Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ là “lá chắn” sống còn giúp doanh nghiệp Việt giữ sức cạnh tranh và nuôi dưỡng đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, trên thực tế, hành lang pháp lý về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam vẫn tồn tại nhiều “lỗ hổng sinh tử”. Cạnh đó là nhiều doanh nghiệp chưa thực sự quan tâm đến sở hữu trí tuệ, dẫn đến tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ chưa có chiều hướng thuyên giảm.
KHOẢNG TRỐNG VỀ QUẢN TRỊ TÀI SẢN TRÍ TUỆ
Tham dự và phát biểu tại Hội thảo “Quản trị tài sản trí tuệ – Thúc đẩy sở hữu trí tuệ vì mục tiêu tăng trưởng và toàn cầu hóa” diễn ra mới đây tại TP. HCM, bà Nguyễn Thị Tuyết Minh, Nhà sáng lập, Chủ tịch WeLead cho hay: "trong nền kinh tế, tài sản vô hình, trong đó sở hữu trí tuệ là yếu tố cốt lõi, ngày càng chiếm tỷ trọng quan trọng trong việc tạo ra giá trị và lợi thế cạnh tranh".
Tuy nhiên theo bà Minh, các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt doanh nghiệp nhỏ và vừa, vẫn sử dụng sở hữu trí tuệ một cách rất hạn chế. Số liệu từ PwC Việt Nam cho thấy, trên thế giới, tài sản vô hình chiếm trung bình khoảng 53% giá trị doanh nghiệp, tại Việt Nam con số này mới đạt khoảng 26%.
Trong thời gian qua, Nhà nước đã ban hành và từng bước hoàn thiện khung khổ pháp luật về sở hữu trí tuệ. Việt Nam cũng đã có những cam kết quốc tế rất cao về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ khi tham gia WTO và các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, RCEP... Đây là động lực quan trọng để chúng ta nâng tầm hệ thống pháp luật, tiệm cận với chuẩn mực quốc tế.
Tuy nhiên, trên thực tế, hành lang pháp lý về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam vẫn tồn tại nhiều “lỗ hổng sinh tử”. Cụ thể, tại TP. HCM, theo số liệu khảo sát, tỷ lệ doanh nghiệp có bằng bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đến hết năm 2019 chỉ khoảng 4‑5%. Còn theo số liệu từ Cục Sở hữu Trí tuệ, dù Việt Nam đã có hơn 700.000 nhãn hiệu được bảo hộ, nhưng mỗi năm vẫn xảy ra hàng nghìn vụ xâm phạm, riêng năm 2024 đã có hơn 2.000 vụ. Còn trong 6 tháng đầu năm 2025, có hơn 3.270 vụ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được phát hiện, gây thiệt hại lên tới hàng nghìn tỷ đồng.
“Những con số trên cho thấy rõ ràng, dù luật pháp và chính sách bảo hộ đã được xây dựng ngày càng hoàn thiện, việc áp dụng sở hữu trí tuệ trong chiến lược kinh doanh vẫn là một khoảng trống đáng lo ngại ở nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp do nữ làm chủ, nơi tập trung nhiều ở loại hình nhỏ hoặc siêu nhỏ” – Bà Minh nhận định.
Đồng quan điểm, ông Nguyễn Thành Nam, Cục phó Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương, chia sẻ trong diễn đàn "Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo" do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp - VCCI tổ chức vừa qua cũng nhận định, sở hữu trí tuệ ngày càng đóng vai trò quan trọng, góp phần nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp và quốc gia. Trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế số, sở hữu trí tuệ không chỉ là công cụ bảo vệ sáng tạo mà còn là nền tảng cho đổi mới, giúp doanh nghiệp Việt Nam tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.
Tuy nhiên, theo ông Nam, nhiều doanh nghiệp chưa thực sự quan tâm đến sở hữu trí tuệ, dẫn đến tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ chưa có chiều hướng thuyên giảm. Các vụ việc xâm phạm có xu hướng tăng cả về quy mô và độ phức tạp.
Thống kê từ các lực lượng chức năng cho thấy trong 6 tháng đầu năm nay, cả nước đã kiểm tra và xử lý hơn 50.419 vụ việc liên quan đến buôn lậu, hàng giả và vi phạm SHTT, với giá trị hàng hóa vi phạm lên đến hàng nghìn tỷ đồng. Riêng lĩnh vực nhãn hiệu, có 1.430 vụ xâm phạm được xử lý, phạt hơn 18 tỷ đồng, tăng gần 30% so với cùng kỳ năm trước.
TÀI SẢN TRÍ TUỆ - "VŨ KHÍ CẠNH TRANH" CỦA DOANH NGHIỆP VÀ QUỐC GIA
Nhà sáng lập, Chủ tịch WeLead Nguyễn Thị Tuyết Minh nhận định, trong kỷ nguyên chuyển đổi số, AI, dữ liệu lớn, blockchain, Internet of Things, tài sản trí tuệ là “nhiên liệu” để doanh nghiệp phát triển đột phá. Theo lý giải của bà Minh, thứ nhất, tài sản trí tuệ sẽ bảo vệ sáng tạo và đổi mới bởi khi doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu, phát triển, ra sản phẩm mới, nội dung mới, giải pháp mới, nếu không có cơ chế bảo hộ sở hữu trí tuệ, sáng tạo dễ bị sao chép, trùng lặp, từ đó làm giảm động lực đổi mới.
