Không chỉ có những kim loại quý như vàng hay bạc, nhôm đang nổi lên như một trong những vật liệu chiến lược. Từ xây dựng, giao thông vận tải, điện – điện tử cho đến năng lượng tái tạo, nhu cầu nhôm trên thế giới không ngừng gia tăng. Nhôm nhẹ, dễ tái chế và chống ăn mòn, được coi là “kim loại của tương lai”. Chính vì vậy, nhiều quốc gia và tập đoàn công nghiệp lớn đang tìm kiếm nguồn cung ổn định để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao.
“CƠN SỐT” GIÁ NHÔM TOÀN CẦU
Theo Hiệp hội Nhôm Quốc tế (IAI), nhu cầu nhôm toàn cầu có thể tăng thêm 40% vào năm 2030, tương đương hơn 119 triệu tấn/năm. Cùng với xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng, đây chính là thời điểm để những quốc gia có tiềm năng tài nguyên và lợi thế cạnh tranh khẳng định vị thế. Việt Nam là một trong những cái tên được kỳ vọng.
Trong khi đó, thị trường nhôm thế giới đang chứng kiến những biến động mạnh. Giá nhôm tại Mỹ đã tăng vọt trong năm nay sau khi chính quyền Tổng thống Donald Trump áp thuế nhập khẩu 50% đối với kim loại vốn được sử dụng rộng rãi trong các ngành công nghiệp như ô tô và bao bì. Trên Sàn giao dịch Kim loại London (LME), giá nhôm chuẩn mực toàn cầu đã tăng khoảng 17% kể từ mức thấp nhất vào tháng 4.
Nguyên nhân chính đến từ tình trạng nguồn cung khan hiếm: Trung Quốc quốc gia chiếm hơn một nửa sản lượng toàn cầu đang duy trì trần sản lượng ở mức 45 triệu tấn/năm, trong khi năng lực luyện kim ở các khu vực khác lại hạn chế. Nhiều nhà máy luyện nhôm tại châu Âu buộc phải đóng cửa do giá năng lượng tăng vọt sau xung đột Nga – Ukraine, còn sản xuất tại Ấn Độ và Indonesia chưa kịp bù đắp.
Tồn kho tại các kho thuộc Sàn giao dịch Kim loại London (LME) và Thượng Hải giảm xuống gần mức thấp kỷ lục, có thời điểm chỉ còn 340.000 tấn, chưa bằng một nửa so với đầu năm. Giá nhôm chuẩn LME từ tháng 4/2025 đã tăng khoảng 17%, vượt mốc 2.700 USD/tấn và được các nhà phân tích dự đoán có thể chạm 3.000 USD/tấn vào năm 2026. Việc Nga bị hạn chế xuất khẩu sang châu Âu và Bắc Mỹ càng làm dòng chảy thương mại bị đảo lộn, góp phần khoét sâu tình trạng thiếu hụt.
Các tổ chức phân tích như UniCredit và Bank of America cảnh báo rằng thị trường nhôm toàn cầu sẽ chuyển từ dư thừa sang thâm hụt trong vài năm tới. Bank of America dự đoán giá nhôm có thể đạt 3.000 USD/tấn vào cuối năm 2026, so với mức hơn 2.700 USD/tấn hiện tại. Điều này đặt ra một câu hỏi lớn: nguồn cung bổ sung sẽ đến từ đâu?
KHO BÁU BÔ-XÍT – NỀN TẢNG CHO NGÀNH NHÔM VIỆT NAM
Trong bối cảnh thế giới “khát” nhôm, Việt Nam sở hữu lợi thế đặc biệt. Với trữ lượng 5,8 tỷ tấn bô-xít, đứng thứ hai thế giới, tập trung chủ yếu ở Tây Nguyên (riêng Đắk Nông chiếm 5,4 tỷ tấn), Việt Nam có nền tảng nguyên liệu dồi dào để phát triển ngành alumina và nhôm sơ cấp.
