Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu ngày càng đề cao giá trị bản sắc và trải nghiệm cá nhân hóa, du lịch làng nghề nổi lên như một xu hướng phát triển bền vững tại Việt Nam. Không chỉ góp phần tạo công ăn việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân, các làng nghề truyền thống còn là nơi lưu giữ những tinh hoa văn hóa dân tộc. Khi được kết hợp với du lịch, những giá trị này không chỉ được bảo tồn mà còn lan tỏa mạnh mẽ đến bạn bè quốc tế.
"HỒN NGHỀ" TRONG MẠCH SỐNG DU LỊCH MỚI
Từ bao đời nay, làng nghề và nghề truyền thống đã là một phần không thể tách rời trong đời sống kinh tế - xã hội của người Việt. Nơi đây không chỉ mang giá trị vật chất mà còn chất chứa cả tinh thần, tri thức và tâm huyết của nhiều thế hệ.
Theo ông Trịnh Quốc Đạt, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, những năm gần đây, các làng nghề ở Việt Nam đã khởi sắc, phát triển theo nhiều xu hướng, trong đó có xu hướng kết hợp giữa sản xuất và du lịch làng nghề. Nhiều làng nghề, phố nghề đang là bộ mặt văn hóa, du lịch, đồng thời kết nối với nhau cùng phát triển mạnh mẽ.
Một trong những làng nghề tiêu biểu có thể kể đến là nghề dệt truyền thống tại huyện Mỹ Đức, cách trung tâm Hà Nội khoảng 50 km. Tại đây, du khách sẽ được tận mắt chứng kiến quy trình sản xuất truyền thống trong các cơ sở dệt may. Từ việc trồng dâu, nuôi tằm, se tơ, đến dệt vải, tất cả đều được thực hiện thủ công một cách tỉ mỉ. Đặc biệt, du khách còn có cơ hội trải nghiệm làm ra những sản phẩm từ tơ sen. Đây một loại chất liệu quý hiếm và mang đậm giá trị văn hóa.
Tương tự, làng gốm Bát Tràng từ lâu đã trở thành điểm đến quen thuộc với du khách trong và ngoài nước. Không chỉ dừng lại ở việc sản xuất và buôn bán gốm sứ, nhiều hộ dân tại đây còn phát triển các dịch vụ du lịch như trải nghiệm làm gốm, tham quan xưởng sản xuất và mua sắm quà lưu niệm. Chính sự kết hợp giữa truyền thống và du lịch đã giúp đời sống người dân Bát Tràng ngày càng khởi sắc, thu nhập được cải thiện rõ rệt.
Ngoài ra, làng nghề mây tre đan Phú Vinh (huyện Chương Mỹ, Hà Nội) cũng là một địa chỉ không thể bỏ qua. Với lịch sử hơn 400 năm, Phú Vinh nổi tiếng với các sản phẩm thủ công tinh xảo được làm từ tre, trúc, song, mây… như khung ảnh, bình hoa, giỏ xách, đèn trang trí. Nghệ nhân nơi đây không ngừng sáng tạo để cho ra đời những sản phẩm mang tính thẩm mỹ cao, vừa giữ được nét truyền thống, vừa đáp ứng nhu cầu hiện đại. Đến với Phú Vinh, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật độc đáo, mà còn có thể tự tay thử sức với nghề đan lát, hứa hẹn mang lại trải nghiệm thú vị và đầy ý nghĩa.
Theo nghệ nhân Hoàng Văn Hạnh, Giám đốc công ty mây tre đan Mây Việt, trước đại dịch Covid-19, làng nghề Phú Vinh đón lượng lớn khách du lịch, đặc biệt là du khách quốc tế đến tham quan, trải nghiệm và mua sắm. Hoạt động du lịch nhộn nhịp đã góp phần mang lại nguồn thu ổn định, thúc đẩy phát triển kinh tế và giữ gìn văn hóa địa phương. Tuy nhiên, sau khi dịch bùng phát, lượng khách sụt giảm nghiêm trọng.
