Thưa ông, câu chuyện làm thế nào để Việt Nam cải thiện năng suất, nhất là năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) đang là đề tài nóng bỏng, khi những đánh giá gần đây tiếp tục cho thấy, khoảng cách giữa Việt Nam và nhiều nước trong khu vực đang giãn ra. Quan điểm của ông về vấn đề này?
Trước tiên, cần khẳng định một điều: Cải thiện năng suất là điều Việt Nam buộc phải làm, nếu muốn đạt được tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ trong thời gian còn lại của giai đoạn dân số vàng.
Hiện tại, nền kinh tế Việt Nam đang có nhiều đặc trưng đáng lo ngại. Lao động dư thừa trong nông nghiệp và khu vực kinh tế cá thể còn rất lớn trong khi lao động trong nông nghiệp còn chiếm tỷ lệ rất lớn 49,5% năm 2010 và 41,6% năm 2016.
Tỷ lệ vốn đầu tư trong nền kinh tế không thấp, nhưng cơ cấu không hiệu quả, nhất là không đi cùng với mức tăng đầu tư công nghệ. DN nhà nước giữ vị trí cao và được ưu đãi về vốn, về đất đai. DN tư nhân nhỏ bé, bất lợi trong thị trường các yếu tố sản xuất như vốn, đất đai.
Khu vực kinh tế cá thể còn rất lớn, lên tới 32,1% GDP năm 2010 và 30,4% GDP năm 2016.
Bên cạnh đó, nền kinh tế cũng đang chứng kiến tình cảnh DN vốn nước ngoài (FDI) chiếm vị trí lớn, nhưng chất lượng FDI còn thấp, ít tác động đến sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng lên cao.
Liên kết hàng dọc giữa FDI và DN trong nước còn quá yếu nên tác động lan tỏa của công nghệ, tri thức kinh doanh đến nền kinh tế còn yếu.
DN Việt Nam, nhất là tư nhân, quy mô quá nhỏ, năng suất thấp, không có năng lực xuất khẩu và không kết nối được với chuỗi giá trị toàn cầu của các công ty đa quốc gia.
"Cùng là DN nhỏ và vừa, nhưng DN nhỏ và vừa ở Việt Nam quá nhỏ so với thế giới, phải nuôi dưỡng, tạo điều kiện để DN lớn lên
Vào lúc này, Việt Nam cần làm gì, thưa ông?
Như tôi đã nói, với lực lượng lao động của một quốc gia sắp đạt 100 triệu dân, đang trong giai đoạn dân số vàng, Việt Nam cần đẩy mạnh công nghiệp hóa trong một diện vừa rộng vừa sâu mới tránh hiện tượng giải (hậu) công nghiệp quá sớm.
Việt Nam có thể phát triển tốc độ cao, vượt qua bẫy thu nhập trung bình dễ dàng nếu có chiến lược tận dụng tiềm năng đang có và lợi thế nước đi sau.
Dư địa để tăng năng suất là chuyển dịch lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp, từ khu vực cá thể sang hình thức tổ chức DN hiện đại, từ tăng quy mô DN đang quá nhỏ hiện nay. Đặc biệt, cần khuyến khích du nhập công nghệ, kết hợp với phát triển thị trường vốn sẽ thúc đẩy đầu tư theo hướng cách tân công nghệ, tăng năng suất.
Có một vấn đề là tôi đã đi tìm, nhưng không tìm thấy các số liệu về các khoản đầu tư vào công nghệ, nhất là du nhập công nghệ của khu vực DN tư nhân.
Ở Nhật Bản, trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ, 1955-1970, các khoản đầu tư mua sắm, nhập khẩu công nghệ được thống kê, cập nhật, để từ đó có chính sách hỗ trợ phù hợp. Điều này đã kích thích các DN Nhật Bản đầu tư lớn vào nhập khẩu công nghệ, làm nên giai đoạn phát triển thần kỳ của Nhật Bản với mức tăng trưởng 10%, kéo dài trong 20 năm. Việt Nam cần để tâm thống kê hoạt động này để có sự điều chỉnh chính sách, nhằm thúc đẩy khu vực DN tư nhân đầu tư vào công nghệ.