Thứ hai, giúp gia tăng giá trị doanh nghiệp. Tài sản trí tuệ có thể chuyển hóa thành bằng sáng chế, nhãn hiệu, bản quyền phần mềm, bí mật kinh doanh, v.v. những tài sản này có thể định giá, chuyển nhượng, cấp phép, đảm bảo dòng doanh thu mới, hỗ trợ huy động vốn.
Thứ ba, hội nhập quốc tế và cạnh tranh toàn cầu. Khi doanh nghiệp có bằng bảo hộ SHTT trong và ngoài nước, họ có lợi thế khi tiếp cận thị trường quốc tế, tham gia chuỗi giá trị, ký hợp đồng xuất khẩu hoặc cấp phép quốc tế, cũng như phòng ngừa rủi ro xâm phạm quyền từ đối tác, nhà phân phối, nhái giả.
Thứ tư, kiểm soát rủi ro trong môi trường số. Trong môi trường số, việc sao chép, phát tán nội dung, phần mềm, dữ liệu rất dễ. Quyền SHTT kèm với công cụ kỹ thuật (chẳng hạn mã bản quyền, watermark, đăng ký tác quyền số hóa, hợp đồng cấp phép…) đóng vai trò bảo vệ quyền và kiểm soát việc sử dụng.
Thứ năm, thúc đẩy mô hình kinh doanh mới. Doanh nghiệp có thể phát triển mô hình cấp phép (licensing), nhượng quyền, thương mại hóa IP, hợp tác nghiên cứu quốc tế, biến SHTT từ chi phí thành nguồn thu chủ động.
“Do đó, việc quản trị SHTT không phải là hoạt động pháp lý “bổ trợ” mà cần được đặt song song với quản trị tài chính, nhân sự, công nghệ, trở thành một trong những trụ cột chiến lược cốt lõi của doanh nghiệp trong thời đại số” – Bà Minh khuyến nghị.
Bà cũng mong các nữ lãnh đạo doanh nghiệp sẽ coi sở hữu trí tuệ như “công cụ quyền lực mềm” để bảo vệ sáng tạo của chính mình, khẳng định thương hiệu, và tự tin bước ra thị trường toàn cầu.
Tại Hội thảo công bố Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) 2025 diễn ra mới đây, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng cũng khẳng định, trong kỷ nguyên kinh tế tri thức, tài sản trí tuệ không còn là khái niệm trừu tượng mà đã trở thành “vũ khí cạnh tranh” của doanh nghiệp và quốc gia. Những công nghệ lõi, sáng chế, thương hiệu hay bí quyết kinh doanh giờ đây có thể chiếm tới 70-80% giá trị tài sản của nền kinh tế hiện đại. Việt Nam, sau nhiều năm bền bỉ thúc đẩy đổi mới sáng tạo, đã chính thức bước vào giai đoạn phải ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ để tạo đột phá, hiện thực hóa khát vọng trở thành nước phát triển, thu nhập cao.
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh bốn nhóm giải pháp trọng tâm: hoàn thiện thể chế, đầu tư hạ tầng khoa học và số, phát triển nhân lực chất lượng cao và thúc đẩy đổi mới trong doanh nghiệp. Trong đó, giải pháp có ý nghĩa đột phá là coi sở hữu trí tuệ như một loại tài sản, có thể định giá, mua bán, thế chấp, góp vốn, chứ không chỉ dừng lại ở việc bảo hộ quyền. “Chuyển dịch quan trọng nhất là từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa kết quả nghiên cứu. Sở hữu trí tuệ trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia”, Bộ trưởng nhấn mạnh.
Bộ trưởng cho biết, từ nay đến cuối năm, các luật Sở hữu trí tuệ, Chuyển giao công nghệ, công nghệ cao sẽ được sửa đổi. Tư tưởng chính về sửa đổi luật Sở hữu trí tuệ lần này là sở hữu trí tuệ phải biến kết quả nghiên cứu thành tài sản để có thể giao dịch và khi đó mới có thị trường khoa học công nghệ Việt Nam.
Sở hữu trí tuệ đã trở thành trụ cột chiến lược để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong nền kinh tế sáng tạo. Nghị quyết số 57-NQ/TW nhấn mạnh khẩn trương sửa đổi, bổ sung hoàn thiện các quy định của pháp luật về sở hữu trí tuệ.
Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân yêu cầu hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ, coi đây là nền tảng bảo vệ và phát huy giá trị tài sản vô hình của doanh nghiệp.
Đồng thời, Nghị quyết này đặt trọng tâm vào hỗ trợ doanh nghiệp định giá, đăng ký và khai thác tài sản trí tuệ, qua đó thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Các Nghị quyết nêu trên là nền tảng chính trị-pháp lý vững chắc để Việt Nam chuyển mình từ kinh tế dựa vào tài nguyên sang dựa vào tri thức và sáng tạo.
