Một trong những điều tuyệt vời nhất khi đi du lịch chính là được khám phá văn hoá ẩm thực ở nơi mình đặt chân tới. Đó là khoảng thời gian tạm rời khỏi thói quen thường ngày và thay vào đó là những bữa sáng thịnh soạn, bữa trưa ngoài trời ngập nắng và bữa tối thong thả tại nhà hàng.
Theo Tổ chức Du lịch Ẩm thực Thế giới (World Food Travel Association), khoảng 34% khách du lịch lựa chọn điểm đến của họ dựa trên ẩm thực hoặc trải nghiệm ẩm thực. Du lịch ẩm thực (culinary tourism) đang mở rộng thành một xu hướng toàn cầu, kết nối đam mê khám phá cùng niềm yêu thích hương vị bản địa đặc trưng.
Các báo cáo thị trường từ Grand View Research, Future Market Insights, IMARC… ước tính quy mô thị trường ẩm thực và du lịch ẩm thực toàn cầu hiện đạt giá trị hàng chục tỷ USD, dù mỗi nguồn đưa ra con số và dự báo khác nhau. Tất cả đều thống nhất ở triển vọng tăng trưởng mạnh mẽ, với tốc độ CAGR thường dao động từ 11 - 20% đến cuối thập kỷ này. Riêng Grand View Research cho biết, phân khúc du lịch ẩm thực đạt khoảng 11,5 tỷ USD vào năm 2023 và dự kiến tăng trưởng tới 19,9% mỗi năm đến năm 2030.
Bên cạnh những trải nghiệm về hương vị món ăn, một phân khúc giàu tiềm năng khác đang thu hút được nhiều sự chú ý: đó là các lớp học nấu ăn cùng người bản địa. Dữ liệu từ các nền tảng đặt tour và nghiên cứu ngành như Tripadvisor và Skift cho thấy, các tour ẩm thực (food tours) và lớp học nấu ăn (cooking classes) nằm trong nhóm trải nghiệm có đà tăng trưởng nhanh nhất hiện nay.
MÓN QUÀ BẢN ĐỊA
Tại Thái Lan, lớp học nấu các món ăn bản địa là một trong số những hoạt động phổ biến nhất với du khách khi đến đây. Các buổi học, thường kết hợp với hoạt động đi chợ địa phương, có thể giúp du khách hiểu và trân trọng hơn những món ăn mình đang thưởng thức trong chuyến đi. Đây cũng là cách thú vị để gặp gỡ người dân, các du khách khác và tạo cơ hội đóng góp thêm cho cộng đồng địa phương.
Nhưng điều quan trọng là nó đã thay đổi cách du khách cảm nhận về du lịch. Rất nhiều người mong muốn được hoà mình vào cuộc sống của người dân để tìm kiếm trải nghiệm chân thật, tuy giản đơn nhưng mang đầy ý nghĩa và làm phong phú thêm giá trị chuyến đi.
Theo chia sẻ của Lucy Aitchison, một bác sĩ phẫu thuật đến từ Sydney (Australia), cô tranh thủ cơ hội tham gia khoá học nấu ăn cùng đầu bếp Thái Lan trong thời gian tới Bangkok dự hội thảo. “Tôi không có nhiều thời gian để nấu ăn ở nhà nhưng rất háo hức được tham gia lớp học này vì tôi tin rằng sẽ học được nhiều hơn từ người bản địa so với việc chỉ xem chương trình dạy nấu ăn trên TV hay đọc sách nấu ăn”, Aitchison vui vẻ trả lời.
Lớp học bắt đầu khi giảng viên, đầu bếp Goong Sreesopon, đưa cho Lucy Aitchison cùng những học viên khác một chiếc giỏ tre, rồi dẫn họ ra chợ mua nguyên liệu. Ở đây, các sạp hàng bày kín đủ loại trái cây và rau củ rực rỡ sắc màu, còn hải sản thì tươi đến mức vẫn đang bơi trong bể kính. Vừa dạo chợ, đầu bếp Sreesopon vừa giải thích cho học viên chọn phần thịt gà phù hợp cho từng món (da vàng hơn nghĩa là thịt hơi dai nhưng đậm vị hơn) và cách chọn trứng tươi nhất (hãy lấy những quả có vỏ sần).
Là một giáo viên đầy nhiệt huyết, gương mặt đầu bếp Sreesopon rạng rỡ mỗi khi nói về công việc của mình. Bà cho biết học viên thường nói rằng họ rất thích đi chợ mua nguyên liệu tươi và bà để họ cầm tiền trực tiếp trả cho người bán để cảm nhận nhịp sống ở từng nơi họ ghé thăm.
“Tôi thực sự hạnh phúc khi thấy mọi người tận hưởng lớp học. Bởi đó là một cách để họ có thể mang một phần văn hóa của chúng tôi về đất nước mình”, đầu bếp Goong Sreesopon tự hào nói.
Giống như Lucy Aitchison, nhà báo Neema Roshania Patel của tờ Washington Post cùng em gái từng tới Baan Thai ở Chiang Mai (Thái Lan) để tham gia một lớp học nấu 6 món. Ban đầu, cô có suy nghĩa rằng: “Đúng là mình rất thích đồ ăn Thái và có thể ăn món Thái suốt cả tuần, nhưng liệu mình có thực sự muốn dành trọn chuyến du lịch chỉ để nấu ăn hay không?”. Nhưng cuối cùng, đó lại là món quà lưu niệm tuyệt nhất mà cô từng mang về nhà.
