Đặc biệt, vấn nạn hàng giả, hàng nhái đang ngày càng nhức nhối, đặt ra nhiều thách thức cho các doanh nghiệp, nhất là khối doanh nghiệp vừa và nhỏ. Để làm rõ hơn về tầm quan trọng của việc đăng ký và bảo hộ nhãn hiệu cũng như những giải pháp phòng tránh và xử lý các hành vi xâm phạm, Thương gia đã có cuộc trò chuyện với Luật sư Bạch Hoàng Giang, Trưởng phòng Thực thi sở hữu trí tuệ, Công ty Luật TNHH Tilleke & Gibbins, một chuyên gia pháp lý giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ.
Thưa Luật sư, ông có thể chia sẻ về tầm quan trọng của đăng ký và bảo hộ nhãn hiệu trong nước đối với sự phát triển bền vững của doanh nghiệp Việt Nam hiện nay?
Trước tiên, chúng ta cần hiểu rõ nhãn hiệu là gì. Nhãn hiệu là dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ của tổ chức, cá nhân này với tổ chức, cá nhân khác. Chính khái niệm “phân biệt” đã tạo nên vai trò cốt lõi của nhãn hiệu, giúp người tiêu dùng nhận diện sản phẩm cùng loại, phân biệt các doanh nghiệp trong cùng nhóm ngành để tạo dấu ấn riêng trên thị trường.
Khi một doanh nghiệp đăng ký và bảo hộ nhãn hiệu, họ sẽ có những quyền lợi được xác định theo pháp luật, đồng thời nhãn hiệu cũng đóng góp quan trọng vào hoạt động kinh doanh của công ty như: Xác lập và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ; Tạo sự khác biệt, tăng tính nhận diện sản phẩm trên thị trường; Tạo thuận lợi trong kinh doanh, hỗ trợ marketing và truyền thông.
Luật sư Bạch Hoàng Giang, Trưởng phòng Thực thi sở hữu trí tuệ, Công ty Luật TNHH Tilleke & Gibbins
Trên thực tiễn, giá trị của một nhãn hiệu thường không thể cân đo đong đếm chính xác. Các định giá một thương hiệu hiện nay cũng chưa có những quy định rõ ràng. Tuy nhiên, có thể nhận thấy phần nào giá trị của một nhãn hiệu thông qua những hoạt động như nhượng quyền thương mại hay li-xăng cho phép sử dụng nhãn hiệu của mình.
Ví dụ cụ thể như hiện nay trên thị trường đồ uống có hàng loạt các thương hiệu nổi tiếng như Highland Coffee, Phê La, Katinat hay Mixue. Khi các chủ sở hữu đã xác lập quyền với nhãn hiệu, họ có thể cho phép các bên thứ ba sử dụng nhãn hiệu để kinh doanh với mô hình tương tự như chủ sở hữu.
Theo những thông tin thống kê, giá trị của hợp đồng nhượng quyền đối với thương hiệu Highland Coffee là khoảng 3-5 tỷ đồng cho một cửa hàng trong 1 năm, hay đối với thương hiệu AHA Coffee là 1-1,5 tỷ đồng cho một cửa hàng. Rõ ràng, với những giá trị lớn như trên, việc sở hữu một nhãn hiệu được bảo hộ sẽ mang lại giá trị kinh tế vô cùng lớn cho doanh nghiệp.
Theo Cục Thống kê, 6 tháng đầu năm 2025, cả nước có 91.200 doanh nghiệp đăng ký thành lập mới và 61.500 doanh nghiệp quay lại hoạt động, nâng tổng số doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động lên 152.700 doanh nghiệp. Trong khi đó, cũng trong 6 tháng đầu năm, Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ đã cấp 27.441 giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu cho doanh nghiệp tại các địa phương trên cả nước. Điều này đồng nghĩa với việc chưa đến 18% tổng số doanh nghiệp mới và tái hoạt động trong giai đoạn này quan tâm đến việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu của mình.
Mặc dù việc đăng ký kinh doanh cho phép doanh nghiệp hoạt động hợp pháp, nhưng việc không đăng ký nhãn hiệu tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng, đặc biệt đối với các doanh nghiệp sản xuất, những đối tượng thường xây dựng thương hiệu dựa trên sản phẩm
Dựa trên những quan sát và kinh nghiệm giải quyết các vụ việc của ông, mức độ nhận thức của các doanh nghiệp Việt Nam (đặc biệt là SME) về tầm quan trọng của việc đăng ký và bảo hộ nhãn hiệu hiện nay như thế nào?
