Sau giai đoạn hồi phục hậu Covid-19, du lịch Việt Nam bước vào thời kỳ bứt phá mới với mục tiêu đón 17-18 triệu lượt khách quốc tế trong năm 2025, tiến tới 25 triệu lượt vào năm 2030. Thế nhưng, một trong những trở lực lớn nhất lại chính là sự tồn tại dai dẳng của mô hình "tour 0 đồng", sản phẩm tưởng như hấp dẫn vẫn lại đang âm thầm bào mòn uy tín và năng lực cạnh tranh của du lịch quốc gia.
KINH NGHIỆM TỪ QUỐC TẾ TRONG QUẢN LÝ "TOUR 0 ĐỒNG"
Thực tế cho thấy, "tour 0 đồng" không phải là sản phẩm miễn phí mà là một hình thức tour giá rẻ bất thường, trong đó khách du lịch gần như không phải trả tiền cho chi phí di chuyển, ăn ở hay vé tham quan. Doanh nghiệp tổ chức sẽ thu hồi lợi nhuận thông qua việc đưa khách đến các điểm mua sắm chỉ định và ăn chia với đối tác bán hàng.
Tour giá rẻ hay "tour 0 đồng" thực chất đã xuất hiện tại Thái Lan từ năm 1995, sau đó xuất hiện tại Đài Loan, Hồng Kông, Hàn Quốc, Nhật Bản, Malaysia và Singapore, đến giờ vẫn tồn tại.
Đoàn khách Trung Quốc đầu tiên đến châu Âu năm 2004 chính là đoàn khách "tour 0 đồng", khi đó hướng dẫn viên phải trả công ty du lịch trung bình 180 euro/đầu khách. Ngày nay, khách Trung Quốc đến Nhật Bản và Hàn Quốc đi theo tour giá rẻ vẫn chiếm tỷ lệ rất lớn. Vì vậy, tour giá rẻ hay "tour 0 đồng", thậm chí âm đồng chính là hiện tượng phát triển tất yếu của thị trường.
Các quốc gia đều đã cố gắng kiểm soát, chấn chỉnh thị trường nhưng chưa quốc gia nào tìm được giải pháp triệt để, cuối cùng phổ biến nhất vẫn là xoay quanh bảo vệ lợi ích của khách, lấy khách du lịch làm trung tâm, xem xét mức độ khiếu kiện của khách để quyết định việc trừng phạt cũng như quản lý liên quan đến sản phẩm du lịch.
Năm 2013, Cục Du lịch quốc gia Trung Quốc ban hành Luật Du lịch, tập trung chỉnh đốn tour giá rẻ và "tour 0 đồng" song vẫn chưa tìm ra được giải pháp tốt nhất, sau nhiều lần vẫn phải để cho cung cầu của thị trường quyết định. Điều 46 của Nghị định quản lý lữ hành, hợp đồng tour phải chi tiết số lượng điểm mua sắm trong chương trình tour và phải thông báo cho khách nắm được. Bất kỳ công ty nào có hành vi lừa dối, ép buộc khách mua sắm sẽ bị phạt rất nặng, từ 10 đến 50 vạn tệ, tước thẻ với hướng dẫn viên, trưởng đoàn, tước giấy phép với doanh nghiệp.
Năm 2016, Thái Lan đã áp dụng chỉnh đốn "tour 0 đồng" và tour âm đồng nhưng chỉ trong một thời gian rất ngắn, chi phí tour đã tăng lên đến 9000 tệ (tương đương 28,8 triệu đồng)/khách cho một tour khoảng 5-6 ngày, dẫn đến lượng khách Trung Quốc đến Thái Lan sụt giảm nghiêm trọng, thị trường vô cùng ảm đạm.
Sau đó, Thái Lan đã phải dần điều chỉnh, nới lỏng thị trường. Tháng 12/2016, đích thân Phó Thủ tướng Thái Lan, tháp tùng là Bộ trưởng Bộ Du lịch và các quan chức liên quan đã đến Quảng Châu tổ chức xúc tiến du lịch, đáp ứng và giải quyết những đề xuất, kiến nghị của các công ty tổ chức đoàn ngay tại chỗ.
Đài Loan và Hồng Kông cũng đã từng siết chặt tour giá rẻ, "tour 0 đồng", thường xuyên đưa tin về việc hướng dẫn viên ép buộc du khách mua sắm, chính quyền địa phương cũng áp dụng rất nhiều biện pháp, quản lý nghiêm hoạt động kinh doanh của các công ty lữ hành. Tuy nhiên đến giờ số lượng tour này vẫn còn phổ biến. Chính vì vậy, Đài Loan đã áp dụng biện pháp tuyên truyền, hướng dẫn bằng video để khách cảnh giác với hàng nhái và những cái “bẫy mua sắm”, bước đầu phát huy hiệu quả rất tốt .
