Thực tế hiện nay việc bình xét, đánh giá để trao những giải thưởng, danh hiệu cho các doanh nghiệp được một số tổ chức, công ty truyền thông biến thành những cuộc “mua - bán”, đã đặt ra rất nhiều câu hỏi về chất lượng cũng như giá trị của các giải thưởng, danh hiệu này...
NHỮNG CUỘC NGÃ GIÁ NHƯ... NGOÀI CHỢ
Những ngày giữa tháng 4/2025, tòa soạn Tạp chí Thương gia nhận được email của một người tự xưng là Thường trực Ban tổ chức chương trình ASIA TOP BRAND AWARD 2025 có tiêu đề: "Chúc mừng đơn vị đạt Thương hiệu Tín nhiệm Hàng đầu Châu Á 2025".
Mặc dù là một cơ quan báo chí, không có nhu cầu và cũng chưa bao giờ làm hồ sơ tham gia và xét tặng giải thưởng hoặc danh hiệu, nhưng trong nội dung email Ban tổ chức chương trình đã gửi lời: “Chúc mừng đơn vị đã vinh dự nhận giải quốc tế hạng mục "Top Sản phẩm, Dịch vụ Chất lượng Châu Á 2025", đây là kết quả xứng của đơn vị đã có thành tích tiêu biểu xuất sắc và sự phát triển thương hiệu mạnh mẽ trong những năm gần đây. Đồng thời, chúc mừng lãnh đạo đơn vị đã vinh dự đạt giải "Top Nhà Lãnh đạo Xuất sắc Châu Á 2025" cho tầm nhìn, chiến lược vượt bậc và quá trình lãnh đạo đơn vị, doanh nghiệp những năm qua”.
Cuối email, người đại diện của Ban tổ chức không quên "nhắc": "Đề nghị quý đơn vị cử cán bộ, nhân viên liên hệ với Ban tổ chức để được tư vấn, hướng dẫn hoàn thiện hồ sơ tham dự".
Đọc kỹ email, mặc dù không phải là doanh nghiệp, doanh nhân - đối tượng được xét duyệt như chủ trương của Ban tổ chức đặt ra, nhưng chúng tôi vẫn liên hệ để tìm hiểu về quy chế cũng như quy trình xét duyệt hồ sơ của chương trình.
Và khi liên hệ với người đại diện của Ban tổ chức, chúng tôi thực sự “sốc” với sự dễ dãi trong việc xét duyệt cũng như những câu chuyện xung quanh từ Ban tổ chức. Sau khi kết nối, chúng tôi được người đại diện của Ban tổ chức gửi cho rất nhiều hồ sơ gồm thư mời, giới thiệu Diễn đàn hợp tác kinh tế Việt Nam - Asean, quyền lợi nhà tài trợ, quyền lợi truyền thông cùng hợp đồng tham gia chương trình.
Người đại diện của Ban tổ chức cho biết, hiện đơn vị đang hợp tác với một loạt cơ quan truyền thông, bao gồm cả những báo điện tử có tiếng và một số đài truyền hình từ Trung ương tới địa phương, cùng một loạt hội và hiệp hội như Hiệp hội Doanh nhân Việt Nam tại nước ngoài, Hội sáng Chế Việt Nam, Hiệp hội Quảng Cáo Việt Nam, Hội Doanh nghiệp Việt Nam tại Singapore, Hội Doanh nghiệp Việt Nam tại Malaysia, Hội Doanh nghiệp Việt Nam tại Indonesia, Hội hữu nghị Malaysia - Việt Nam, Hiệp hội thông tin công nghiệp Châu Á - AIPA Hàn Quốc, Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Quốc tế, Câu lạc bộ Doanh nhân Việt Nam, Hội nghiên cứu khoa học về Đông Nam Á - Việt Nam, Viện nghiên cứu phát triển Doanh nhân Việt Nam - ASEAN... để tổ chức chương trình.
