Hàng chục nhà đầu tư dự án điện mặt trời, điện gió có thể "phá sản" vì những bất cập về pháp lý

Hiệp hội điện gió và mặt trời Bình Thuận và 36 nhà đầu tư lĩnh vực này vừa gửi Thủ tướng Chính phủ văn bản kiến nghị khắc phục những bất cập từ cơ chế giá phát điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp hiện nay.

Theo văn bản, do ảnh hưởng nặng nề của đại dịch Covid-19, có 84 dự án năng lượng tái tạo với tổng công suất là 4.676,62 MW (trong đó gồm có 4.184,8 MW điện gió và 491,82MWac điện mặt trời) đã bị chậm tiến độ vận hành thương mại (COD) so với kế hoạch. Chính việc chậm tiến độ làm cho các dự án không kịp hưởng giá điện cố định (FIT) theo những chính sách của Nhà nước.

Chính sách bất cập, nhà đầu tư dự án điện mặt trời gặp khó

Nhưng đáng nói, trong 84 dự án có 34 dự án chuyển tiếp với tổng công suất 2.090,97MW (gồm 28 dự án điện gió với tổng công suất 1.638,35MW và 6 dự án điện mặt trời với tổng công suất 452,62MWac) đã hoàn tất thi công và hoàn thiện công tác thử nghiệm đảm bảo đủ điều kiện huy động.

Và để tạo điều kiện cho các nhà đầu tư, thời gian qua Bộ Công Thương đã ban hành nhiều chính sách áp dụng cho các Dự án chuyển tiếp. Các chính sách đó gồm: Thông tư số 15/2022 /TT-BCT ngày 03 tháng 10 năm 2022 của Bộ Công Thương quy định về phương pháp xây dựng khung giá phát điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp; Quyết định số 21/QĐ-BCT ngày 07 tháng 01 năm 2023 của Bộ Công Thương ban hành khung giá điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp; và Thông tư số 01/2023/TT-BCT ngày 19 tháng 01 năm 2023 của Bộ Công Thương về bãi bỏ một số quy định tại các Thông tư 02 và Thông tư 18 của Bộ trưởng Bộ Công Thương quy định thực hiện phát triển dự án điện gió, điện mặt trời và hợp đồng mua bán điện mẫu.

Nhưng, các Nhà đầu tư cho rằng các quy định tại Quyết Định 21 và Thông Tư 01 khiến họ vô cùng lo lắng bởi có nhiều điểm bất cập về pháp lý cũng như về hiệu quả tài chính cho Nhà đầu tư, làm cho họ có thể lâm vào tình trạng thua lỗ và phá sản.

Cụ thể, về Quyết Định 21, các Nhà đầu tư nêu quan điểm Bộ Công Thương ban hành dường như quá vội vàng, chưa bảo đảm việc thẩm định và lấy ý kiến một cách kỹ lưỡng. Việc giao cho EVN/EPTC làm công tác xác định giá và sử dụng kết quả đề xuất chưa qua tham vấn với bên tư vấn độc lập là chưa phù hợp với thực tiễn.

Trong khi đó, Thông Tư 01 được ban hành đã đưa ra các quy định áp dụng cho các Dự án chuyển tiếp với nhiều hạn chế và bất lợi hơn so với chính sách trước đây. Cụ thể, theo tinh thần của Nghị quyết 55-NQ/TW ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị, các nhà đầu tư hiểu rằng Đảng và Nhà nước ta rất muốn xây dựng các chính sách đột phá để tạo điều kiện hỗ trợ và thúc đẩy phát triển năng lượng sạch, ưu tiên sử dụng năng lượng gió và mặt trời cho phát điện.Hiện nay, các chính sách của Đảng, Nhà nước, quy định của Chính phủ về hỗ trợ, khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo vẫn còn hiệu lực.

Tuy nhiên, Thông tư 01 đã bãi bỏ 3 nội dung quan trọng tại Thông tư 18/2020/TT-BCT ngày 17/7/2020 của Bộ Công Thương quy định về phát triển dự án và hợp đồng mua bán điện mẫu áp dụng cho các dự án điện mặt trời và Thông tư 02/2019/TT-BCT ngày 15/1/2019 của Bộ Công Thương quy định thực hiện phát triển dự án điện gió và hợp đồng mua bán điện mẫu cho các dự án điện gió, bao gồm: Bãi bỏ thời hạn áp dụng giá mua điện trong thời hạn 20 năm; Bãi bỏ điều khoản chuyển đổi tiền mua điện sang USD; Bãi bỏ điều khoản về trách nhiệm mua toàn bộ sản lượng từ dự án điện gió nối lưới tại điểm giao nhận.

Cùng với một khung giá điện bất hợp lý của Quyết Định 21, việc xóa bỏ các chính sách khuyến khích theo Thông Tư 01 sẽ làm thay đổi mô hình tài chính, làm mất khả năng tiếp cận vốn vay và quản lý rủi ro của dự án, khiến Nhà đầu tư đứng trước nguy cơ thất bại về tài chính, phá sản và làm các nhà đầu tư tiềm năng không dám mạo hiểm đầu tư phát triển năng lượng tái tạo, qua đó dẫn đến các hệ lụy liên quan tới nền kinh tế, xếp hạng tín dụng và uy tín quốc gia.