Chính phủ Hàn Quốc tước giấy phép của 68 doanh nghiệp phục vụ "tour 0 đồng" cho khách Trung Quốc, quyết tuyên chiến với hiện trạng này; dẫu vậy, thực tế cho thấy loại tour này vẫn không hề giảm nhiệt.
Ở chiều ngược lại, các nước Âu Mỹ đều chấp nhận sự tồn tại của tour giá rẻ trên thị trường nhưng phải cho khách du lịch biết rõ dịch vụ bao gồm và không bao gồm, vì thế tỷ lệ khiếu kiện của khách rất ít, khách du lịch hiểu và đồng thuận.
Từ thực tế này, có thể thấy Việt Nam cũng khó lòng “cấm sạch” tour giá rẻ nhưng hoàn toàn có thể nâng chuẩn chơi cuộc chơi theo hướng văn minh và sòng phẳng. Điều cốt lõi là đặt khách du lịch làm trung tâm trong mọi chính sách và giám sát thực tế.
Một số địa phương ở Việt Nam đã sớm định hình được hướng đi khác biệt. Tại Hội An, đa số du khách quốc tế lựa chọn tour đạp xe làng nghề và trải nghiệm ẩm thực bản địa. Tại Sa Pa, các bản làng như Tả Van, Lao Chải đã thu hút hơn 150.000 lượt khách, phần lớn là khách châu Âu, thông qua mô hình homestay và du lịch cộng đồng. Tại Đà Lạt, nông trại du lịch và tour cà phê đặc sản cũng đang trở thành điểm sáng.
Tuy nhiên, để các mô hình này nhân rộng, rất cần sự hỗ trợ từ chính sách vĩ mô như ưu đãi thuế cho doanh nghiệp làm du lịch xanh, đầu tư hạ tầng điểm đến, hỗ trợ truyền thông quốc tế, và quan trọng nhất là giám sát nghiêm các hành vi lừa dối trong thị trường tour.
DU LỊCH BỀN VỮNG BẮT ĐẦU TỪ SỰ TÔN TRỌNG DU KHÁCH
Theo chia sẻ của Giám đốc một công ty lữ hành quốc tế tại Đà Nẵng, doanh nghiệp không đặt mục tiêu thu hút thêm số lượng khách, mà tập trung vào việc nâng cao chất lượng du khách. Nếu các tour giá rẻ phi đạo đức tiếp tục tồn tại, các doanh nghiệp làm ăn chân chính sẽ bị đẩy ra khỏi thị trường, trong khi khách quốc tế có nguy cơ quay lưng với điểm đến.
Vị này cũng cho biết, nhiều quốc gia và ngành du lịch từng nỗ lực kiểm soát hoặc loại bỏ mô hình tour giá rẻ, "tour 0 đồng", tuy nhiên đến nay vẫn gặp nhiều thách thức trong việc xử lý triệt để. Trong bối cảnh thị trường du lịch toàn cầu cạnh tranh ngày càng gay gắt, cuộc đua giành giật du khách không chỉ diễn ra giữa các công ty lữ hành, mà còn là sự cạnh tranh giữa các thành phố, quốc gia, giữa các hãng hàng không, công ty gom khách và các điểm đến có sản phẩm tương đồng.
Bên cạnh đó, một số đường dây nóng cần được thiết lập với các ngôn ngữ phổ biến như tiếng Trung, Hàn, Nhật, Nga và Anh, đồng thời được công khai rộng rãi tại sân bay, khách sạn, điểm du lịch và trên các phương tiện vận chuyển. Du khách có thể bị lừa hoặc gặp sự cố bất cứ lúc nào, việc phản ánh kịp thời chính là cách hiệu quả nhất để bảo vệ quyền lợi du khách và gìn giữ uy tín của điểm đến.
Đồng quan điểm, anh Thức, Giám đốc một công ty du lịch tại Hà Nội, chia sẻ rằng anh đã có hơn 20 năm gắn bó với ngành du lịch, trực tiếp tổ chức các tour đón khách quốc tế vào Việt Nam. Trong giai đoạn ngành phát triển mạnh, lượng khách từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan… đổ vào rất lớn, cũng là lúc mô hình “tour 0 đồng” bắt đầu len lỏi và dần trở thành một vấn đề nhức nhối. Cho đến nay, mô hình này vẫn tồn tại, dù đã biến tướng dưới nhiều hình thức khác nhau.
“Tôi muốn chia sẻ quan điểm một cách thẳng thắn: Tour 0 đồng là kiểu làm ăn không bền vững, làm xấu đi hình ảnh du lịch Việt Nam và gây thiệt hại trực tiếp đến những doanh nghiệp làm ăn chân chính như chúng tôi", anh Thức nói.