Đối với chương trình Thương hiệu Tín nhiệm Hàng đầu Châu Á 2025, để "mời" chúng tôi tham gia, tại thời điểm tư vấn người đại diện Ban tổ chức đã kể tên một loạt doanh nghiệp có tiếng trong nước đã đăng ký và tài trợ gồm: Công ty cổ phần Sữa quốc tế LOF - tài trợ kim cương, cùng các đơn vị đồng hành như Công ty TNHH Nomura Real Estate Việt Nam, Tổng công ty Hàng không Việt Nam - CTCP (chi nhánh Vietnam Airlines tại Singapore), Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn công thương (SaiGonbank), Tập đoàn sơn Kova - Singapore, Công ty cổ phần Bảo Tín Mạnh Hải, Công ty cổ phần may Hữu Nghị, Công ty cổ phần cơ khí Hòn Gai - Vinacomin, Công ty cổ phần an ninh mạng THD...
Khi đã nghiên cứu kỹ hồ sơ, chúng tôi đồng ý tham gia chương trình. Người đại diện liên tục hối thúc chúng tôi gửi hồ sơ doanh nghiệp, đồng thời gửi hợp đồng ký kết. Từ rất nhiều lựa chọn tài trợ cho chương trình mà người đại diện đưa ra, chúng tôi ngỏ ý tham gia tài trợ mức kim cương với giá tiền là 350.000.00 VND, tuy nhiên mức tài trợ này đã có doanh nghiệp “xí chỗ” và đã ký hợp đồng.
Không còn lựa chọn nào khác, người đại diện của ban tổ chức gợi ý chúng tôi tài trợ mức 200.000.000 VND. Với mức tài trợ này, doanh nghiệp sẽ tự động được lựa chọn nằm trong tốp 5 Thương hiệu mạnh ASEAN năm 2025, và chương trình được tổ chức ở Singapore. Với lý do số tiền bỏ ra lớn trong khi quyền lợi đem lại cho doanh nghiệp chưa tương xứng, chúng tôi thỏa thuận “giảm giá” để hỗ trợ cho doanh nghiệp.
Sau một hồi suy nghĩ, người đại diện phản hồi sẽ bớt 16.000.000 VND, khi PV nói rằng số tiền này vẫn cao, và "mặc cả" xuống 150.000.000 VND. Ở mức này, người đại diện phản hồi sẽ phải báo cáo lãnh đạo. Và chỉ vài phút sau người này phản hồi lãnh đạo đã đồng ý mức giá chúng tôi đề xuất (chưa bao gồm thuế giá trị gia tăng – VAT 8%), đồng thời hối thúc chúng tôi gửi thông tin doanh nghiệp để Ban tổ chức chuẩn bị chương trình cho kịp thời gian.
Để có thêm thông tin, chúng tôi tiếp tục liên hệ với một người đại diện khác của chương trình. Cũng như người đại diện trước, chúng tôi được họ tư vấn rất nhiệt tình, đồng thời được ưu đãi “giảm giá” khá sâu nếu chúng tôi đồng ý tham gia TOP 10 Thương hiệu mạnh ASEAN năm 2025 với "thủ tục" nhanh gọn hơn nhiều: Chỉ cần ký hợp đồng, chuyển tiền và điền vào một bản khai thông tin doanh nghiệp khá sơ sài là được trao danh hiệu.
Không những vậy, người đại diện này còn khẳng định với danh hiệu nhận được, hình ảnh, thương hiệu của doanh nghiệp được nâng lên rõ rệt. Trong quá trình kinh doanh, doanh nghiệp được toàn quyền dùng chứng nhận, biểu trưng, hình ảnh mà doanh nghiệp được ban tổ chức vinh danh nhằm giúp cho doanh nghiệp sở hữu "bản báo cáo & chứng nhận độc lập", sẵn sàng là một bằng chứng khách quan, có giá trị để cung cấp cho khách hàng, đối tác trong các hoạt động marketing và quảng bá truyền thông nhằm gia tăng hiệu quả kinh doanh đúng như tinh thần của ban tổ chức công bố.