Dù vậy, trong thời gian gần đây, du lịch làng nghề đang dần có những tín hiệu khởi sắc. Sự phục hồi của ngành du lịch nội địa, cùng với xu hướng tìm về những giá trị văn hóa truyền thống, trải nghiệm đời sống bản địa của du khách trong nước và quốc tế đã góp phần mang lại sức sống cho làng nghề.
Có thể thấy, phát triển du lịch làng nghề không chỉ góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống mà còn mang lại lợi ích kinh tế rõ rệt cho cộng đồng địa phương. Khi hoạt động du lịch phát triển, nhu cầu về sản phẩm thủ công mỹ nghệ, dịch vụ lưu trú, ẩm thực và hướng dẫn viên cũng tăng theo, qua đó tạo thêm nhiều việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân. Nhiều làng nghề truyền thống đã vươn lên trở thành những điểm đến du lịch hấp dẫn, thu hút hàng vạn lượt khách mỗi năm, góp phần làm thay đổi diện mạo kinh tế - xã hội tại các vùng nông thôn.
CHÌA KHOÁ ĐÁNH THỨC DU LỊCH LÀNG NGHỀ
Tuy nhiên, theo nhận định của các chuyên gia, bên cạnh một số làng nghề đã thành công trong việc trở thành điểm đến khám phá và trải nghiệm văn hóa, vẫn còn không ít làng nghề chỉ dừng lại ở vai trò là điểm “ghé qua” trong hành trình của du khách.
Mặc dù các địa phương đã có nhiều nỗ lực trong việc đưa làng nghề vào các chương trình du lịch, nhưng thực tế, số lượng làng nghề được các doanh nghiệp lữ hành lựa chọn vẫn còn hạn chế. Một phần nguyên nhân là do sản phẩm du lịch còn mang tính đơn điệu, chủ yếu xoay quanh việc tham quan, mua sắm hoặc xem nghệ nhân làm nghề. Trong khi đó, điều mà du khách hiện nay tìm kiếm là những trải nghiệm phong phú hơn từ việc tìm hiểu nguyên liệu đầu vào, khám phá quy trình sản xuất công phu, đến việc lắng nghe chính người thợ kể lại câu chuyện đời nghề, những giá trị văn hóa – lịch sử đằng sau mỗi sản phẩm thủ công. Đó là những yếu tố tạo nên chiều sâu, sự độc đáo và bản sắc riêng cho du lịch làng nghề .
Theo ông Hạnh, để thực sự thu hút du khách đến với làng nghề truyền thống, không chỉ đơn thuần là trưng bày sản phẩm mà cần xây dựng những câu chuyện có chiều sâu, mang tính lịch sử và nhân văn gắn liền với từng món đồ. Những câu chuyện này không chỉ giúp khách tham quan hiểu rõ hơn về quá trình làm nghề, những giá trị tinh thần, tâm huyết của người thợ mà còn tạo ra một trải nghiệm cảm xúc, khiến du khách cảm thấy gần gũi và trân trọng hơn với văn hóa bản địa. Khi sản phẩm được “đánh thức” bằng những câu chuyện sống động, nó không chỉ là vật dụng hay món đồ trang trí mà trở thành cầu nối kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai của nghề truyền thống, góp phần giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa một cách bền vững.
Bên cạnh đó, ông Hạnh còn chia sẻ thêm, điểm sáng trong xu hướng phát triển du lịch làng nghề hiện nay là vai trò nổi bật của giới trẻ. Với sự sáng tạo và nhạy bén với công nghệ, họ đang là lực lượng tiên phong trong việc thổi làn gió mới vào các sản phẩm truyền thống. Nhiều bạn trẻ đã xây dựng thương hiệu thủ công qua nền tảng số, livestream sản phẩm làng nghề, hay thiết kế trải nghiệm du lịch “một ngày làm thợ gốm, họa sĩ tranh dân gian” rất hấp dẫn du khách.
Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại đang tạo ra những bước đột phá trong cách tiếp cận thị trường. Tuy nhiên, để phong trào này phát triển rộng khắp, rất cần những chính sách hỗ trợ phù hợp. Đó là đầu tư vào đào tạo kỹ năng cho người dân, khuyến khích thanh niên quay về làng lập nghiệp, hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo dựa trên giá trị truyền thống", nghệ nhân Hoàng Hạnh cho biết.
Còn dưới góc nhìn của chuyên gia du lịch, ông Phạm Hải Quỳnh, Viện trưởng Viện Phát triển du lịch châu Á (ATI) cho rằng để du lịch làng nghề phát triển bền vững, cần lấy cộng đồng làm trung tâm, chú trọng đến giá trị văn hóa và cảnh quan thiên nhiên đặc trưng của từng địa phương. Du khách còn đến với làng nghề còn để được ngắm cảnh quan của một làng quê đặc trưng vùng đồng bằng Bắc bộ với cây đa, giếng nước, sân đình.
“Việc phát triển du lịch cần dựa trên nền tảng văn hóa bản địa, đảm bảo sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương trong việc xây dựng và quản lý các sản phẩm du lịch”, ông Quỳnh cho biết.
Tuy nhiên, bên cạnh các lợi thế thì nhiều làng nghề truyền thống vẫn đối mặt với những thách thức, từ cơ sở hạ tầng hạn chế, quảng bá chưa hiệu quả đến áp lực từ thương mại hóa. Để phát triển bền vững, cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn nữa giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương trong việc đầu tư, đổi mới sản phẩm và nâng cao nhận thức về bảo tồn văn hóa.
Những nỗ lực này không chỉ giúp giữ gìn giá trị truyền thống mà còn đưa du lịch làng nghề Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn trên bản đồ thế giới.
Theo ông Phạm Hải Quỳnh, vẫn còn những thách thức trong việc phát triển du lịch làng nghề, như nguy cơ thương mại hóa quá mức dẫn đến mất đi bản sắc truyền thống, hoặc mâu thuẫn lợi ích giữa các thành viên trong cộng đồng. Do đó, cần có sự đồng hành chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, các chuyên gia và cộng đồng để xây dựng chiến lược phát triển phù hợp, đảm bảo lợi ích hài hòa.
“Việc nâng cao chất lượng dịch vụ và trải nghiệm cho du khách, thông qua việc đào tạo kỹ năng cho người dân, cải thiện cơ sở hạ tầng và đa dạng hóa các hoạt động du lịch. Việc này không chỉ giúp thu hút du khách mà còn tạo điều kiện cho người dân địa phương nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống”, ông Quỳnh cho biết.
Cùng quan điểm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Trung Lương, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển du lịch cho rằng, du lịch làng nghề không chỉ giúp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống mà còn tạo cơ hội phát triển kinh tế cho cộng đồng địa phương. Để khắc phục những hạn chế trong phát triển du lịch ở làng nghề, cần có chiến lược phát triển bền vững, đảm bảo sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương và bảo vệ bản sắc văn hóa truyền thống. Việc đa dạng hóa sản phẩm du lịch, hướng tới phát triển du lịch xanh và bền vững, cũng là một trong những giải pháp quan trọng.
Có thể thấy, du lịch làng nghề chính là cầu nối đưa du khách gần hơn với bản sắc văn hóa truyền thống, nơi mỗi sản phẩm không chỉ đơn thuần là vật dụng mà còn chứa đựng những câu chuyện đời sống, tâm huyết của người thợ. Để phát triển bền vững, cần sự chung tay từ cộng đồng, doanh nghiệp và chính quyền, kết hợp sáng tạo của thế hệ trẻ cùng những chính sách hỗ trợ phù hợp.
Yên Đan