Nhưng, cũng cần thúc đẩy các DN lớn lên, bởi quy mô các DN quá nhỏ, chủ yếu là vừa và nhỏ, lại có khu vực phi chính thức lớn, không có nguồn lực và cả động lực đầu tư công nghệ. Đây cũng là khu vực năng động nhất, cần phải cải thiện, có công nghệ để thay đổi thiết bị, dây chuyền sản xuất, từ đó tăng năng suất. Khi tăng quy mô, việc tiếp cận vốn, đất đai của các DN cũng sẽ dễ dàng hơn, đây cũng là các điều kiện để du nhập công nghệ.
Việt Nam đang có khoảng cách về công nghệ khá lớn với các nước, nhất là ở tầm DN... nên việc thúc đẩy du nhập công nghệ sẽ nhanh chóng thu hẹp khoảng cách này.
Trong những giải pháp mà ông đề xuất, những việc cần làm ngay trong năm 2018 sẽ là gì?
Thứ nhất, cải thiện các thị trường nhân tố sản xuất, thị trường vốn, thị trường đất đai, thị trường lao động, thị trường khoa học và công nghệ.
Nếu khai thông có kết quả các thị trường này, để chúng hoạt động theo đúng quy luật thị trường, nguồn lực sẽ đến nơi có năng suất cao. Đây là các giải pháp cần làm ngay, càng sớm càng tốt
Thứ hai, phải nuôi dưỡng DN, thúc đẩy DN lớn lên về quy mô. Vì cùng là DN nhỏ và vừa, nhưng DN nhỏ và vừa ở Việt Nam quá nhỏ so với thế giới, phải nuôi dưỡng, tạo điều kiện để DN lớn lên.
Thời gian qua, tôi thấy Chính phủ Việt Nam có nhiều chính sách thúc đẩy khởi nghiệp. Khuyến khích khởi nghiệp là đúng, nhưng khởi nghiệp rồi phải thành DN lớn mạnh. Đây cũng là các việc cần làm ngay trong năm nay.
Thứ ba, khuyến khích DN thu nhập công nghệ nước ngoài. Cái này cần có chính sách khuyến khích. Ở Nhật Bản trong thời gian tăng trường thần kỳ, DN được hỗ trợ vay vốn để cách tân công nghệ, du nhập công nghệ từ bên ngoài. Đây là giải pháp để tăng năng suất, cải thiện năng suất lao động.
"Cải thiện năng suất là điều Việt Nam buộc phải làm, nếu muốn đạt được tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ trong thời gian còn lại của giai đoạn dân số vàng.
Những gì ông nói là cần phải làm ngay trong năm nay, nhưng đều là những vấn đề mang tính vĩ mô, không dễ làm ngay và kết quả có khi phải đợi một vài năm tới, chưa thể tạo nên tăng trưởng nhanh ngay trong năm nay?
Tôi đồng ý là không nhất thiết phải đặt mục tiêu tăng trưởng là duy nhất. Chúng ta cần nhìn mục tiêu tăng trưởng trên cơ sở có chính sách đúng, hiệu quả có thể tới sau nhưng tổng thể là tăng trưởng của nền kinh tế sẽ đạt được như kỳ vọng.
Trong nhiều giải pháp, chúng ta cần phải xác định căn cơ, chứ không thể tăng trưởng bằng mọi giá. Nhật Bản có những khoản vay ưu đãi dành cho DN nhỏ và vừa, các khoản đầu tư vào công nghệ. Nhiều DN có thể vay tới 70% để đầu tư vào công nghệ.
Trong nội bộ của Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, câu chuyện tăng trưởng được bàn tới thế nào?
Cũng có ý kiến này, khác, nhưng đa số ý kiến đều cho rằng, chúng ta không thể đánh đổi sự bền vững, các điều kiện nền tảng để có tăng trưởng.
Xin cảm ơn ông.
