Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, thị trường Việt Nam đang chứng kiến sự bùng nổ của nhiều loại hình sản phẩm, dịch vụ. Tuy nhiên, song hành cùng sự phát triển đó là vấn nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng đang diễn biến ngày càng phức tạp và tinh vi. Đặc biệt, thuốc giả đang trở thành mối lo ngại hàng đầu.
NIỀM TIN NGƯỜI TIÊU DÙNG BỊ ĐÁNH CẮP
Từ những mặt hàng tiêu dùng thiết yếu đến các sản phẩm chăm sóc sức khỏe, và đáng báo động hơn cả là dược phẩm, không khó để bắt gặp những sản phẩm được làm giả một cách trắng trợn, đôi khi gây khó khăn cho người tiêu dùng trong việc phân biệt.
Tính đến tháng 5 năm 2025, tình trạng thuốc giả tại Việt Nam vẫn đang diễn biến phức tạp, với nhiều vụ việc bị phát hiện và xử lý. Trong 4 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng trên cả nước đã bắt giữ và xử lý hơn 34.000 vụ việc vi phạm liên quan đến sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng. Trong số này, gần 1.400 vụ đã bị khởi tố hình sự, liên quan đến hơn 2.100 đối tượng
Thực tế đáng báo động này được thể hiện rõ qua hàng loạt vụ án gần đây. Điển hình, đầu tháng 4, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã triệt phá đường dây sản xuất, buôn bán, tiêu thụ sữa bột giả với quy mô lớn trên địa bàn Hà Nội và các tỉnh lân cận. Theo đó, từ tháng 8/2021 đến nay, các đối tượng đã thành lập Công ty Cổ phần Dược quốc tế Rance Pharma và Công ty Cổ phần Dược dinh dưỡng Hacofood Group để sản xuất, kinh doanh tới 573 nhãn hiệu sữa bột dành cho người bị tiểu đường, suy thận, trẻ sinh non và phụ nữ có thai…
Sau đó, ngày 26/4, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03, Bộ Công an) cũng đã khởi tố vụ án sản xuất, buôn bán hàng giả có quy mô lớn với số lượng thực phẩm chức năng thu giữ trên 100 tấn. Các sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe được các đối tượng sản xuất, tập trung vào nhu cầu của người lớn tuổi, trẻ em và phụ nữ có thai.
Tiếp đó là vụ việc sản xuất thực phẩm bảo vệ sức khỏe, sử dụng kết quả thử nghiệm giả mạo để đưa sản phẩm ra thị trường do Công ty TNHH Hirbitech sản xuất.
Những vụ việc này chỉ là một phần nhỏ trong bức tranh toàn cảnh về tình trạng thuốc giả đang hoành hành, không chỉ gây thiệt hại lớn về kinh tế cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính, mà còn trực tiếp đe dọa sức khỏe, thậm chí tính mạng của người tiêu dùng, làm xói mòn niềm tin của công chúng vào chất lượng sản phẩm và sự minh bạch của thị trường.
“NỖI ĐAU” CỦA DOANH NGHIỆP CHÂN CHÍNH
Trao đổi với Tạp chí Thương gia, Bà Nguyễn Thị Tuyết, Tổng Giám đốc Công ty Sống Chất Khỏe Đẹp Vui chia sẻ nỗi đau đáu của một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất và phân phối thực phẩm chức năng. Theo bà, những vụ việc hàng giả, hàng nhái liên tục bị phanh phui, gây ra sự mất mát niềm tin nghiêm trọng trong cộng đồng. Điều đáng lo ngại là, khi công chúng chưa kịp ghi nhớ bài học từ một vụ việc, họ lại tiếp tục bị "đánh úp" bởi những sản phẩm giả mạo khác. Điều này dẫn đến một tâm lý mặc cảm sâu sắc đối với các sản phẩm như thực phẩm chức năng.
Bà Tuyết lo ngại, người tiêu dùng dễ dàng quy chụp rằng "thực phẩm chức năng chắc cũng giống như mấy thứ lừa đảo kia thôi", khiến nỗ lực của những doanh nghiệp chân chính bị ảnh hưởng nặng nề. “Vấn nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng đang gây ra những hậu quả vô cùng nghiêm trọng, thậm chí có thể “giết chết” các doanh nghiệp luôn chấp hành quy định pháp luật và làm nghề với cái tâm. Nếu không có đủ nội lực và sự ủng hộ của người tiêu dùng, nhiều doanh nghiệp có thể đã phải ngừng hoạt động từ lâu”, nữ doanh nhân chia sẻ.
Thị trường sản phẩm chăm sóc sức khỏe còn nhiều tiềm năng phát triển, nhưng đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi vấn nạn hàng giả, hàng nhái. Sự thiếu minh bạch này làm xói mòn niềm tin của người tiêu dùng vào thực phẩm chức năng và các sản phẩm bổ sung sức khỏe. Nhiều người dân đã mất niềm tin vào các sản phẩm được quảng cáo quá mức hoặc không rõ nguồn gốc, đặc biệt là những sản phẩm có tính chất đa cấp, khiến họ rất khó để tin tưởng và mua các sản phẩm chăm sóc sức khỏe.
Đồng tình quan điểm về vấn nạn này, Phạm Oanh, Giám đốc bán hàng Công ty cung cấp thực phẩm xương khớp GCM (VINA MED) nhận định, trạng thuốc chữa bệnh giả, thực phẩm chức năng giả, thuốc nhái, thuốc lậu kém chất lượng ở Việt Nam hiện nay vẫn đang diễn biến phức tạp và đáng lo ngại, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng, uy tín ngành y tế, và sự phát triển của doanh nghiệp dược.
