Chuyên gia: Việt Nam sử dụng năng lượng chưa hiệu quả

Tại tọa đàm “Tiết kiệm điện – Từ chính sách đến cuộc sống” mới đây, đại diện các cơ quan quản lý nhà nước ở Trung ương và địa phương, các chuyên gia năng lượng, doanh nghiệp là khách hàng sử dụng điện... đã cùng hệ thống hóa, phân tích, kiến giải, luận bàn về công tác chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, các bộ, ngành chức năng trong sử dụng tiết kiệm, hiệu quả điện năng; việc lan tỏa các chương trình tiết kiệm điện năng vào thực tiễn đời sống xã hội; các giải pháp sử dụng hiệu quả, bền vững, tiết kiệm nguồn năng lượng điện.

VIỆT NAM SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG CHƯA HIỆU QUẢ

Mở đầu tọa đàm, ông Võ Quang Lâm, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) thông tin, trong tháng 4/2024, điện thương phẩm toàn quốc đạt 26,8 tỷ kWh, tăng 14,1% so với cùng kỳ năm 2023.

Tính chung 4 tháng đầu năm, điện thương phẩm đạt 96,2 tỷ kWh điện, tăng 12,4% so với năm 2023. Năm 2023, điện thương phẩm toàn quốc tăng 4,26%. Như vậy, riêng 4 tháng đầu năm 2024, điện thương phẩm tăng xấp xỉ khoảng 3 lần so với 2023 và đây cũng là tỷ lệ tăng trưởng cao nhất trong những năm gần đây.

Bên cạnh đó, trong tháng 4/2024, hệ thống điện đã lập những kỷ lục mới, cao hơn rất nhiều so với công suất và sản lượng trong quá khứ. Vào 13h30 ngày 27/4/2024, công suất đỉnh của hệ thống điện quốc gia đã đạt 47.670 MW, tăng trưởng 13,2% so với cùng kỳ năm 2023, cao hơn công suất cực đại năm 2023 là 1.929 MW, con số kỷ lục trong toàn bộ quá trình 70 năm của ngành điện lực Việt Nam.

Tuy nhiên, những kỷ lục này đều xảy ra vào những ngày nghỉ lễ. Đó là thời kỳ bắt đầu mùa nắng nóng ở miền Bắc và cũng là mùa nắng nóng ở miền Trung. Dự báo trong năm 2024, vào những tháng sắp tới, hệ thống điện của Việt Nam có thể có những kỷ lục mới về công suất, sản lượng.

"Về tiết kiệm điện, Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ sử dụng năng lượng chưa hiệu quả bằng một số nước khác", ông Võ Quang Lâm nhấn mạnh.

Thực tế, khi so sánh theo hệ số quy đổi, để có 1.000 USD, Việt Nam cần 376 tấn dầu quy đổi. Trong khi trung bình trên thế giới chỉ vào khoảng 170 tấn dầu quy đổi, với các nước trong OECD thì con số này khoảng 104 tấn dầu quy đổi, với Singapore là 99 tấn dầu quy đổi, Nhật Bản là 90 tấn dầu quy đổi.

Như vậy, để có 1.000 USD, Việt Nam đang tiêu thụ năng lượng gấp khoảng 2 - 3 lần các quốc gia khác. Đây là thách thức rất lớn để chúng ta phải làm tốt hơn công tác sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả, đặc biệt là tiết kiệm điện trong thời gian tới.

Về nguyên nhân, ông Hà Đăng Sơn, Chuyên gia năng lượng, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh cho biết, câu chuyện đầu tiên trong tiết kiệm điện liên quan đến nhận thức, bởi thói quen được xây dựng qua quá trình lâu dài chứ không phải thông qua những phong trào mang tính chất ngắn hạn.

Đây cũng là lý do Chính phủ, Bộ Công Thương liên tục đưa ra những yêu cầu, chỉ thị, hướng dẫn trong câu chuyện tạo ra thói quen, nhận thức mới của người tiêu dùng từ các hộ gia đình tới các doanh nghiệp. Bởi mỗi người không có thói quen tốt, không biến thành việc hằng ngày thì sẽ cảm thấy cực kỳ khó khăn.

Đối với các quốc gia phát triển, việc đào tạo, giáo dục tiết kiệm điện, tài nguyên thiên nhiên được thực hiện một cách hiệu quả từ nhỏ, trong hệ thống giáo dục, trên các phương tiện giao thông, các nơi công cộng… để nhắc nhở.

Gần đây, có thể thấy rất rõ những động thái của quốc tế liên quan đến biến đổi khí hậu, giảm phát thải khí nhà kính, các cam kết liên quan đến Net Zero. Những điều đó cũng phản ánh đây là câu chuyện của toàn thế giới chứ không phải của riêng Việt Nam. Toàn thế giới phải chung tay thay đổi thói quen tiêu dùng, thay đổi việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên.

Trước mắt tiết kiệm, sử dụng năng lượng, sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn trước, sau đó dùng các tài nguyên sẵn có như điện mặt trời, các dạng năng lượng tự dùng trước khi sử dụng từ nguồn, từ lưới.

Đặc biệt, các hệ thống khu dân cư của các nước phát triển rất ưu tiên sử dụng các nguồn năng lượng tại chỗ như năng lượng từ rác. Ở Việt Nam, vấn đề đó đang khá chậm.