BẤT NGỜ VỚI NĂNG LỰC CỦA CÁC ĐƠN VỊ TỔ CHỨC
Từ vô vàn câu hỏi trong quá trình tiếp xúc với 2 người đại diện của Ban tổ chức, chúng tôi đề nghị được tiếp cận hồ sơ năng lực cũng như những hồ sơ pháp lý hợp pháp của đơn vị tổ chức chương trình.
Với những thắc mắc của chúng tôi, người đại diện thông tin, đơn vị đứng ra tổ chức là Trung tâm nghiên cứu phát triển doanh nghiệp châu Á – Asia Business Centre, có địa chỉ tại đường Lê Quang Định, quận Gò Vấp, TP. Hồ Chí Minh, đồng thời khẳng định trung tâm có chức năng đứng ra tổ chức các chương trình bình chọn và trao giải thưởng, danh hiệu tôn vinh doanh nghiệp và được Bộ Khoa học và Công nghệ (cũ) cấp phép.
Tuy nhiên, đi sâu vào nghiên cứu các văn bản pháp lý liên quan, chúng tôi không thấy một chữ nào ghi đơn vị được tổ chức các chương trình bình chọn hoặc trao các giải thưởng, danh hiệu tôn vinh doanh nghiệp, mà chức năng chính là: “Nghiên cứu thăm dò thị trường của các doanh nghiệp Việt Nam, tại các nước khu vực Đông Nam Á, Châu Á và các nước khác trên thế giới; Nghiên cứu, trao đổi thông tin về giá trị văn hóa vùng, miền của sản phẩm, hàng hóa trong khu vực Asean và Châu Á; Nghiên cứu thị trường về quảng cáo sản phẩm, quảng bá thương hiệu và hội nhập quốc tế của các doanh nhân, doanh nghiệp.... và, hợp tác với các tổ chức trong và ngoài nước thực hiện nhiệm vụ của trung tâm”.
Chưa dừng lại ở đó, chúng tôi tiếp tục tìm hiểu về những đơn vị hợp tác cùng Trung tâm nghiên cứu phát triển doanh nghiệp châu Á tổ chức các sự kiện như lời của người đại diện giới thiệu. Trong đó, có một số tổ chức với tên gọi mang tầm khu vực và quốc tế như: Hiệp hội thông tin công nghiệp Châu Á - AIPA Hàn Quốc, Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Quốc tế, Hội hữu nghị Malaysia - Việt Nam...
Về Hiệp hội thông tin công nghiệp Châu Á, theo những thông tin chúng tôi thu thập được đây là một tổ chức phi chính phủ, phi lợi nhuận, có hoạt động tại Việt Nam với tên gọi AIGA VN. Tổ chức này trực thuộc Hiệp hội Khí công nghiệp Châu Á, tập trung vào việc thúc đẩy hợp tác và phát triển trong lĩnh vực thông tin công nghiệp tại khu vực Châu Á. Cụ thể, AIGA VN chịu trách nhiệm về quan hệ với các tổ chức phi chính phủ nước ngoài và vận động viện trợ.
Tuy vậy, những năm qua đơn vị này cùng Trung tâm nghiên cứu phát triển doanh nghiệp châu Á thường xuyên tổ chức các chương trình tương tự như chương trình Thương hiệu Tín nhiệm Hàng đầu Châu Á, liệu có đúng với chức năng của mình?
Trong khi đó, Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Quốc tế mặc dù chúng tôi đã bằng mọi cách tìm kiếm nhưng không thấy một thông tin gì, không biết đơn vị này có chức năng, nhiệm vụ như thế nào?.
CẦN KHẮT KHE HƠN TRONG VIỆC XÉT CHỌN
Cách đây vài năm, dư luận từng xôn xao trước việc Công ty TNHH Thiên nhiên TS... sau khi được vinh danh với loạt giải thưởng cao quý lại đi buôn bán hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ.