Cần xem xét lại những chính sách đã ban hành

Với những phân tích trên, các Nhà đầu tư quan ngại rằng các văn bản của Bộ Công Thương sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới các mục tiêu phát triển bền vững mà Bộ Chính trị và Chính phủ đã đề ra. Cơ chế giá phát điện thiếu hợp lý sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường đầu tư, giảm khả năng thu hút vốn đầu tư nước ngoài do sự thiếu ổn định chính sách phát triển năng lượng sạch; cũng như ảnh hưởng tới hệ thống tài chính – ngân hàng.

Nếu cơ chế mới được áp dụng, chỉ tính riêng 34 dự án đã hoàn thành đầu tư xây dựng, ước tính tổng vốn đã đầu tư gần 85 ngàn tỷ đồng trong đó khoảng trên 58 ngàn tỷ đồng được tài trợ từ nguồn vốn ngân hàng, sẽ có nguy cơ vỡ phương án tài chính, nợ xấu, doanh nghiệp và ngân hàng không thể thu hồi vốn.

Về lâu dài, cơ chế giá không đạt hiệu quả sẽ dẫn đến việc dừng hoặc chậm đầu tư các dự án năng lượng, dẫn tới không đảm bảo an ninh năng lượng, không thực hiện được các chính sách và cam kết về chuyển dịch năng lượng, giảm phát thải carbon và lộ trình cắt giảm khí thải của Chính phủ, đồng thời làm suy giảm cơ hội tạo chuỗi cung ứng nội địa và tạo việc làm cho người dân địa phương.

Do đó, với mong muốn tạo dựng cơ chế phù hợp thực tiễn, mang lại hiệu quả đầu tư và tuân thủ các quy định hiện hành về khuyến khích đầu tư phát triển năng lượng tái tạo các nhà đầu tư kiến nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét chỉ đạo Bộ Công Thương nghiên cứu và tính toán lại khung giá điện tại Quyết Định 21.

Theo các Nhà đầu tư, Bộ Công Thương phải tuân thủ đầy đủ các thủ tục về đề xuất và ban hành khung giá phát điện cho Dự Án Chuyển Tiếp; Thực hiện thuê đơn vị tư vấn độc lập tính khung giá phát điện và tuân thủ các yêu cầu về tham vấn với Hội đồng Tư vấn và Bộ Tài Chính nhằm bảo đảm tính khách quan, minh bạch; và Khắc phục những điểm chưa phù hợp.

Ban hành Thông tư hướng dẫn cụ thể về Hợp đồng mua bán điện cho các dự án chuyển đổi theo hướng: Thời hạn áp dụng giá mua điện cho Dự Án Chuyển Tiếp là 20 năm; Cho phépchuyển đổi giá sang tiền USD và được điều chỉnh theo biến động tỷ giá đồng/USD hoặc có quy định về tỷ lệ lạm phát/trượt giá trong giá phát điện; và Quy định trách nhiệm mua toàn bộ sản lượng điện từ dự án năng lượng tái tạo với giá mua điện tại điểm giao nhận.

Bởi các nhà đầu tư của các Dự án chuyển tiếp là những nhà đầu tư đã thực sự huy động vốn và bỏ ra chi phí đầu tư thực hiện dự án tới những giai đoạn cuối cùng, các chính sách trên sẽ giúp các nhà đầu tư an tâm tiếp tục đầu tư và phát triển các Dự án chuyển tiếp và tránh được thiệt hại kinh tế, thậm chí có thể gây sụp đổ dự án và tác động tăng nợ xấu gây ảnh hưởng khôn lường tới hệ thống ngân hàng vì mục tiêu hoàn vốn không khả thi.

Về các dự án đã hoàn thiện, các Nhà đầu tư kiến nghị cho phép huy động công suất các nhà máy đã hoàn tất xây dựng. Các Nhà đầu tư phân tích việc tính toán, xây dựng cơ chế giá mới cũng như đàm phán giá mua điện cụ thể theo khung giá này với từng Dự án chuyển tiếp mặc dù cần thiết nhưng sẽ mất nhiều thời gian.

Do vậy, trong thời gian chờ đợi chính sách mới, Nhà đầu tư kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các Bộ Công Thương và các cơ quan hữu quan cho phép các Dự án chuyển tiếp đã hoàn tất đầu tư xây dựng được đưa vào vận hành, ghi nhận sản lượng phát điện lên lưới và sẽ được thanh toán cho sản lượng điện này sau khi quá trình đàm phán giá điện theo khung giá mới đã hoàn tất.

Việc cho phép huy động công suất như trên sẽ không chỉ bảo đảm lợi ích của các nhà đầu tư năng lượng tái tạo đã phải chờ đợi chính sách mới trong thời gian dài, mà còn tránh việc việc lãng phí tài nguyên điện sạch, nguồn lực đầu tư cũng như góp phần bảo đảm an ninh năng lượng.