Tuy nhiên, nhóm các bạn trẻ YCHI (phát âm là “ý chí”, viết tắt của cụm từ Youth Cultural Heritage Initiative – Sáng kiến di sản văn hóa trẻ) – gồm 6 học sinh 15 tuổi đến từ các trường học tại Hà Nội – đã lựa chọn một cách tiếp cận giản dị nhưng hiệu quả: đưa bài chòi, một di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, hiện diện trong không gian quen thuộc của giới trẻ thông qua sản phẩm lót cốc làm từ vải jeans tái chế. Dự án mang tên Threads of Life - Sợi chỉ di sản đã chính thức ra mắt và nhận được nhiều sự quan tâm tích cực từ cộng đồng.
TỪ Ý TƯỞNG...
Ý tưởng của YCHI không đến từ sự ngẫu hứng. Ngay từ những ngày đầu, Vũ Bảo Anh (Trường song ngữ DGS - Delta Global School) và Phan Trương Ngọc Linh (Trường PTLC Olympia), hai đồng sáng lập của dự án, trong một chuyến trại hè, đã được tiếp xúc với bà Nguyễn Thị Thanh Nga, người đứng đầu Vườn tái chế - NNC, một trung tâm tái chế và đào tạo nghề phi lợi nhuận dành cho những người khuyết tật tại Quy Nhơn. Sau những ngày gặp gỡ, hai bạn đã không ngừng suy nghĩ làm cách nào để có thể tạo ra một dòng sản phẩm vừa mang đặc trưng văn hoá bản địa vừa có giá trị thương mại, tạo cơ hội việc làm cho người kém may mắn nơi đây.
Cùng với nhóm bạn yêu di sản của mình, Nguyễn Thuỳ Minh Thanh (Trường Quốc tế Hà Nội), Dương Bảo Nam, Trần Thái Sơn và Hoàng Đăng Khánh (Trường song ngữ DGS), các bạn đã dành nhiều thời gian đi thực địa, tham quan bảo tàng, tìm kiếm tài liệu, trao đổi với chuyên gia và liên tục họp nhóm thảo luận để xây dựng nền tảng kiến thức vững chắc về di sản và đưa ra nhiều ý tưởng khác nhau.
TỚI HÀNH ĐỘNG...
Từ nền tảng ý tưởng ban đầu, YCHI bước vào giai đoạn triển khai với nhiều vòng thảo luận, thử nghiệm và điều chỉnh. Các mẫu thiết kế được xây dựng, xin ý kiến chuyên gia, đánh giá tính thẩm mỹ, công năng và khả năng ứng dụng thực tế.
Việc lựa chọn lót cốc với hoa văn độc đáo của những lá bài chòi làm sản phẩm trung tâm được nhóm cân nhắc kỹ lưỡng. Đây là vật dụng nhỏ gọn, có tính ứng dụng cao, phổ biến trong các quán cà phê – không gian sinh hoạt quen thuộc của giới trẻ. Qua đó, hình ảnh di sản được tiếp cận một cách tự nhiên, không gượng ép, từng bước hòa vào nhịp sống thường ngày.
Thái Sơn và Bảo Nam – hai thành viên phụ trách mảng nghiên cứu và phát triển của dự án – cho biết, tư liệu về bài chòi vừa nhiều lại vừa thiếu. Nhiều ở phần diễn xướng, lời ca, nhưng lại thiếu những giải thích rõ ràng về ý nghĩa của từng thẻ bài, từ hình vẽ đến tên gọi. Ngôn ngữ dùng trong bài chòi là ngôn ngữ cổ của người miền Trung, không dễ dàng hiểu và lý giải với những học sinh sinh ra, lớn lên ở Hà Nội.
Mỗi thẻ bài còn có nhiều dị bản khác nhau, đặt ra câu hỏi làm thế nào để tìm về giá trị cốt lõi và lựa chọn cách thể hiện phù hợp với thẩm mỹ hiện đại.