Trên thực tế, chúng tôi nhận thấy các doanh nghiệp Việt Nam đang dần nhận thức được vai trò to lớn của sở hữu trí tuệ nói chung và nhãn hiệu nói riêng. Nếu như khoảng 5 năm trước, chúng tôi nhận được rất ít đơn đăng ký nhãn hiệu từ các doanh nghiệp Việt Nam thì trong 2-3 năm trở lại đây, số lượng đơn đăng ký đã tăng lên đáng kể.
Lý do chính cho việc tăng cường nhận thức này chính là giá trị mà nhãn hiệu mang lại. Như đã đề cập, mô hình nhượng quyền thương mại hiện nay đang ngày càng nở rộ trong mọi lĩnh vực của cuộc sống, từ kinh doanh ăn uống đến dịch vụ. Bất kỳ lĩnh vực nào nếu doanh nghiệp xây dựng được một thương hiệu uy tín, họ đều có thể áp dụng mô hình nhượng quyền thương mại, từ đó hình thành các chuỗi cửa hàng để gia tăng doanh thu.
Một lý do khác, và cũng là một vấn đề cấp bách, chính là vấn nạn hàng giả, hàng nhái ngày càng tràn lan tại Việt Nam. Không chỉ các sản phẩm nước ngoài bị làm giả mà ngay cả chính các doanh nghiệp Việt Nam cũng là nạn nhân. Những ngày qua, chúng ta đều biết thương hiệu gạo nổi tiếng của Việt Nam là ST25 đã bị làm giả.
Hay trước đó, thương hiệu BIA SÀI GÒN, đồ ăn khô của VINAMIT, bánh kẹo BIBICA cũng đã từng bị làm giả. Rõ ràng, các doanh nghiệp xây dựng thương hiệu đã khó, nay còn phải đối mặt với vấn nạn hàng giả, hàng nhái kém chất lượng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động kinh doanh cũng như đến uy tín của doanh nghiệp.
Tuy nhiên, theo quy định pháp luật, các doanh nghiệp chỉ có thể xử lý được vấn đề này nếu nhãn hiệu của họ đã được đăng ký và bảo hộ. Nếu nhãn hiệu chưa được bảo hộ, rất tiếc là doanh nghiệp sẽ không thể xác lập được quyền để ngăn chặn hành vi vi phạm đang diễn ra. Do đó, nhiều doanh nghiệp trong nước đã và đang có ý thức hơn trong việc đăng ký nhãn hiệu ngay từ khi mới thành lập.
Nhiều thương hiệu bị làm giả được bày bán tràn lan
Trong quá trình làm việc, Luật sư thường xuyên tiếp nhận những dạng tranh chấp hoặc hành vi xâm phạm nhãn hiệu nào từ phía doanh nghiệp?
Hiện nay, trong thực tiễn tranh chấp liên quan đến nhãn hiệu có rất nhiều dạng khác nhau và khá phổ biến. Chúng ta có thể kể đến một vài dạng cơ bản sau:
Sản xuất, kinh doanh, buôn bán hàng hóa giả mạo nhãn hiệu theo Điều 213 Luật Sở hữu trí tuệ: Đây là dạng tranh chấp phổ biến nhất khi các bên thứ ba sản xuất, kinh doanh các sản phẩm mang dấu hiệu trùng với nhãn hiệu đã được bảo hộ, và các sản phẩm đó cũng trùng với nhóm sản phẩm được bảo hộ theo nhãn hiệu.
Ví dụ, các sản phẩm giày mang nhãn hiệu Nike, Adidas không được sản xuất bởi các chủ thể được Nike, Adidas cho phép thì có thể bị coi là sản phẩm giả mạo nhãn hiệu.
Sản xuất, kinh doanh, buôn bán hàng hóa xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu: Đây là các sản phẩm mà dân gian thường gọi là "hàng nhái". Đó là các sản phẩm mang dấu hiệu tương tự gây nhầm lẫn với nhãn hiệu đã được bảo hộ. Chúng ta có thể ví dụ như các sản phẩm đồ nội thất mang nhãn hiệu BLUM thì có hàng nhái là BLUMK, BLUMGOLD, hay các sản phẩm nước AQUAFINA thì có sản phẩm nhái như AQUAVINA, AQUALINA. Tính tương tự gây nhầm lẫn này sẽ được căn cứ theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ.
Đăng ký và hoạt động tên doanh nghiệp trùng với nhãn hiệu được bảo hộ: Đây là dạng tranh chấp khi các doanh nghiệp được thành lập sau sử dụng chính nhãn hiệu đã được bảo hộ của một bên có trước làm thành phần tên riêng trong tên doanh nghiệp. Đồng thời, hai doanh nghiệp này cũng hoạt động trong cùng một lĩnh vực kinh doanh.