Ngoài ra, với câu hỏi phải chăng những chi phí tiết kiệm đang quá thấp làm cho người dân không cảm thấy cần phải làm điều đó. Ông Sơn so sánh, Nghị định 100 của Chính phủ về cấm rượu bia, xử phạt rất nặng khiến người dân tuân thủ và dần thói quen, hành động của người dân khác hẳn. Phải chăng tiết kiệm điện, tiết kiệm tài nguyên cũng phải có những chế tài nặng như thế thay vì hiện nay các quy định đa phần vẫn mang tính chất khuyến khích, giáo dục.

COI TIẾT KIỆM ĐIỆN LÀ NÉT VĂN HÓA

Thời gian vừa qua, vấn đề sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, nhất là tiết kiệm điện đã được Thủ tướng Chính phủ và lãnh đạo Bộ Công Thương quan tâm chỉ đạo và triển khai thực hiện thành công tác thường xuyên.

Đồng thời, Vụ Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững (Bộ Công Thương) cũng chú trọng vào công tác tuyên truyền về tiết kiệm điện, tiết kiệm năng lượng, ban hành các sổ tay hướng dẫn và các hướng dẫn trên môi trường internet…

Về vấn đề tiết kiệm điện liên quan đến nhận thức, chuyên gia kinh tế Trần Đình Thiên khẳng định, điều đầu tiên để sử dụng điện hiệu quả là sản lượng phải đủ, nếu thiếu điện thì không thể nào hiệu quả được. Không phải vì thiếu mới cần tiết kiệm mà quan trọng là nguồn cung về điện phải ổn, điều này đòi hỏi sự nỗ lực hơn.

Phần gắn với khía cạnh phong trào phải bàn sâu hơn nữa, Chính phủ phải chủ động để làm sao ý thức tiết kiệm điện như nét văn hóa. Đồng thời, cần nâng cao ý thức, giáo dục công dân coi điện là tài nguyên quý giá của con người. Thời gian qua, truyền thông đã làm mạnh, Chính phủ đã chỉ đạo, tới đây sẽ phải làm tốt hơn nữa.

TS. Trần Đình Thiên cho rằng, văn hóa sử dụng điện phải trở thành lối sống, nhu cầu thiết thân của mỗi người nhưng hãy bắt đầu từ các chế tài mạnh để tạo thành thói quen.

Khi chúng ta có những chế tài mang tính chất thị trường, nhìn thấy cái giá phải trả thì mọi người sẽ thay đổi nhiều về ý thức tiết kiệm điện.

Bên cạnh đó, các chính sách liên quan đến tiết kiệm năng lượng, tiết kiệm điện cũng phải tạo ra áp lực đối với doanh nghiệp thì mới thực sự đưa các yêu cầu, mục tiêu của Chỉ thị 20 trở thành hiện thực. Dẫn chứng, ông Sơn cho biết, tại các tỉnh miền Nam, các doanh nghiệp nhận thức rất tốt về tiết kiệm điện, bởi lo ngại về chế tài liên quan đến rủi ro thuế carbon và một số vấn đề khác.

Cùng quan điểm cần phải có chế tài đủ mạnh để tạo thói quen tiết kiệm điện, ông Trịnh Quốc Vũ cho biết, Bộ Công thương cũng đã chỉ đạo EVN thỏa thuận với các khách hàng sử dụng điện lớn về dịch chuyển công suất đỉnh của phụ tải điện ra khỏi giờ cao điểm của hệ thống, thỏa thuận về cắt giảm công suất đỉnh tại các thời điểm hệ thống có nguy cơ thiếu điện. Tuy nhiên, đối với việc quản lý nhu cầu phụ tải thì hiện đang thiếu chế tài.

Do đó, ông Vũ đề nghị, trong Luật Điện lực (sửa đổi) sắp tới, những cơ chế về chế tài xử phạt những đơn vị không thực hiện hoặc thực hiện không nghiêm các quy định pháp luật, cũng như cơ chế khuyến khích cho các khách hàng đồng hành với các chương trình tiết kiệm điện, chương trình điều chỉnh phụ tải điện của EVN cũng cần được quan tâm, xây dựng đầy đủ.

Ngoài công tác tuyên truyền, ông Võ Quang Lâm cho biết, EVN chú trọng ứng dụng nhiều công nghệ để tiết kiệm điện. Trong năm qua, EVN đã tập trung nhiều vào công tác hiện đại hóa hệ thống đo đếm, hiện đại hóa công tác vận hành hệ thống điện… Khoảng 92% công tơ đo đếm điện trên cả nước đã thực hiện điện tử hóa.

Đối với khách hàng, EVN đang đặt nhiều chế độ khác nhau, có thể nhìn thấy sản lượng điện trong ngày hôm trước, xem được sản lượng điện hết bao nhiêu trong một ngày và so sánh với thời gian liền kề, năm liền kề, trong khu vực để mỗi người dân biết đang sử dụng điện như thế nào?

Song song với đó, cần quan tâm đến nhóm khách hàng sản xuất công nghiệp chiếm tỷ lệ cao trong việc sử dụng điện. Năm 2023, trong tổng số 253 tỷ kWh điện thương phẩm, riêng nhóm khách hàng sử dụng năng lượng trọng điểm là 107 tỷ kWh. Nếu làm tốt việc sử dụng điện tiết kiệm, hiệu quả trong khối doanh nghiệp thì sẽ có cơ hội tiết kiệm điện rất nhiều.