Đến nay, số lượng nhà đầu tư tham gia thị trường chứng khoán phái sinh đang gia tăng hàng ngày. Chứng khoán phái sinh là công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả, đồng thời mang lại cơ hội kiếm lời lớn cho nhà đầu tư trên thị trường với lợi thế đòn bẩy cao. HNX lưu ý nhà đầu tư cũng cần tìm hiểu kỹ trước khi tham gia thị trường.
Ký quỹ trước khi giao dịch: Trước khi thực hiện giao dịch mua/bán hợp đồng tương lai nhà đầu tư cần ký quỹ. Trong giao dịch cổ phiếu, ký quỹ là việc công ty chứng khoán cho nhà đầu tư vay tiền để mua chứng khoán thì ký quỹ trong giao dịch chứng khoán phái sinh là việc nhà đầu tư đặt cọc một khoản tiền để đảm bảo cho các giao dịch của mình được thực hiện. Hiện tại, tỷ lệ ký quỹ theo quy định của VSD là 10% (tỷ lệ này sẽ được VSD xác định lại định kỳ vào ngày mùng 01, 10, và ngày 20 hàng tháng và công bố 2 ngày làm việc trước khi áp dụng mức ký quỹ mới) nhưng để phòng ngừa rủi ro, các CTCK thường yêu cầu mức ký quỹ cao hơn, từ 13,5-15%.
Duy trì mức ký quỹ yêu cầu: Hàng ngày, vào cuối giờ giao dịch, VSD sẽ tính toán giá trị lãi, lỗ ròng đối với các hợp đồng phái sinh mà nhà đầu tư nắm giữ. Trường hợp giá trị của các hợp đồng này tăng hoặc giảm không theo kỳ vọng khiến nhà đầu tư lỗ ròng dẫn tới số dư trong tài khoản ký quỹ giảm xuống dưới mức ký quỹ yêu cầu, nhà đầu tư cần lưu ý nộp đủ số tiền ký quỹ duy trì yêu cầu nhằm duy trì vị thế hiện có. Hoặc nhà đầu tư có thể lựa chọn đóng bớt vị thế hợp đồng để giảm mức ký quỹ yêu cầu hoặc đóng toàn bộ vị thế hợp đồng đang nắm giữ. Nếu không, CTCK sẽ tiến hành đóng một phần vị thế hợp đồng của nhà đầu tư theo chính sách của CTCK theo cách mà nhà đầu tư không mong muốn (ví dụ CTCK có thể giao dịch các hợp đồng tương lai của nhà đầu tư với giá bán thấp nhất hoặc giá mua cao nhất). Trường hợp nhà đầu tư muốn giao dịch các hợp đồng tương lai mới mà số dư trong tài khoản ký quỹ thấp hơn mức yêu cầu, nhà đầu tư sẽ không thể thực hiện được các lệnh giao dịch mới.
Ngày đáo hạn hợp đồng: Mỗi sản phẩm chứng khoán phái sinh có thời gian đáo hạn khác nhau tùy vào tháng đáo hạn, cụ thể là vào ngày Thứ Năm thứ ba của tháng đáo hạn. Trường hợp nhà đầu tư nắm giữ vị thế tới ngày đáo hạn, VSD sẽ thực hiện tất toán lãi, lỗ trên hợp đồng nắm giữ và thực hiện bù trừ thanh toán. Sau ngày giao dịch cuối cùng, sản phẩm đáo hạn sẽ không còn giao dịch.
Một số rủi ro nhà đầu tư có thể gặp khi tham gia giao dịch trên thị trường CKPS: Cũng như các sản phẩm tài chính khác, nhà đầu tư khi tham gia thị trường phái sinh đều phải đối mặt với các rủi ro về biến động giá chứng khoán và thanh khoản của chứng khoán trên thị trường.
Lợi thế của việc tham gia vào hợp đồng tương lai là nhà đầu tư có thể dùng đòn bẩy để mua hợp đồng tương lai, nghĩa là nhà đầu tư chỉ cần bỏ ra một khoản tiền đặt với một tỷ lệ nhất định để giao dịch các hợp đồng tương lai có giá trị lớn hơn gấp nhiều lần. Nhưng, đây cũng là một con dao hai lưỡi. Nếu giá của hợp đồng tương lai mà nhà đầu tư đã giao dịch biến động theo chiều hướng có lợi, nhà đầu tư sẽ ghi nhận một khoản lời lớn. Tuy nhiên, nếu giá hợp đồng tương lai biến động theo chiều hướng bất lợi, nhà đầu tư sẽ thua lỗ lớn. Nếu khoản tiền ký quỹ trong tài khoản của nhà đầu tư giảm xuống dưới mức yêu cầu mà nhà đầu tư không ký quỹ bổ sung kịp thời, CTCK sẽ buộc phải đóng bớt một phần hoặc toàn bộ vị thế hợp đồng đang nắm giữ của nhà đầu tư. Tài khoản nhà đầu tư có thể sẽ ghi nhận một khoản lỗ lớn có thể cao hơn mức ký quỹ ban đầu mà nhà đầu tư đã nộp vào trước khi giao dịch, thậm chí mất trắng khoản ký quỹ ban đầu.
Khuyến nghị
HNX khuyến nghị nhà đầu tư nên tìm hiểu kỹ các quy định, cách thức giao dịch, đặc biệt cách thức ký quỹ để tránh những tổn thất đáng tiếc trước khi tham gia đầu tư trên thị trường này. Nhà đầu tư phải có kiến thức vững về CKPS đồng thời phải am hiểu về thị trường cơ sở, bởi CKPS liên quan đến tài sản cơ sở, liên quan đến thị trường, các chỉ số cổ phiếu, trái phiếu … để có thể dự báo chính xác xu hướng thị trường.
Cần tìm hiểu kỹ về đặc điểm, cơ chế hoạt động của từng loại sản phẩm trước khi giao dịch và đặt ra các nguyên tắc đầu tư phù hợp với khả năng tài chính và kinh nghiệm của bản thân trên cơ sở xác định mức độ chấp nhận rủi ro của mình, đồng thời tìm hiểu và xây dựng các phương pháp giao dịch phù hợp và hiệu quả nhất.
Nhà đầu tư cần cân nhắc mức độ sử dụng đòn bẩy khi quyết định số lượng vị thế hợp đồng sẽ tham gia. Nhà đầu tư nên nắm giữ số lượng nhỏ các hợp đồng khi mới tham gia giao dịch để làm quen dần cách thức giao dịch trên thị trường.
Khi nhận thấy việc dự báo xu hướng không đúng, nhà đầu tư có thể sửa sai (cắt lỗ) bằng cách sử dụng lợi thế giao dịch khi không cần nắm giữ tài sản cơ sở và giao dịch ngược chiều để đóng vị thế hợp đồng ngay lập tức nhằm hạn chế tối đa thiệt hại do thua lỗ.
Nhà đầu tư cũng nên lưu ý, giao dịch phái sinh sẽ bị tính phí và thuế giao dịch. Hiện, HNX miễn phí giao dịch CKPS cho các CTCK trong thời gian 6 tháng kể từ ngày 10/8/2017.
>> Tạo “đòn bẩy” chứng khoán phái sinh
