Bộ Công Thương mới đây đã đề xuất sửa đổi Nghị định 72, cho phép EVN được phân bổ các chi phí sản xuất, cung ứng chưa được bù đắp vào giá điện từ năm 2022 đến nay. Tuy nhiên, câu chuyện không chỉ dừng ở con số nghìn tỷ, mà còn là bài toán cân bằng lợi ích giữa doanh nghiệp, Nhà nước và người tiêu dùng, trong bối cảnh áp lực tăng giá điện có thể tác động dây chuyền đến sản xuất và đời sống xã hội.
EVN PHÂN TRẦN
Tập đoàn Điện lực Việt Nam lý giải nguyên nhân dẫn đến khoản lỗ gần 45.000 tỷ đồng trong giai đoạn 2022-2023, các khoản chi phí chưa được tính hoặc chưa được tính đầy đủ trong các lần điều chỉnh giá điện. Điều này đã làm EVN chưa được bù đắp đủ chi phí đầu vào và ảnh hưởng tới việc bảo toàn và phát triển vốn đầu tư của nhà nước tại doanh nghiệp.
Cụ thể, trong báo cáo ngày 9/9, EVN cho biết khoản lỗ lũy kế gần 45.000 tỷ đồng đến cuối năm 2024 xuất phát từ hai nguyên nhân chính.
Thứ nhất, giá bán điện nhiều năm qua thấp hơn giá thành sản xuất. Năm 2022, giá bán điện thương phẩm bình quân đạt 1.882,73 đồng/kWh, trong khi chi phí sản xuất lên tới 2.032,26 đồng/kWh, chênh lệch 149,53 đồng. Tuy nhiên, giá bán lẻ điện cho người tiêu dùng không được điều chỉnh, giữ nguyên từ tháng 3/2019 để hỗ trợ ổn định kinh tế vĩ mô. Sang năm 2023, dù giá điện đã hai lần tăng (tổng cộng 7,5%), mức bán lẻ vẫn thấp hơn chi phí bình quân, khiến mỗi kWh bán ra EVN lỗ khoảng 135,33 đồng.
Chi phí sản xuất điện tăng vọt do giá nhiên liệu leo thang: than pha trộn tăng 35-46%, than nhập khẩu đắt hơn 1,7-3,6 lần, dầu thô tăng 1,4-1,7 lần; thêm vào đó, tỷ giá tăng 1,9% làm chi phí nhập khẩu than, khí và điện cao hơn. Điều kiện thủy văn bất lợi do El Nino khiến tỷ trọng thủy điện – vốn rẻ – giảm từ 38% xuống 30,5%, buộc EVN phải huy động nguồn nhiệt điện than, dầu DO, điện khí với chi phí cao, nâng tỷ trọng từ 35,5% lên 43,8%.
Theo EVN, khâu phát điện chiếm tới 83% giá thành nên khi giá nhiên liệu biến động, chi phí sản xuất đội lên mạnh, trong khi đầu ra không kịp điều chỉnh.
Thứ hai, chi phí hỗ trợ khách hàng trong giai đoạn Covid-19 và nhiệm vụ chính trị cung cấp điện cho vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo. Trong hai năm 2020-2021, EVN đã 5 lần giảm, miễn tiền điện cho doanh nghiệp, hộ kinh doanh, cơ sở lưu trú du lịch và các cơ sở y tế chống dịch, với tổng số tiền hỗ trợ hơn 15.200 tỷ đồng.
Cùng thời gian này, ngành điện tiếp tục cung cấp điện cho vùng biên giới, hải đảo với chi phí cao gấp nhiều lần giá bán bình quân. Tại Phú Quý, Côn Đảo hay Bạch Long Vĩ, giá thành sản xuất dao động 7.000-12.000 đồng/kWh, trong khi giá bán chỉ khoảng 2.000 đồng. Riêng năm 2022, chênh lệch chi phí ở các huyện đảo lên tới 387 tỷ đồng, tăng thành 428 tỷ đồng vào năm 2023.
Mặc dù doanh thu từ các hoạt động sản xuất kinh doanh điện hằng năm đạt 10.000-12.000 tỷ đồng, số này chỉ bù đắp được một phần. Sau khi hạch toán, EVN vẫn còn khoảng 44.000 tỷ đồng chi phí chưa được tính hoặc tính chưa đủ trong các lần điều chỉnh giá điện. Đại diện tập đoàn cho rằng khoản lỗ lớn bị “treo” này ảnh hưởng trực tiếp đến việc bảo toàn vốn Nhà nước, cũng như khả năng vay vốn để triển khai các dự án điện trọng điểm, cấp bách như điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2, LNG Quảng Trạch 2 và 3, hay mở rộng các nhà máy thủy điện hiện hữu.
