Xu hướng sử dụng thực phẩm chay đang phát triển mạnh tại Việt Nam, đặc biệt là trong giới trẻ đô thị. Các yếu tố như nhận thức sức khỏe, ý thức môi trường, văn hóa tôn giáo, cùng với sự sáng tạo trong sản phẩm và dịch vụ đã thúc đẩy nhu cầu không ngừng tăng.
Thực phẩm chay từ lâu đã gắn bó với văn hóa Việt Nam, đặc biệt qua tín ngưỡng Phật giáo và truyền thống ẩm thực. Tuy nhiên, những năm gần đây, yếu tố văn hóa này đã kết hợp với nhu cầu sức khỏe ngày càng tăng, tạo nên một động lực mới cho thị trường.
Trước kia các bữa ăn chay thường xuất hiện trong dịp lễ, ngày tưởng niệm hoặc “ngày ăn chay” hàng tháng. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tập tục này đã dần trở thành thói quen trong đời sống hàng ngày nhờ mức sống được cải thiện và ý thức về sức khỏe ngày càng cao. Theo thống kê, trong những ngày chay, doanh số thực phẩm chay tại siêu thị và nhà hàng có thể tăng 15–20%. Điều này tạo nên nhịp tăng trưởng theo chu kỳ, giúp doanh nghiệp dễ dàng lập kế hoạch sản xuất, khuyến mãi và phát triển sản phẩm.
Nghiên cứu của Kantar Singapore tại hội nghị quốc tế về dinh dưỡng thực vật cho thấy: 83% người tiêu dùng Việt Nam hiện quan tâm đến việc tăng cường hệ miễn dịch, trong khi 82% chú trọng cải thiện sức khỏe thông qua chế độ ăn uống. Đặc biệt, 2/3 thế hệ Z và Millennials đã đưa protein thực vật vào bữa ăn hằng ngày. Đây là tín hiệu rõ ràng cho thấy thói quen ăn uống không chỉ xuất phát từ niềm tin tôn giáo, mà còn từ mong muốn nâng cao sức khỏe sau đại dịch.
Đặc biệt kể từ sau đại dịch COVID-19, một xu hướng “tránh thực phẩm từ động vật” lan tỏa mạnh mẽ, nhất là trong giới trẻ. Chế độ ăn chay được nhìn nhận như một cách sống “tốt cho cơ thể”, “tăng cường miễn dịch” và “có trách nhiệm với môi trường”. Khảo sát Statista (2/2024) với hơn 2.700 người cho thấy 86% người Việt đã từng ăn chay, trong đó 44% ăn nhiều lần/tuần, con số khẳng định ăn chay không còn bó hẹp trong tôn giáo mà đã trở thành lối sống phổ biến.
Thế hệ Z (nhóm người sinh năm 1997-2012) tại Việt Nam nổi lên như nhóm khách hàng tiên phong của xu hướng ăn chay. Với sự nhạy bén trước các trào lưu toàn cầu, họ nhanh chóng tiếp cận các sản phẩm thay thế thịt, sữa thực vật và protein mới. Điểm đặc biệt là Gen Z lựa chọn thực phẩm không chỉ để ăn uống, mà còn như một tuyên ngôn sống xanh, sống có trách nhiệm.
Truyền thông xã hội đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc lan tỏa xu hướng này. TikTok, Instagram hay YouTube tràn ngập video công thức nấu ăn chay sáng tạo, review sản phẩm thuần chay, khiến cộng đồng ngày càng tò mò và sẵn sàng thử nghiệm. Chính điều này đã mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp thực phẩm, từ startup nội địa đến các tập đoàn lớn.
Đáng chú ý, nhiều thương hiệu đã khéo léo phát triển phiên bản thuần chay của các món ăn truyền thống như bún riêu, phở, bánh cuốn…, vừa giữ trọn hương vị quen thuộc vừa đáp ứng xu hướng tiêu dùng mới.
Theo IMARC Group, quy mô thị trường thực phẩm thuần chay tại Việt Nam đạt 103,2 triệu USD (2024) và dự kiến 220,5 triệu USD (2033), với tốc độ tăng trưởng 8,1%/năm. Các phân khúc chính gồm sữa thực vật, thịt thay thế, đồ ăn nhanh và tráng miệng. Bên cạnh đó, doanh số còn được thúc đẩy bởi thói quen ăn chay theo ngày lễ, giúp thị trường có nhịp tăng trưởng chu kỳ rõ rệt.
Hệ thống nhà hàng chay cũng phát triển nhanh, có mặt tại 80% tỉnh thành. TP.HCM là trung tâm sôi động nhất, từng được PETA bình chọn là top 10 thành phố thân thiện với người ăn chay nhất thế giới. Xu hướng này còn mở rộng sang du lịch, khi số lượng nhà hàng chay thân thiện với du khách quốc tế tại Việt Nam dự kiến tăng 35% giai đoạn 2022–2024.
Sự hội tụ giữa văn hóa, sức khỏe, lối sống xanh đang đưa thực phẩm chay Việt Nam bước vào giai đoạn tăng trưởng bền vững. Thị trường không chỉ sôi động trong nước mà còn bắt đầu vươn ra quốc tế, với những sản phẩm như nước mắm chay đã xuất khẩu thành công sang Mỹ (2024). Trong tương lai gần, ăn chay hứa hẹn trở thành một trụ cột quan trọng của ngành thực phẩm và du lịch Việt Nam, góp phần định hình hình ảnh đô thị xanh và lành mạnh.
Bên cạnh tác động đến thị trường, xu hướng ăn chay còn được kỳ vọng sẽ tạo tiềm năng cho phát triển du lịch. Nếu như trước đây, du lịch chay thường bị né tránh do nguồn cung còn nghèo nàn, thì nay bức tranh đã thay đổi rõ rệt. Thống kê cho thấy, số lượng nhà hàng chay thân thiện với khách du lịch tại Việt Nam dự kiến tăng khoảng 35%, từ gần 1.400 địa điểm năm 2022 lên khoảng 1.894 vào năm 2024. Không chỉ dừng lại ở việc mở rộng số lượng, nhiều nhà hàng còn tham gia cung cấp dịch vụ giao hàng, đáp ứng nhu cầu tiện lợi của khách trong và ngoài nước.
Tuy vậy, sự tăng trưởng này vẫn đi kèm những thách thức. Báo cáo của Exploring Vietnam Tourism cho thấy 70% cửa hàng chay hiện nay là doanh nghiệp nhỏ lẻ, thiếu khả năng phục vụ khách đoàn hay khai thác tour chuyên biệt. Điều đó đồng nghĩa với việc cơ sở hạ tầng và năng lực vận hành sẽ trở thành rào cản lớn nếu Việt Nam muốn đưa “ẩm thực chay” trở thành một sản phẩm du lịch công nghiệp hóa.
Trong bối cảnh khách quốc tế ngày càng quan tâm đến sức khỏe, môi trường và trải nghiệm ẩm thực bền vững, việc đầu tư nâng cấp hệ thống nhà hàng, đào tạo nhân lực, cùng với chính sách hỗ trợ kết nối tour tuyến sẽ quyết định liệu Việt Nam có thể chuyển hóa lợi thế văn hóa – ẩm thực thành một ngành du lịch kết hợp ẩm thực chay mang tầm vóc khu vực hay không.
