng trị giá 700 triệu USD tại Monterrey (Mexico), dự kiến đi vào hoạt động từ năm 2026, thời điểm có thể chịu ảnh hưởng trực tiếp nếu thuế quan không được nới lỏng.
Chính phủ Mexico cũng bày tỏ phản đối chính sách thuế mới. Hồi tháng 5, nước này đã gửi thư tới Bộ Thương mại Mỹ, nhấn mạnh rằng mỗi chiếc xe tải xuất khẩu từ Mexico sang Mỹ có trung bình 50% linh kiện có nguồn gốc Mỹ, bao gồm cả động cơ diesel. Năm ngoái, Mỹ đã nhập khẩu gần 128 tỷ USD linh kiện xe hạng nặng từ Mexico, cho thấy mức độ gắn kết sâu sắc giữa hai nền công nghiệp ô tô.
TÁC ĐỘNG KÉP: CHI PHÍ, ĐƠN HÀNG VÀ DÒNG VỐN FDI
Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo, tác động của chính sách này không chỉ dừng ở biên giới Mỹ, mà có thể lan rộng ra chuỗi cung ứng linh kiện, phụ tùng xe tải toàn cầu, trong đó Việt Nam đang là một mắt xích ngày càng quan trọng thông qua các doanh nghiệp FDI và nhà sản xuất nội địa quy mô lớn.
Trong số đó, THACO Industries được xem là đại diện tiêu biểu cho ngành cơ khí và linh kiện ô tô Việt Nam. Với cụm 20 nhà máy tại Khu công nghiệp Chu Lai, Quảng Nam, doanh nghiệp này đang đảm nhiệm vai trò cung ứng hàng loạt linh kiện trọng yếu cho cả xe con và xe tải. Hiện các nhà máy của THACO có năng lực sản xuất hơn 200.000 bộ linh kiện thân vỏ ô tô mỗi năm, 100.000 bộ chassis xe tải, cùng 500.000 chi tiết cơ khí và 5.000 bộ linh kiện cho xe bus.
Ngoài ra, nhà máy thiết bị điện ô tô có thể sản xuất 150.000 bộ dây điện và 50.000 bộ linh kiện điện tử mỗi năm. Hoạt động xuất khẩu cũng tăng trưởng mạnh mẽ, riêng tháng 4/2025, THACO đã xuất khẩu 109.000 linh kiện và phụ tùng ô tô sang Hàn Quốc, Nhật Bản và Malaysia, bao gồm két dàn nóng, áo ghế, bọc cần số, nhíp lá và bộ khung thân vỏ. Năm 2022, doanh thu xuất khẩu linh kiện và phụ tùng đạt 17,2 triệu USD trong 7 tháng đầu năm, tăng 82% so với cùng kỳ, và ước cả năm đạt khoảng 37 triệu USD.
Trong lĩnh vực nhựa ô tô, doanh nghiệp cũng ghi nhận doanh thu trên 400 tỷ đồng trong năm 2023, trong đó kim ngạch xuất khẩu chiếm khoảng 10,3 triệu USD. Các sản phẩm của THACO hiện đã được cung cấp cho Mazda, Peugeot, BMW, Toyota và Isuzu – những thương hiệu có chuỗi sản xuất xe tải hoặc xe thương mại tại Mexico và châu Âu. Điều này đồng nghĩa, khi Mỹ áp thuế mạnh lên xe tải từ những thị trường này, lượng đơn hàng linh kiện trung gian từ Việt Nam hoàn toàn có thể bị thu hẹp theo.
Ở lĩnh vực linh kiện điện và điện tử, Việt Nam đang có hai “đại bản doanh” của các tập đoàn hàng đầu Nhật Bản là Yazaki Vietnam và Sumitomo Wiring Systems Vietnam – những doanh nghiệp chuyên sản xuất hệ thống dây điện (wire harness) cho ô tô. Đây là bộ phận không thể thiếu trên cả xe con lẫn xe tải, đặc biệt là xe tải hạng trung và hạng nặng với hệ thống điện phức tạp.
