Nếu ai đã xem truyện ngắn "Chí Phèo" hay xem phim truyện "Làng Vũ Ðại ngày ấy" của nhà văn Nam Cao thì không thể không biết đến làng Vũ Đại. Đây từng là một làng quê tăm tối, lạc hậu nằm giữa cánh đồng chiêm trũng của đồng bằng Bắc Bộ với đời sống vô cùng khổ sở dưới thời thực dân phong kiến mà như nhà thơ Nguyễn Ðình Thi viết: "Thằng giặc Tây, thằng chúa đất/Ðứa đè cổ, đứa lột da" (Ðất nước). Ngày nay, làng Vũ Đại trở thành một điểm du lịch hấp dẫn, thu hút đông đảo du khách. Nhiều du khách tìm đến đây để tận mắt cảm nhận không khí làng quê mộc mạc, nơi từng hiện lên sống động trong trang văn của Nam Cao.
Làng Vũ Đại hay còn được gọi là làng Đại Hoàng, nằm tại xã Nam Lý, tỉnh Ninh Bình, gồm các xóm từ 5 đến 11. Ít ai biết, đây cũng chính là quê hương của nhà văn Nam Cao. Mảnh đất này từng là nguồn cảm hứng vô tận để tác giả viết ra những tác phẩm được coi là kiệt tác của dòng văn học hiện thực phê phán. Ngôi làng không chỉ nổi bật qua từng trang sách mà còn cuốn hút du khách bởi những địa điểm tham quan độc đáo. Hãy cùng khám phá những điểm đến nổi bật không thể bỏ qua khi ghé thăm ngôi làng này:
NHÀ BÁ KIẾN
Đây là gôi nhà gắn liền với nhân vật Bá Kiến trong tác phẩm “Chí Phèo” của Nam Cao. Nhà Bá Kiến được xây dựng năm 1904 trên khuôn viên rộng gần 900m². Người khởi dựng là cụ Trần Duy Hanh (thường gọi là Cựu Hanh), một lái buôn giàu có, nổi tiếng khắp vùng Nam đồng bằng sông Hồng thời bấy giờ.
Để dựng nên công trình này, cụ Cựu Hanh thuê hơn 20 thợ mộc lành nghề, làm ròng rã gần một năm mới hoàn thành. Suốt hơn 1 thế kỷ tồn tại, ngôi nhà Bá Kiến đã trải qua 7 đời chủ.
Lối vào ngôi nhà Bá Kiến
Sau khi cụ Cựu Hanh mất, nhà được truyền lại cho con trai là ông Trần Duy Xầm. Đến đời con ông Xầm là Trần Duy Cát, vì nợ nần nên phải bán cho ông Trần Duy Bính (gọi là Bá Bính). Từ khi thuộc về Bá Bính, ngôi nhà mới trở nên đặc biệt.
Bá Bính là nghị viên Bắc Kỳ, nguyên mẫu nhân vật Bá Kiến trong tác phẩm Chí Phèo nổi tiếng của nhà văn Nam Cao.
Sau khi Bá Bính mất, ngôi nhà truyền cho con trai là Trần Duy Tảo (tức Binh Tảo). Tuy nhiên, Binh Tảo ham chơi, nghiện cờ bạc nên chẳng bao lâu đã phải bán ngôi nhà với giá khoảng 20 cây vàng.
Người mua là ông Trần Hữu Hậu (Cai Hậu), một Việt kiều Thái Lan hồi hương. Vì không có con, ông Cai Hậu qua đời để lại nhà cho cháu là Trần Hữu Hòa.
Năm 2007, ngành văn hóa thông tin Hà Nam cũ (nay là tỉnh Ninh Bình) đã mua lại toàn bộ khu đất gần 900m² cùng ngôi nhà với giá 700 triệu đồng, nhằm lưu giữ ngôi nhà Bá Kiến, phục vụ nghiên cứu sự nghiệp của nhà văn Nam Cao. Dù trải qua 7 đời chủ, song đến nay công trình này vẫn được gọi là ngôi nhà Bá Kiến.
Ngày nay, du khách tìm về ngôi nhà Bá Kiến không chỉ để thấy “hình bóng văn chương” Nam Cao để lại, mà còn để cảm nhận nếp sống xưa, cũng như khám phá kiến trúc đặc trưng vùng đồng bằng Bắc Bộ giai đoạn đầu thế kỷ 20.
