Đây là kiến nghị nhằm hạn chế những hậu quả đáng tiếc xảy ra về Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản như một số vụ án liên quan đến kinh doanh đa cấp vừa qua. Tuy nhiên, có một số ý kiến đề nghị không bổ sung Tội vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp vào Bộ luật hình sự.
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, kinh doanh đa cấp là phương thức kinh doanh hiện đại nếu tuân thủ đúng pháp luật thì sẽ phát huy hiệu quả. Tuy nhiên, nếu kinh doanh theo phương thức đa cấp mà vi phạm quy định của pháp luật thì sẽ tiềm ẩn nguy cơ gây ra hậu quả rất lớn. Thực tế vừa qua, nhiều vụ kinh doanh đa cấp vi phạm quy định của pháp luật đã gây thiệt hại cho hàng chục nghìn người, chủ yếu là người dân nghèo ở các vùng nông thôn.
Theo đó, dự thảo Luật Hình sự đã bổ sung Điều 217a - Tội vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp:
1. Người nào tổ chức hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp mà không có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp hoặc không đúng với nội dung giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp thuộc một trong các trường hợp sau đây, nếu không thuộc trường hợp quy định tại
Điều 174 và Điều 290 của Bộ luật này, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 02 năm:
a) Đã bị xử phạt vi hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm
b) Thu lợi bất chính từ 200.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng
c) Gây thiệt hại cho người khác từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Thu lợi bất chính 1.000.000.000 đồng trở lên;
b) Gây thiệt hại cho người khác 1.500.000.000 đồng trở lên;
c) Quy mô mạng lưới người tham gia từ 100 người trở lên.
3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Đại biểu Quốc hội Bạch Thị Hương Thủy - tỉnh Hoà Bình cho rằng, lợi dụng những kẽ hở của người dân, một số đối tượng đã biến tướng phương thức bán hàng này để trục lợi mà hành vi phổ biến là tội phạm lợi dụng hoạt động kinh doanh đa cấp trá hình để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản như kinh doanh tiền ảo, thực phẩm chức năng, khóa học làm giàu, chăm sóc sức khỏe, bất động sản và đầu tư tài chính…
"Những vụ lừa đảo đa cấp tiêu biểu như Sự việc Công ty cổ phần thương mại Cộng đồng Việt lừa đảo chiếm đoạt 108 tỷ của 2.929 người dân; công ty Liên kết Việt lừa đảo chiếm đoạt hơn 2.000 tỷ của 45.000 người dân đang dấy lên những hồi chuông cảnh tỉnh lớn về vấn đề kinh doanh đa cấp”.
Đại biểu Bạch Thị Hương Thủy cho rằng, trong kinh doanh phương thức đa cấp, người tổ chức là người đứng đầu, người đứng ra thiết lập mạng lưới điều hành, tổ chức hoạt động kinh doanh. Do vậy, cần thiết kế các quy định xử lý nghiêm đối với người cầm đầu tổ chức.
Đối với người tham gia mạng lưới thì nên xem xét để có hướng xử lý phù hợp bởi những người tham gia mạng lưới thuộc nhiều tầng lớp khác nhau, thông thường chỉ hưởng hoa hồng từ người tổ chức chi trả. Nếu xử lý những người này, phạm vi sẽ rất rộng và phức tạp.
Trong khi đó, đại biểu Quốc hội Bùi Văn Xuyền - tỉnh Thái Bình lại đề nghị cân nhắc chưa nên bổ sung tội mới này vào Bộ luật hình sự. “Đây là tội mới chưa được báo cáo đánh giá đầy đủ những lý do cũng như sự cần thiết và tác động của việc bổ sung tội phạm này vào Bộ luật hình sự”.
Báo cáo giải trình cũng nêu ý kiến của đại biểu Quốc hội là một số vụ việc xảy ra vừa qua như việc kinh doanh đa cấp gây thiệt hại lớn, gây bức xúc trong nhân dân, còn nguyên nhân và việc xử lý như thế nào thì cũng chưa được giải trình một cách rõ ràng. “Đồng thời, theo đại biểu, luật hình sự đã bỏ tội danh về kinh doanh trái phép trong Bộ luật hình sự năm 1999 vì nó không phù hợp với tình hình thực tế hiện nay vì người dân được làm tất cả những gì mà pháp luật không cấm, nay có thêm một tội kinh doanh đa cấp trái phép là không phù hợp”, ông Xuyền tiếp tục giải thích rõ.
Theo đánh giá chung, Điều 217a của Bộ luật chưa chắc đã xử lý hình sự được các vụ việc tương tự xảy ra trong thực tiễn vừa qua vì các doanh nghiệp này đều đã được cấp phép đăng ký kinh doanh rất đầy đủ. Hơn nữa, việc thiết kế khung hình phạt của tội phạm này cao nhất mới có 5 năm tù, nhẹ hơn rất nhiều so với tội lừa đảo để chiếm đoạt tài sản tại Điều 174 và tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử để thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản tại Điều 290 có khung hình phạt cao nhất là 20 năm tù hoặc chung thân. Như vậy, nếu không cẩn thận thì việc bổ sung tội mới sẽ là nơi để trốn không phải xử lý hình sự về tội lừa đảo hoặc tội phạm về sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông và phương tiện điện tử để chiếm đoạt tài sản.
Ông Phạm Trí Thức - tỉnh Thanh Hóa cho rằng, cần cân nhắc việc truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi kinh doanh trái phép. Quy định chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hoạt động kinh doanh đa cấp trái phép mà không phải tất cả các hình thức kinh doanh trái phép như dự thảo luật là không bảo đảm sự công bằng trong chính sách hình sự. Trường hợp kinh doanh đa cấp trái phép có dấu hiệu chiếm đoạt tài sản của người khác đã được Bộ luật hình sự năm 2015 điều chỉnh xử lý như Điều 174 tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, Điều 175 tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản và bằng những chế tài khiêm khắc hơn rất nhiều.
Đại biểu Phạm Trí Thức nêu rõ, trong thời gian qua, loại tội này ngay từ đầu đã mang dấu hiệu lừa đảo, dùng các thủ đoạn gian dối như những trường hợp dù không phải sĩ quan quân đội cao cấp nhưng lại mặc trang phục sĩ quan quân đội cao cấp, đi xe biển xanh rồi về các địa phương trống giong cờ mở phối hợp với một số cán bộ cơ sở địa phương mở các cuộc gặp mặt, quảng cáo rất rầm rộ làm cho người dân tin tưởng. Hơn nữa, với thủ đoạn lợi nhuận rất cao để người dân địa phương bị mắc lừa. Đây không phải là việc kinh doanh trái phép mà ngay từ đầu đã mang dấu hiệu lừa đảo.
Mặt khác, dấu hiệu cấu thành tội phạm được quy định trong điều luật gồm không có giấy phép thì hiện nay chúng ta đã bỏ truy cứu trách nhiệm hình sự đối với nội dung này. Đối với dấu hiệu kinh doanh theo phương thức đa cấp không đúng với nội dung giấy chứng nhận đăng ký, theo đại biểu là còn rất mơ hồ, khó áp dụng và tính khả thi chưa cao. Vì vậy, đại biểu đề nghị nên cân nhắc rất kĩ và phải tính toán lại khi quy định điều luật này.