Chính từ quá trình tìm lời giải, nhóm dần xác định hướng đi cho dự án: tập trung khai thác hình vẽ trên thẻ bài chòi – một chi tiết nhỏ nhưng giàu tính biểu trưng. Những nét tạo hình mộc mạc, giản dị không chỉ mang giá trị minh họa, mà còn phản ánh lịch sử, văn hóa và đời sống của người miền Trung qua nhiều thế hệ.
YCHI may mắn nhận được sự tư vấn trực tiếp từ TS. Phan Phương Anh, giảng viên Khoa Nhân học và Tôn giáo học, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, người đã đồng hành cùng nhóm trong quá trình định hướng nội dung văn hóa, giúp các bạn trẻ tiếp cận di sản một cách đúng đắn, tôn trọng giá trị gốc nhưng vẫn phù hợp với ngôn ngữ của đời sống đương đại.
Chia sẻ về dự án, TS. Phan Phương Anh đánh giá cao tinh thần nghiêm túc của các bạn trẻ:
“Điều đáng trân trọng ở YCHI không chỉ là tinh thần nghiêm túc của các bạn đã dành thời gian tìm hiểu, nghiên cứu về một di sản không gần gũi với các bạn mà bằng việc ‘làm mới’ di sản theo cách của riêng mình, các bạn đã góp phần giúp di sản có thể tiếp tục sống trong xã hội hôm nay vượt ra ngoài cộng đồng thực hành nó. Đây là cách tiếp cận rất tích cực và cần được khuyến khích.”
SẢN PHẨM LÓT CỐC VÀ HÀNH TRÌNH DI SẢN
Thành quả của hành trình ấy là bộ lót cốc làm từ vải jeans tái chế, mang họa tiết và câu chuyện của nghệ thuật bài chòi – nơi mỗi sản phẩm không chỉ là một vật dụng, mà còn là một “điểm chạm” văn hóa.
Sự kiện ra mắt sản phẩm được tổ chức ấm cúng tại Gộp café (Quy Nhơn, Gia Lai) với sự hỗ trợ địa điểm từ ông Major, một người bạn luôn ủng hộ NNC và YCHI.
Chia sẻ tại sự kiện, ông Major cho biết: “Tôi rất vui khi được trở thành một phần của sự kiện này. Ý tưởng và nỗ lực của các bạn trẻ trong việc đưa văn hóa truyền thống và di sản vào đời sống thường ngày là điều rất đáng trân trọng. Đặc biệt, dự án còn mang ý nghĩa nhân văn khi có thể tạo cơ hội việc làm cho những người kém may mắn tại trung tâm NNC.”
Về phía trung tâm NNC, không chỉ hỗ trợ về không gian và kết nối, trung tâm còn đóng vai trò quan trọng trong việc hiện thực hóa khía cạnh xã hội của dự án. Chứng kiến sự kiện ra mắt dự án “Sợi chỉ di sản” được bạn bè quốc tế, phụ huynh và nhiều em học sinh có mặt đánh giá cao, bà Nguyễn Thị Thanh Nga đã suy nghĩ về một hướng đi mới, đó là dùng chính văn hoá di sản để tạo ra sinh kế cho người khuyết tật, và ngược lại, dùng sinh kế để nuôi dưỡng di sản bền lâu. Bà Nga nhấn mạnh rằng chính tinh thần trách nhiệm xã hội và sự nghiêm túc của YCHI đã khiến họ tin tưởng đồng hành:
“Chúng tôi nhìn thấy ở các bạn trẻ không chỉ sự sáng tạo, mà còn là mong muốn tạo ra giá trị bền vững cho cộng đồng.”
“Sợi chỉ di sản” vì thế không dừng lại ở một sản phẩm thiết kế, mà mở ra một cách tiếp cận mới: khi người trẻ chủ động kết nối di sản với đời sống, văn hóa truyền thống sẽ luôn tiếp tục được gìn giữ, lan tỏa và sống động trong xã hội đương đại.