LÒ GẠCH CŨ
Hình ảnh lò gạch cũ gây ấn tượng mạnh cho bất kỳ ai tiếp xúc với tác phẩm “Chí Phèo”. Đây không chỉ là hình ảnh quen thuộc ở những làng quê Bắc Bộ của Việt Nam, đây còn là nơi bắt đầu tấn bi kịch cũng như sự quẩn quanh, bế tắc của số phận người lao động nghèo trong tác phẩm của Nam Cao.
Tham quan lò gạch cũ, du khách sẽ hiểu thêm về sự khó khăn, cay đắng của tầng lớp người nghèo trong xã hội xưa.
NHÀ TƯỞNG NIỆM NHÀ VĂN - LIỆT SĨ NAM CAO
Nhà tưởng niệm nhà văn Nam Cao được xây dựng trên khuôn viên đất của nhà hai cụ Trùm San và Trùm Luông, hai nguyên mẫu là người thực của làng Đại Hoàng mà nhà văn đã xây dựng nhân vật Lão Hạc trong tác phẩm cùng tên.
Nhà văn, liệt sĩ Nam Cao tên thật là Trần Hữu Tri, quê làng Đại Hoàng, tổng Cao Đà, phủ Lý Nhân, huyện Nam Xang (nay là Ninh Bình). Ông hy sinh ngày 30/11/1951 khi đang trên đường đi công tác vận động thuế.
Với những đóng góp to lớn cho nền văn học nước nhà, dù ra đi khi tuổi mới 36 nhưng nhà văn, liệt sĩ Nam Cao luôn để lại những kỉ niệm không thể nào quên với đất nước, với những người yêu văn học. Khu tưởng niệm là nơi giữ gìn những tài liệu, hiện vật về cuộc đời, sự nghiệp, quê hương và những cống hiến của cố nhà văn
Phần mộ nhà văn Nam Cao được đặt trong khuôn viên nhà tưởng niệm, trước mộ có di ảnh nhà văn và 2 trang sách đã khắc lời tuyên ngôn nghệ thuật, được trích trong 2 tác phẩm "Đời thừa" và "Nhật ký ở rừng".
Ngày 24/2/2023, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đã công nhận Mộ và Khu lưu niệm Nam Cao là Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Đây là niềm vinh dự, tự hào đối với nhân dân tỉnh Hà Nam.
CƠ SỞ KHO CÁ LÀNG VŨ ĐẠI
Cá kho làng Vũ Đại hay còn gọi là cá kho Đại Hoàng là cái tên không còn xa lạ đối với những thực khách sành ăn, hoài cổ. Đây là món ăn truyền thống mang hơi thở của vùng quê đồng bằng chiêm trũng, được người dân xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam chế biến, lưu truyền.
Tại đây, du khách không chỉ có cơ hội thưởng thức món cá kho trứ danh mà còn được tham quan, chụp ảnh trong không gian xưa cũ, đậm chất làng quê Việt Nam.
Theo người dân nơi đây, nguyên liệu chuẩn bị cho một niêu cá rất tỉ mỉ. Về phần cá chọn cá trắm đen, nặng tối thiểu từ 4kg trở lên. Ngoài ra, còn có chanh tươi, ớt, gừng, tiêu, mắm ngon… và được kho theo công thức riêng của từng gia đình. Cá phải làm sạch vảy, cắt khúc, bỏ đầu và đuôi chỉ lấy những khúc giữa. Cá rửa sạch, để ráo nước rồi đem ướp với những gia vị truyền thống. Để có được một niêu cá kho thơm ngon xuất ra thị trường phải đun tối thiểu từ 8 - 12 tiếng.
Củi đun bắt buộc phải là củi nhãn, bởi loại củi này có lượng nhiệt cao sẽ làm mất mùi đất nung và giúp cá nhừ tận xương. Bên cạnh đó, còn phải ủ trấu để giữ nhiệt cho nồi luôn sôi lục bục. Người kho cá phải liên tục điều tiết ngọn lửa và kiểm tra và thêm nước khi cạn, đến khi nồi cá chỉ còn khoảng một thìa nước thì mới tắt bếp. Cá kho xong đạt chuẩn phải không còn mùi tanh, từng miếng thơm ngon, chắc thịt, còn nguyên thớ.
Được biết, năm 2016, cá kho làng Vũ Đại đã được Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu tập thể.