Để ngăn chặn tình trạng này, theo anh Thức, cần có một chiến lược đồng bộ từ nhiều phía, trong đó sự liên kết chủ động giữa các doanh nghiệp là yếu tố then chốt. Việc thành lập một liên minh các doanh nghiệp du lịch uy tín, gồm những đơn vị cam kết “không tổ chức tour 0 đồng”, sẽ góp phần kiểm soát tốt nguồn khách và từng bước loại bỏ các công ty hoạt động thiếu minh bạch.
Doanh nghiệp cũng cần minh bạch về giá cả và cấu trúc tour, công khai rõ ràng trên website hoặc các kênh mạng xã hội: từ dịch vụ lưu trú, vé tham quan, ăn uống cho đến phương tiện vận chuyển.
Tuy nhiên, sự tự giác từ phía doanh nghiệp thôi là chưa đủ. Cần có sự phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý để siết chặt hành lang pháp lý. Một số đề xuất thiết thực như: ban hành giá sàn cho các tour inbound từ những thị trường dễ bị thao túng (như Trung Quốc, Hàn Quốc...), tăng cường kiểm tra đột xuất tại các điểm đến, và xử lý nghiêm các sai phạm.
Anh Thức cũng nhấn mạnh rằng, đầu tư vào chất lượng dịch vụ là hướng đi lâu dài và bền vững. Những tour trọn gói, không phát sinh chi phí, có thuyết minh viên chuyên nghiệp và không ép khách mua sắm sẽ tạo cảm giác yên tâm, thể hiện tính chuyên nghiệp rõ rệt.
Song song đó, cần đẩy mạnh truyền thông về các rủi ro khi chọn tour 0 đồng: chất lượng kém, bị ép mua sắm, lãng phí thời gian, thậm chí có thể bị lừa đảo. Việc hợp tác với các KOLs, travel bloggers để chia sẻ những trải nghiệm thực tế sẽ góp phần hình thành thói quen tiêu dùng du lịch có trách nhiệm hơn trong cộng đồng.
Cuối cùng, để giải quyết tận gốc vấn đề, cần có sự hợp tác xuyên biên giới. Các doanh nghiệp Việt Nam nên bắt tay chặt chẽ với đối tác quốc tế để giám sát từ khâu bán tour, ngăn chặn việc doanh nghiệp nước ngoài lợi dụng kẽ hở pháp luật và thao túng chuỗi cung ứng tour tại Việt Nam. Chính phủ và doanh nghiệp hai bên hoàn toàn có thể tiến tới ký kết các thỏa thuận cam kết không áp dụng mô hình “tour 0 đồng”, từ đó khép kín vòng kiểm soát và bảo vệ uy tín của du lịch Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Tiếp nối quan điểm trên, anh Trịnh Minh, hướng dẫn viên du lịch lâu năm tại Hà Nội cho rằng để ngăn chặn hiệu quả tour giá rẻ phi đạo đức, cần xử lý dứt điểm các hành vi “mua đoàn” hoặc bán lại đầu khách cho hướng dẫn viên. Đây là thực trạng đã trở thành “bí mật công khai” trong ngành du lịch, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng dịch vụ và hình ảnh điểm đến.
Anh Minh nhấn mạnh: “Nếu phát hiện vi phạm, cần tước giấy phép hành nghề hướng dẫn viên và đình chỉ ngay hoạt động của doanh nghiệp lữ hành quốc tế có liên quan. Việc mạnh tay này là cần thiết để ngăn chặn nguy cơ hình thành chuỗi tour giá rẻ mất kiểm soát.”
Tuy nhiên, anh cũng lưu ý rằng, bản chất của tour giá rẻ hay "tour 0 đồng" cần được nhìn nhận một cách toàn diện hơn, đó là hệ quả tất yếu của quy luật cung cầu trong thị trường du lịch.
“Không nên vội vàng đổ lỗi cho doanh nghiệp hay du khách. Quan trọng nhất là phải lấy lợi ích chính đáng của khách làm trung tâm. Khi du khách cảm thấy được tôn trọng và bảo vệ, họ mới sẵn sàng quay lại và giới thiệu điểm đến cho bạn bè, người thân,” anh Minh cho biết.
Rõ ràng, Việt Nam không thể và không nên trông chờ vào những đoàn khách đến bằng "tour 0 đồng" nếu muốn trở thành điểm đến cao cấp trong mắt thế giới. Chỉ khi dám từ bỏ mô hình dễ dãi, mới có thể đặt những viên gạch vững chắc cho con đường phát triển dài hạn của du lịch Việt Nam.