Số liệu thống kê từ Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ, trong năm 2024, Cục nhận được 959 Đơn khiếu nại liên quan đến quyết định từ chối cấp văn bằng bảo hộ, tăng 94 đơn so với năm 2023. Trong đó riêng lĩnh vực nhãn hiệu là 885 đơn bao gồm 880 đơn liên quan đến nhãn hiệu đăng ký quốc gia và 5 đơn liên quan đến nhãn hiệu đăng ký quốc tế.
Từ đó, việc sử dụng tên doanh nghiệp có chứa nhãn hiệu được bảo hộ khiến người tiêu dùng nhầm lẫn về mối quan hệ giữa các công ty cũng như các sản phẩm/dịch vụ cung cấp. Ví dụ, một công ty trong nước đăng ký doanh nghiệp có tên "Công ty TNHH Hyundai Việt Nam" để bán sản phẩm xe điện, trong khi đó nhãn hiệu HYUNDAI cũng bảo hộ cho nhóm sản phẩm xe điện. Rõ ràng, hành vi đăng ký và sử dụng tên doanh nghiệp này sẽ cấu thành hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu theo Điều 129 Luật Sở hữu trí tuệ.
Đăng ký và sử dụng tên miền trùng/tương tự với nhãn hiệu được bảo hộ: Đây là hành vi khá phổ biến trong những năm gần đây. Các đối tượng đăng ký và sử dụng các tên miền quốc tế (.com, .net, v.v.) hoặc tên miền quốc gia (.vn, .com.vn, v.v.) có chứa các nhãn hiệu được bảo hộ để lừa dối người tiêu dùng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu nhãn hiệu.
Hành vi này sẽ được coi là cạnh tranh không lành mạnh theo Điều 130 Luật Sở hữu trí tuệ. Các cơ quan chức năng của Việt Nam đã xử lý rất nhiều vụ việc điển hình như tranh chấp tên miền bmw.com.vn, osram.com.vn, v.v.
Việc xử lý các tranh chấp, xâm phạm nhãn hiệu ở Việt Nam có những thuận lợi và khó khăn gì đối với doanh nghiệp, thưa Luật sư?
Nhìn chung, các quy định pháp luật của Việt Nam đều đã xây dựng đầy đủ các khung pháp lý để xử lý hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu. Tuy nhiên, đối với từng dạng tranh chấp vẫn sẽ có những khó khăn khác nhau:
Thứ nhất, việc xác định yếu tố xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu cần được thực hiện theo các cơ sở và tiêu chí quy định tại Điều 77 Nghị định số 65/2023/NĐ-CP. Việc đánh giá này thường dựa trên quan điểm chủ quan của cơ quan chức năng, và thông thường sẽ dựa trên kết luận giám định của Viện Sở hữu trí tuệ quốc gia. Tuy nhiên, gần đây có những vụ việc mà cơ quan chức năng và Viện Sở hữu trí tuệ quốc gia không có cùng quan điểm, có thể lấy ví dụ trong vụ án có nhiều quan điểm trái chiều là tranh chấp nhãn hiệu Bình Minh và Bình Minh Việt.
Thứ hai, Yếu tố “khả năng gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng”: Đây là yếu tố quan trọng để đánh giá hành vi xâm phạm nhãn hiệu. Yếu tố này cần được chứng minh khi dấu hiệu vi phạm tương tự với nhãn hiệu đã đăng ký, hoặc khi dấu hiệu trùng lặp nhưng được sử dụng cho hàng hóa, dịch vụ tương tự.
Trong trường hợp dấu hiệu và hàng hóa/dịch vụ đều trùng khớp hoàn toàn, khả năng gây nhầm lẫn được coi là hiển nhiên và không cần chứng minh. Tuy nhiên, trên thực tế, các cơ quan chức năng vẫn thường yêu cầu chứng minh yếu tố này, gây nhiều khó khăn cho doanh nghiệp.
Thứ ba, Khó khăn trong xử lý vi phạm trên các "kênh thương mại điện tử": Các chủ thể quyền sở hữu trí tuệ hiện nay gặp nhiều khó khăn trong quá trình xử lý vi phạm trên các sàn giao dịch thương mại điện tử như Tiki, Shopee, Lazada… các trang website kinh doanh của tổ chức, doanh nghiệp hoặc trang tài khoản cá nhân trên mạng xã hội Facebook, TikTok, Instagram, Zalo…
Khó khăn nằm ở việc chủ thể quyền không thể xác định được thông tin đối tượng thực hiện hành vi vi phạm do cơ chế bảo mật thông tin của các sàn thương mại. Bên cạnh đó, việc các đối tượng tập trung bán hàng trực tuyến mà không có cửa hàng nhất định cũng sẽ khiến việc xử lý gặp rất nhiều khó khăn.
Xin cảm ơn Luật sư!