Nhà máy Yazaki Long Đức tại Trà Vinh hiện có diện tích hơn 90.000 m², sử dụng trên 4.000 lao động, chủ yếu sản xuất dây dẫn điện cho các hãng xe toàn cầu. Năm 2019, tổng kim ngạch xuất khẩu dây điện ô tô từ ba doanh nghiệp lớn Yazaki, Sumi-Hanel và SumiDenso đạt xấp xỉ 2,1 tỷ USD. Những con số này phản ánh rõ năng lực xuất khẩu đáng kể của Việt Nam trong lĩnh vực dây điện ô tô, song cũng cho thấy mức độ dễ tổn thương nếu nhu cầu xe tải từ khu vực Bắc Mỹ giảm sút vì chính sách thuế mới.
Bên cạnh đó, Bosch Việt Nam tại Đồng Nai, một trong những cơ sở sản xuất lớn nhất của tập đoàn Bosch tại Đông Nam Á hiện đảm nhiệm vai trò sản xuất hệ thống truyền động (push belt cho hộp số CVT), cảm biến và linh kiện điện, điện tử cho các nhà máy xe tải tại Đức như Daimler, MAN và Mercedes-Benz. Hơn 90% sản phẩm của Bosch Việt Nam được xuất khẩu, giúp doanh nghiệp đạt doanh thu hơn 7.000 tỷ đồng trong năm 2023, tăng khoảng 10% so với năm trước. Tuy nhiên, khi các nhà máy châu Âu hoặc Mexico gặp sức ép chi phí do thuế nhập khẩu mới của Mỹ, sản lượng linh kiện trung gian từ Việt Nam cũng có thể chịu ảnh hưởng theo.
Không chỉ lĩnh vực cơ khí và điện – điện tử, Việt Nam còn đang góp phần trong chuỗi cung ứng linh kiện điện tử cho xe tải hiện đại. Foxconn Việt (Bắc Ninh) sản xuất bo mạch, module điều khiển; LG Innotek (Hải Phòng) sản xuất camera cảm biến và module hiển thị; trong khi Panasonic Việt Nam xuất khẩu cảm biến áp suất, linh kiện điện công suất dùng trong xe hybrid, với doanh thu xuất khẩu ngành linh kiện đạt hơn 1 tỷ USD mỗi năm. Các doanh nghiệp này không trực tiếp tham gia sản xuất linh kiện cơ khí cho xe tải, nhưng là mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị điện tử hóa của xe thương mại và xe tự động hóa.
Toàn ngành công nghiệp hỗ trợ ô tô Việt Nam hiện có khoảng 2.000 doanh nghiệp sản xuất phụ tùng, linh kiện, sử dụng trên 600.000 lao động, trong đó khoảng 300 doanh nghiệp đã tham gia chuỗi cung ứng đa quốc gia. Theo JETRO, tỷ lệ nội địa hóa linh kiện tại Việt Nam trong các doanh nghiệp Nhật Bản đã tăng từ 28% năm 2012 lên 37% năm 2022, cho thấy năng lực cung ứng của Việt Nam đang mở rộng đáng kể trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Chính vì vậy, việc Mỹ áp thuế 25% lên xe tải hạng trung và hạng nặng không chỉ là biến động thương mại ở tầm vĩ mô, mà còn là “cơn sóng ngầm” lan tới nhiều doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng. Các nhà sản xuất tại Việt Nam từ cơ khí, điện - điện tử, nhựa cho đến dây điện ô tô đều có khả năng bị ảnh hưởng nếu đơn hàng từ các nhà máy Mexico, Canada, Đức hay Nhật Bản bị cắt giảm.
Trong ngắn hạn, đây có thể khiến xuất khẩu linh kiện ô tô Việt Nam chững lại. Nhưng về dài hạn, nó cũng đặt ra yêu cầu cấp bách phải đa dạng hóa thị trường và nâng cấp công nghệ để tránh phụ thuộc vào một vài chuỗi cung ứng trung gian đang chịu rủi ro chính sách từ bên ngoài.