Trước thực trạng tình trạng sản xuất, buôn bán thuốc giả diễn biến khó lường, bà Oanh chia sẻ giải pháp doanh nghiệp bà đang triển khai để nhận diện thuốc chữa bệnh giả, thuốc nhái và ngăn chặn việc đưa các sản phẩm kém chất lượng vào hệ thống phân phối (chuỗi cửa hàng thuốc hoặc nhà thuốc).
Theo đó, doanh nghiệp đã triển khai một loạt biện pháp kiểm soát chặt chẽ từ đầu vào đến đầu ra. Trước hết doanh nghiệp luôn ưu tiên hàng Việt nam, các nhà máy sản xuất tại Việt Nam uy tín và chất lượng. Tiếp đó sản phẩm phải đảm bảo hồ sơ, giấy tờ theo quy định pháp luật, kiểm tra kỹ nguồn gốc và hồ sơ pháp lý của nhà cung cấp, ưu tiên làm việc với các nhà sản xuất hoặc nhà phân phối chính hãng, có hồ sơ kiểm nghiệm và lịch sử minh bạch.
Ngoài ra, trong khâu nhập hàng, doanh nghiệp kiểm tra kỹ lưỡng hóa đơn, chứng từ và phiếu kiểm nghiệm đối với mỗi lô hàng thuốc/thực phẩm chức năng khi tiến hành nhập hàng.
CHẤN CHỈNH THỊ TRƯỜNG DƯỢC PHẨM
Dưới góc độ pháp lý, chia sẻ tại hội thảo chủ đề: “Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào ngăn chặn”, luật sư Phan Thành Tâm, Đoàn Luật sư TP.HCM đánh giá thuốc giả đang là vấn đề nhức nhối khi cơ quan chức năng thu giữ hơn 100 tấn thuốc tân dược và thực phẩm chức năng.
Theo luật sư Tâm, hiện nay có 10 cơ sở pháp lý cho công tác quản lý dược. Trong đó, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định tại khoản 1 Điều 194: Người nào sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh thì bị xử phạt từ 2-7 năm tù.
Còn theo khoản 2 Điều 194, người nào nếu phạm tội có tình tiết tăng nặng như có tổ chức, phạm tội 2 lần trở lên, gây hậu quả nghiêm trọng thì bị phạt từ 5-12 năm tù. Các điều 195-197: quy định các hành vi sản xuất, buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng giả, có liên quan đến thuốc giả và dược phẩm.
Luật sư Tâm chỉ ra rằng, nguyên nhân sâu xa của vấn nạn thuốc giả bắt nguồn từ những hạn chế trong công tác xây dựng pháp luật. Hệ thống pháp luật hiện hành chưa theo kịp thực tiễn, thiếu sự cập nhật và đồng bộ. Bên cạnh đó, bất cập trong hệ thống quản lý nhà nước, với cơ cấu tổ chức chồng chéo, tình trạng một cá nhân kiêm nhiệm nhiều vai trò và trách nhiệm bị phân tán, cũng là yếu tố khiến việc kiểm soát và ngăn chặn thuốc giả gặp nhiều khó khăn.
Đơn cử như Chủ tịch UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm về công tác quản lý dược tại địa phương, trong khi đã đảm nhiệm nhiều công tác khác; cơ quan tham mưu hỗ trợ chưa hiệu quả.
Dưới góc nhìn của luật sư, ông Tâm nhận định Điều 194 Bộ luật Hình sự hiện hành chưa đủ tính răn đe. Tội buôn bán thuốc giả có thể chỉ bị xử án treo, chưa tương xứng với hậu quả và nguy cơ xã hội. Bên cạnh đó, sự phối hợp cơ quan liên ngành giữa Bộ Y tế, Công an, Hải quan, Quản lý thị trường… còn rời rạc và việc chia sẻ thông tin, cảnh báo sớm và xử lý vụ việc còn chậm trễ, thiếu thống nhất.
Từ những bất cập trên, luật sư Tâm đề xuất hoàn thiện hệ thống pháp luật, xóa bỏ chồng chéo, xác định rõ trách nhiệm, phân công cụ thể (rõ người rõ việc rõ trách nhiệm); tăng cường quản lý Nhà nước và hoàn thiện pháp luật.
Bộ Y tế và các bộ, ngành liên quan cần tăng cường tiền kiểm, hậu kiểm thuốc chữa bệnh; siết chặt quản lý, khẩn trương rà soát các quy định hiện hành; tăng mức xử phạt đối với hành vi buôn bán thuốc giả, kể cả xử lý hình sự nếu cần thiết. Tăng cường trách nhiệm của cơ sở cung ứng thuốc và chính quyền địa phương trong việc ngăn ngừa thuốc giả trên địa bàn.
Theo ông Tâm, cần sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự hiện hành, tăng hình phạt và mở rộng chế tài hình sự với các hành vi nhập khẩu, sản xuất, vận chuyển, buôn bán thuốc giả. Điều 194 Bộ luật Hình sự hiện tại chưa đủ nghiêm minh, cần sửa đổi để phù hợp hơn với thực tế.
"Các cơ quan chức năng cũng cần rà soát, bổ sung các quy định về tiền kiểm, hậu kiểm thuốc: xác định rõ cơ quan chủ trì, xử lý thuốc giả; tăng cường phối hợp liên ngành, tránh chồng chéo; ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc thuốc; thiết lập đường dây nóng để người dân tố giác thuốc giả; tăng cường hợp tác quốc tế, chia sẻ thông tin thuốc nhập khẩu, xuất khẩu qua biên giới; giám sát chặt chẽ hoạt động quảng cáo, bán thuốc, thực phẩm bảo vệ sức khỏe trên Internet, mạng xã hội…", ông Tâm nhấn mạnh.