Kể từ đó, hoạt động nấu ăn cùng người bản địa đã trở thành một phần không thể thiếu trong các lịch trình du lịch của Patel. Ở Antigua (Guatemala), cô học cách làm chiles rellenos và tortitas de arroz. Ở Hà Nội, cô dành cả ngày chế biến đậu phụ theo bốn cách khác nhau trong một lớp học nấu ăn thuần chay. Ở Fez, cô thử nướng ba loại bánh mì khác nhau. Còn tại Rome, cô bỏ qua lớp làm pasta để tham gia khóa học chuyên sâu về pha chế espresso, thứ cô thấy áp dụng được nhiều hơn trong đời sống hằng ngày.
Sau chuyến đi Thái Lan khi ấy, Neema Roshania Patel cũng chính thức dọn ra ở riêng. Chính lớp học nấu ăn đã giúp cô tự tin hơn trong bếp và không còn coi việc nấu nướng như một nghĩa vụ. Cô cũng xem đây như cách để bản thân mang những chuyến phiêu lưu về nhà. Đặc biệt, khi nhìn lại, cô càng nhận thấy nó thực sự hữu ích với cuộc sống của mình, nhất là vào thời điểm đại dịch Covid-19.
Ông Erik Wolf, Giám đốc điều hành Hiệp hội Du lịch Ẩm thực Thế giới nhận định: “Đối với du khách, việc được ăn món địa phương ngay trong nhà của người dân bản địa là trải nghiệm tuyệt vời nhất”. Ông đồng thời nhấn mạnh rằng sự chân thực mới là điều mà du khách yêu ẩm thực tìm kiếm nhiều nhất hiện nay.
ĐIỂM HÚT KHÁCH CHO DU LỊCH VIỆT
Trong vài năm trở lại đây, xu hướng trải nghiệm học nấu ăn trong du lịch tại Việt Nam cũng đang dần nở rộ, lấy cảm hứng và phát triển từ những mô hình thành công tại Thái Lan, Nhật Bản hay Italy.
Nếu như ở Thái Lan, các lớp học nấu ăn gắn liền với những chuyến tham quan chợ truyền thống, tìm hiểu gia vị đặc trưng và cùng chế biến các món nổi tiếng như Pad Thai hay Tom Yum, thì Việt Nam cũng sở hữu nhiều lợi thế tương tự, thậm chí có thể đa dạng hơn, để xây dựng trải nghiệm này trở thành một “đặc sản” du lịch văn hóa.
Hơn thế nữa, ẩm thực Việt Nam nổi bật bởi sự tươi mới của nguyên liệu, sự cân bằng tinh tế giữa các vị chua cay mặn ngọt, cũng như cách chế biến đa dạng từ hấp, luộc, kho, nướng cho tới các món cuốn tươi. Phở, bún chả, gỏi cuốn hay bánh xèo đều là những món vừa quen vừa lạ với du khách quốc tế, mang câu chuyện riêng gắn với vùng miền và văn hóa.
Do vậy, thay vì chỉ tập trung vào lớp học trong không gian nhà hàng, du khách sẽ được hướng dẫn tham quan chợ truyền thống, trò chuyện cùng tiểu thương, tìm hiểu tên gọi và công dụng của từng loại rau thơm, gia vị. Một số chương trình còn tổ chức đưa khách về vùng nông thôn để tự tay hái rau, giã gạo, hay bắt cá dưới ao. Đây đều là những trải nghiệm vừa mang tính giáo dục, vừa gợi sự thích thú, mới lạ.
Trong quá trình hướng dẫn, giảng viên, thường là đầu bếp chuyên nghiệp hoặc người dân địa phương, không chỉ hướng dẫn cho họ kỹ thuật nấu ăn mà còn kể những câu chuyện dân gian, tập quán ăn uống, và ý nghĩa của từng món trong đời sống của người Việt. Chẳng hạn, khi làm nem rán, du khách được nghe kể về việc món ăn này thường xuất hiện trong dịp Tết, cưới hỏi; hoặc khi làm bánh mì, họ hiểu thêm về nguồn gốc bánh Pháp đến Việt Nam nhưng được biến tấu để phù hợp khẩu vị người dân địa phương.
Ngoài ra, để nâng tầm trải nghiệm, đã có sự kết hợp yếu tố tương tác và lưu niệm, ví dụ như gửi kèm hướng dẫn công thức bằng nhiều thứ tiếng, tặng thêm du khách nguyên liệu khô đặc trưng (như bánh tráng, bún khô, gia vị). Một số nơi còn tổ chức những cuộc thi nhỏ giữa các nhóm, tạo không khí vui vẻ, đồng thời khuyến khích sự gắn kết giữa du khách với nhau và với người hướng dẫn.
Rõ ràng, hoạt động nấu ăn cùng người bản địa không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho ngành du lịch mà còn góp phần quảng bá hình ảnh đất nước qua con đường ẩm thực. Việt Nam, với nền văn hoá phong phú và tài nguyên thiên nhiên đa dạng, hoàn toàn có thể tiếp tục nâng cấp mô hình này trở thành điểm nhấn độc đáo để thu hút du khách, cạnh tranh trực tiếp với những thị trường ẩm thực hàng đầu trong khu vực và thế giới.