CẦN TÁCH BẠCH CÁC KHOẢN LỖ
Trước đó, trong quá trình lấy ý kiến góp ý về dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị định 72/2025 của Chính phủ liên quan đến cơ chế và thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân, gửi Bộ Tư pháp thẩm định, nhiều bộ, ngành và tổ chức cho rằng cần làm rõ bản chất khoản lỗ gần 48.000 tỷ đồng của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN).
Khi nêu đề xuất sửa đổi Nghị định 72, Bộ Công Thương cho biết nhờ điều kiện thủy văn thuận lợi trong 7 tháng đầu năm, kết quả kinh doanh của EVN khả quan hơn dự kiến. Do đó, nếu EVN được bổ sung quy định tính khoản lỗ vào giá, mặt bằng giá điện cuối năm gần như không thay đổi, hoặc chỉ tăng nhẹ 2-5%. Trường hợp tăng 3% từ tháng 10, chỉ số CPI cả năm chỉ nhích thêm khoảng 0,03 điểm phần trăm.
Bộ Tư pháp cho rằng trong tờ trình, Bộ Công Thương mới nêu Thủ tướng cho phép xây dựng dự thảo sửa đổi Nghị định 72, nhưng chưa làm rõ chỉ đạo về việc tính các chi phí phục vụ sản xuất, cung ứng điện vào giá bán lẻ điện. Vì vậy, Bộ Tư pháp yêu cầu cần giải trình cụ thể hơn.
Trong khi đó, Bộ Quốc phòng đề nghị rà soát, phân tích rõ nguyên nhân dẫn đến khoản lỗ lũy kế hơn 44.792 tỷ đồng, đồng thời xác định chính xác phần lỗ nào liên quan trực tiếp đến chi phí sản xuất, cung ứng điện để báo cáo Chính phủ xem xét.
Bộ Tài chính cho rằng mục đích chính của việc sửa nghị định là xử lý khoản lỗ của EVN, nên cần đảm bảo phù hợp với Luật Điện lực. Bộ này nhấn mạnh EVN phải báo cáo chi tiết, tách bạch các khoản lỗ do thực hiện an sinh xã hội với khoản lỗ từ hoạt động kinh doanh, cũng như xem xét nếu có phát sinh lỗ từ đầu tư ngoài ngành. Đồng thời, phải làm rõ chi phí phát sinh từ chính sách giá điện nhằm hỗ trợ các ngành, lĩnh vực theo chủ trương của Nhà nước. Bộ Tài chính cũng lưu ý Bộ Công Thương cần chịu trách nhiệm toàn diện trong việc rà soát, kiểm tra báo cáo của EVN và giám sát chặt chẽ hoạt động điều chỉnh giá điện.
Đại diện cộng đồng doanh nghiệp, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đặt vấn đề: việc phân bổ các chi phí chưa được bù đắp có chỉ áp dụng cho giai đoạn 2022-2023 hay sẽ tiếp tục áp dụng cho các trường hợp sau? VCCI cũng yêu cầu làm rõ cơ sở xác định tổng chi phí, cơ quan nào có thẩm quyền quyết định, cũng như cách thức phân bổ theo từng năm hay theo một lộ trình tổng thể. Đặc biệt, sau khi phân bổ hết chi phí, liệu giá điện có được điều chỉnh giảm hay không.
Hội Điện lực Việt Nam (VEEA) cho rằng dự thảo hiện chưa quy định rõ ràng trách nhiệm quyết định cuối cùng sau khi EVN đề xuất phân bổ. Bên cạnh đó, nghị định mới chỉ tính đến yếu tố khách quan, chưa đề cập đến trường hợp chi phí phát sinh do nguyên nhân chủ quan hoặc ngoài tầm kiểm soát của EVN. Khi các yếu tố phát sinh này kết thúc, cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân thế nào cũng chưa có hướng dẫn cụ thể.
Hội Bảo vệ người tiêu dùng nhấn mạnh rằng, việc đưa khoản chi phí từ năm 2022 vào giá bán lẻ điện từ 2025 trở đi cần được cân nhắc kỹ. EVN phải công khai, minh bạch các chi phí theo đúng quy định hiện hành, đồng thời đánh giá tác động tới người tiêu dùng và cộng đồng doanh nghiệp trước khi triển khai.