Theo đó, vào thời điểm trên lực lượng Quản lý thị trường Hà Nội thu giữ lô mỹ phẩm, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc xuất xứ, trị giá gần 11 tỷ đồng của doanh nghiệp này.
Điều đáng nói, trước khi bị thu giữ sản phẩm bất hợp pháp, doanh nghiệp này đạt được nhiều danh hiệu, giải thưởng. Tiêu biểu là giải thưởng “Sản phẩm vàng vì sức khỏe cộng đồng", được cấp phép bởi Tổng cục Tiêu chuẩn - Đo lường - Chất lượng, Bộ Khoa học và Công nghệ (cũ) phối hợp cùng Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam tổ chức. Hai sản phẩm viên trắng da của doanh nghiệp này còn lọt vào Top 10 huy chương Vàng. Đặc biệt là doanh nghiệp lọt vào Top 10 trong chương trình “Vinh danh Top thương hiệu gia đình tin dùng”.
Năm 2022, Ban Tổ chức Thương hiệu nhãn hiệu nổi tiếng quốc gia năm 2022 còn tôn vinh sản phẩm của doanh nghiệp trước cả khi sản phẩm được tiếp nhận công bố. Theo đó, ngày 20/10/2022 bộ sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe Mao Hoàn Khang, của Công ty TNHH thương mại quốc tế Sunrise Việt Nam mới được Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế cấp Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm. Thế nhưng từ ngày 25/9/2022, sản phẩm Mao Hoàn Khang đã được Ban Tổ chức "Thương hiệu nhãn hiệu nổi tiếng quốc gia năm 2022" mời lên nhận giải tôn vinh là sản phẩm nổi tiếng quốc gia năm 2022.
Trước khi dính lùm xùm "lòng xe điếu", Ngô Quyền Thế, người được biết là chủ chuỗi quán Lòng chát cũng đã từng khoe được nhận danh hiệu “Sản phẩm gia truyền nổi tiếng quốc gia 2022” do Ban tổ chức chương trình "Thương hiệu nhãn hiệu nổi tiếng quốc gia năm 2022" trao.
Mới đây nhất, dư luận cũng xôn xao về việc chủ kênh Tik Tok “Gia đình Hải Sen” - tức Lê Văn Hải, sinh năm 1995 quê tỉnh Ninh Bình, người có liên quan đến Công ty TNHH Hải Bé bị bắt giữ vì tội buôn bán hàng giả.
Điều đáng nói là năm 2023 doanh nghiệp Hải Bé được vinh danh trong chương trình Thương hiệu uy tín, sản phẩm - dịch vụ chất lượng quốc gia do Viện Nghiên cứu kinh tế Châu Á tổ chức. Và hiện tại, sản phẩm của doanh nghiệp này đã bị cơ quan điều tra xác định là hàng giả.
Phản ứng về việc thông tin liên quan đến doanh nghiệp Hải Bé trước truyền thông, một cán bộ của Viện Nghiên cứu kinh tế Châu Á cho biết, chương trình vinh danh này chủ yếu mang tính chất truyền thông. Khi các doanh nghiệp tham gia, gửi hồ sơ thì ban tổ chức sẽ đánh giá dựa trên những thông tin được doanh nghiệp cung cấp.
“Chúng tôi không có chức năng để kiểm tra, giám sát chất lượng sản phẩm, quy trình sản xuất như cơ quan quản lý Nhà nước. Cho nên khi các doanh nghiệp muốn được vinh danh trong chương trình để làm công tác truyền thông nhưng sau đó lại vi phạm, không tuân thủ cam kết thì ban tổ chức sẽ thu hồi những chứng nhận đã cấp”, vị này nói.
Với những phát biểu như này, chúng tôi không áp đặt đơn vị này có vô trách nhiệm với giải thưởng, danh hiệu của mình ban phát cho doanh nghiệp hay không. Nhưng có một thực tế có thể dễ dàng nhận thấy là đơn vị quá dễ dàng trong việc bình xét hồ sơ của doanh nghiệp.