Theo Quy hoạch khoáng sản 2021-2030, mục tiêu khai thác đạt 114,5–118 triệu tấn bô-xít/năm, sản xuất 11,6–18,65 triệu tấn alumina/năm và 120.000–150.000 tấn nhôm sơ cấp/năm; sau năm 2030 sẽ nâng lên 225.000–245.000 tấn/năm. Dự án trọng điểm như Nhà máy Nhân Cơ đang được mở rộng công suất lên 2 triệu tấn alumina/năm với vốn đầu tư hơn 31.200 tỷ đồng, hướng tới sản lượng xuất khẩu 6–8 triệu tấn alumina/năm và 450.000–900.000 tấn nhôm thỏi/năm sau năm 2030.
Nhu cầu trong nước cũng đang bùng nổ. Năm 2024, thị trường nhôm Việt Nam được định giá khoảng 5,01 tỷ USD, với tiêu thụ 1,925 triệu tấn; dự báo đến năm 2030 sẽ đạt 7,57 tỷ USD và 3,087 triệu tấn, tương đương mức tăng trưởng kép gần 7%/năm. Động lực chủ yếu đến từ xây dựng, bất động sản, hạ tầng và các ngành công nghiệp phụ trợ.
Alumina của Việt Nam hiện được xuất khẩu với giá trung bình 390–470 USD/tấn, có lúc lên tới 530 USD/tấn. Cộng hưởng với chi phí lao động cạnh tranh, vị trí địa lý thuận lợi và ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do (FTA), Việt Nam đang có lợi thế lớn để chen chân vào chuỗi cung ứng toàn cầu, đồng thời trở thành điểm đến thay thế cho các thị trường vốn phụ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc.
Thế giới đang chứng kiến “cơn khát” nhôm chưa từng có, và Việt Nam sở hữu cả kho báu bô-xít lẫn thị trường nội địa tăng trưởng mạnh. Đây là thời cơ vàng để ngành nhôm Việt Nam bứt phá, nâng cao giá trị gia tăng và vươn lên thành trung tâm sản xuất nhôm quan trọng trong khu vực. Điều kiện tiên quyết là tận dụng tốt nguồn lực, đầu tư công nghệ luyện kim hiện đại, phát triển năng lượng sạch và tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn môi trường.
Nếu làm được điều đó, Việt Nam không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn trở thành một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng nhôm toàn cầu – nơi thế giới đang trông chờ nguồn cung mới.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, ngành nhôm vẫn còn gặp nhiều khó khăn, nghịch lý. Doanh nghiệp nội địa chỉ đóng góp 20% giá trị xuất khẩu nhôm, phần lớn thị phần rơi vào tay doanh nghiệp FDI. Đặc biệt, từ tháng 6/2025, Hoa Kỳ nâng thuế xuất khẩu nhôm từ 23% lên 50%, biến thị trường lớn nhất của Việt Nam trở thành “cửa hẹp”. Các rào cản phi thuế quan, quy định về môi trường, nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại từ Mỹ, EU, Nhật Bản, Úc đang buộc doanh nghiệp nhôm Việt phải dè dặt khi mở rộng đầu tư.
Ở góc độ quản lý, ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), cho rằng áp lực từ việc tăng thuế từ các thị trường nhập khẩu cũng là cơ hội để ngành nhôm cải tổ toàn diện. “Nếu không thay đổi sớm, rất khó để nâng cao năng lực cạnh tranh trên cả thị trường trong nước và quốc tế”, ông Phú khẳng định. Ông nhấn mạnh Việt Nam có lợi thế lớn về tài nguyên boxit, chi phí điện thấp hơn nhiều so với khu vực. Đây chính là cơ sở để phát triển ngành luyện nhôm trong dài hạn.
Điểm quan trọng, theo lãnh đạo Cục Xúc tiến thương mại là phải đẩy mạnh xúc tiến thương mại một cách thực chất. “Tham gia hội chợ, triển lãm gần như là bắt buộc để tìm hiểu xu hướng, tìm kiếm đối tác, nhận chuyển giao công nghệ. Cục Xúc tiến thương mại sẽ phối hợp với Hiệp hội Nhôm thanh định hình Việt Nam VAA để hỗ trợ doanh nghiệp ngành nhôm tham gia hiệu quả hơn”, ông Vũ Bá Phú nói.