Quay trở lại với những thông tin liên quan đến Trung tâm nghiên cứu phát triển doanh nghiệp châu Á và Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Quốc tế. Thông tin nêu trong bài viết chúng tôi chỉ chủ yếu nói đến chương trình Thương hiệu Tín nhiệm Hàng đầu Châu Á 2025, nhưng theo những gì chúng tôi thu thập được, hàng chục năm qua mỗi năm các đơn vị này – trong đó đặc biệt là Trung tâm nghiên cứu phát triển doanh nghiệp châu Á tổ chức hàng chục giải thưởng dành cho doanh nghiệp. Trong đó phải kể đến chương trình Thương hiệu uy tín hàng đầu châu Á, Thương hiệu mạnh ASEAN, Thương hiệu số 1 Việt Nam, Thương hiệu xuất sắc toàn cầu, Thương hiệu hàng đầu Việt Nam... và với cách xét giải như đã nêu, không biết đã có bao nhiêu doanh nghiệp không có thực lực, sản phẩm chất lượng kém chất lượng đã được trao chứng nhận và biểu trưng?
Mặc dù tiêu chí tham gia xét giải thưởng được Trung tâm nghiên cứu phát triển doanh nghiệp châu Á đưa ra rất cao như: Đảm bảo tuân thủ pháp luật; Báo cáo năng lực kinh doanh; Quy trình quản lý chất lượng; Chính sách phát triển bền vững; Đạo đức kinh doanh quốc tế... nhưng với cách thực hiện như đã nêu đã đặt ra rất nhiều câu hỏi về giá trị bền vững của các giải thưởng do trung tâm này tổ chức.
Bình luận về việc “loạn” giải thưởng cho doanh nghiệp hiện nay, ông Nguyễn Quang Huân, Phó Chủ tịch Hội doanh nhân tư nhân Việt Nam, thẳng thắn nêu cho rằng: “Việc doanh nghiệp được trao giải thưởng nhưng sau đó lại bị phát hiện sản xuất hàng giả, hàng kém chất lượng sẽ gây hệ luỵ rất lớn không chỉ cho người tiêu dùng mà cho cả xã hội và ảnh hưởng đến những doanh nghiệp chân chính. Vì sẽ khiến người tiêu dùng nghi ngờ chất lượng hàng hóa Việt Nam, nghi ngờ cả kết quả của những giải thưởng. Từ đó họ hạn chế mua, ngay cả sản phẩm của những doanh nghiệp uy tín".
Dưới góc nhìn của một Luật sư, ông Trần Tuấn Anh nêu quan điểm, cần kiểm soát chặt những giải thưởng vinh danh. Ông Tuấn Anh dẫn chứng: “Mới đây dư luận đã bàng hoàng với thông tin một doanh nghiệp bán cà phê nổi tiếng, được chứng nhận OCOP nhưng lại bán sản phẩm giả và đến bây giờ lại là vụ việc của Hải Bé”.
Do đó, cần có những cơ chế hậu kiểm để sẵn sàng thu hồi danh hiệu khi có vi phạm. Bởi, thường thì các đơn vị trao giải, vinh danh xong là xong, họ không chịu trách nhiệm gì với sản phẩm hay hoạt động của các doanh nghiệp, cá nhân sau đó. Do đó, các đơn vị tổ chức không có trách nhiệm pháp lý. Nhưng tôi cho rằng, các đơn vị đã thu lợi từ chương trình vinh danh của mình thì cần có trách nhiệm đến cùng, ông Tuấn Anh nói.
Từ những bất cập trên, chúng tôi cho rằng các đơn vị trao giải thưởng không thể mãi dễ dàng cấp cho doanh nghiệp như thời gian qua được, mà cần có sự nghiêm túc và khắt khe hơn. Trong khi đó, các cơ quan quản lý cần đề ra những tiêu chí cụ thể để ban tổ chức các chương trình vinh danh coi các tiêu chí là "kim chỉ nam" khi lựa chọn doanh nghiệp, cá nhân xứng đáng được vinh danh.
