Khi chính quyền Mỹ bất ngờ tuyên bố tăng thêm 10% thuế nhập khẩu với hàng hóa Canada vào cuối tháng 10, bức tranh thương mại Bắc Mỹ lập tức dậy sóng. Hàng loạt ngành chủ lực của Canada từ thép, nhôm đến nông sản chế biến đối mặt nguy cơ mất lợi thế cạnh tranh tại thị trường Mỹ.
CHUỖI CUNG ỨNG TOÀN CẦU RUNG CHUYỂN
Nhưng giữa cơn chấn động ấy, giới quan sát nhìn thấy một hướng chuyển động khác: dòng chảy đơn hàng có thể tìm đến những điểm đến mới ở châu Á, trong đó Việt Nam nổi lên như một lựa chọn tiềm năng. Với năng lực sản xuất nhiều mặt hàng đang mở rộng và nền công nghiệp chế biến ngày càng chuyên sâu, Việt Nam đang đứng trước cơ hội hiếm có để chen chân vào chuỗi cung ứng vốn lâu nay do các “ông lớn” Bắc Mỹ nắm giữ.
Ngày 25/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo trên nền tảng Truth Social rằng ông sẽ tăng thêm 10% thuế đối với hàng hóa nhập khẩu từ Canada, nhằm phản ứng lại một đoạn quảng cáo bị cho là “gây hiểu lầm” do chính quyền tỉnh Ontario phát sóng trong giải bóng chày nhà nghề Mỹ (World Series).
Trước đó hai ngày, ông Trump đã tuyên bố đình chỉ các cuộc đàm phán thương mại với Canada, cáo buộc Ottawa có “hành động thù địch” và “xuyên tạc sự thật” về chính sách thương mại của Mỹ. “Do những hành động không thiện chí này, tôi sẽ tăng thuế với Canada thêm 10% so với mức hiện nay” ông viết.
Hiện chưa rõ cụ thể những nhóm hàng nào sẽ chịu tác động của mức thuế mới. Phần lớn hàng xuất khẩu của Canada sang Mỹ hiện đang được miễn thuế theo Hiệp định Mỹ – Mexico – Canada (USMCA), được ký kết trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump.
Đoạn quảng cáo của phía Canada đã trích dẫn năm phát biểu nổi tiếng của cố Tổng thống Mỹ Ronald Reagan, biểu tượng của Đảng Cộng hòa cho rằng việc áp thuế quan chỉ dẫn đến chiến tranh thương mại và khủng hoảng kinh tế. Động thái này khiến ông Trump nổi giận, coi đó là “chiến dịch công kích” nhằm hạ uy tín chính quyền Washington.
Sau tuyên bố của ông Trump, Thủ hiến Ontario Doug Ford cho biết đã thảo luận với Thủ tướng Canada Mark Carney và quyết định dừng phát sóng quảng cáo tại Mỹ từ ngày 27/10 để nối lại đàm phán song phương. Tuy nhiên, Nhà Trắng vẫn tỏ ra không hài lòng, cho rằng Canada “đáng lẽ phải rút quảng cáo ngay lập tức”. Đây không phải lần đầu quan hệ thương mại giữa hai nước căng thẳng. Từ tháng 8, Mỹ đã áp thuế 35% lên các mặt hàng Canada ngoài phạm vi USMCA, trong khi thép và nhôm nhập khẩu từ Canada phải chịu mức thuế tới 50% khiến nền kinh tế láng giềng phía Bắc chịu nhiều thiệt hại.
Mặc dù Canada đã gỡ bỏ phần lớn các biện pháp trả đũa với hàng Mỹ, Cố vấn Nhà Trắng Kevin Hassett cho biết Tổng thống Trump “vẫn thất vọng” vì các cuộc đàm phán thương mại diễn ra không suôn sẻ.
Canada hiện là đối tác thương mại lớn thứ hai của Mỹ, sau Mexico, đồng thời là thị trường tiêu thụ lớn nhất của hàng hóa Mỹ. Năm ngoái, Canada nhập khẩu từ Mỹ khoảng 349 tỷ USD và xuất khẩu sang Mỹ khoảng 412 tỷ USD, phản ánh mối liên kết kinh tế chặt chẽ giữa hai nền kinh tế Bắc Mỹ đang đối mặt thử thách mới.
Mỹ là thị trường nhập khẩu lớn của Canada, đặc biệt với các nhóm hàng như nhôm, thép và sản phẩm nông sản và thực phẩm chế biến. Theo cơ sở dữ liệu COMTRADE của Liên Hợp Quốc về thương mại quốc tế, kim ngạch xuất khẩu sắt thép của Canada sang Hoa Kỳ đạt 7,56 tỷ đô la Mỹ trong năm 2024.
Riêng nhóm thực phẩm nông nghiệp của Canada xuất sang Mỹ có giá trị rất lớn đạt khoảng 59,5 tỷ USD trong 2023) Những con số này giải thích vì sao việc tăng thuế với hàng Canada sẽ ngay lập tức làm dậy sóng chuỗi cung ứng Mỹ.
THẾ MẠNH VÀ TIỀM LỰC CỦA VIỆT NAM
Khi Canada đối mặt với thách thức từ chính sách thuế mới của Mỹ, chi phí sản xuất và giá hàng hóa xuất khẩu tăng cao đã khiến sức cạnh tranh của hàng Canada suy giảm đáng kể. Nhiều ngành vốn phụ thuộc mạnh vào thị trường Mỹ, đặc biệt là nhôm, thép và nông sản chế biến đang chịu áp lực tìm đầu ra mới hoặc chấp nhận biên lợi nhuận thấp hơn.
Chính sự xáo trộn này lại mở ra một hướng đi khác cho các quốc gia có cơ cấu sản xuất tương đồng nhưng chi phí thấp hơn, trong đó Việt Nam. Với năng lực sản xuất kim loại và nông sản đã được chứng minh, cùng mạng lưới xuất khẩu toàn cầu ngày càng mở rộng, Việt Nam đang nắm bắt cơ hội để bước vào “khoảng trống thị trường” mà Canada để lại.
Ngành thép Việt Nam đang tăng trưởng mạnh, giữ vị thế trung tâm sản xuất hàng đầu khu vực Đông Nam Á. Năm 2024, sản lượng thép cán hoàn thiện đạt khoảng 29,44 triệu tấn, phản ánh năng lực sản xuất quy mô lớn và ổn định. Các tập đoàn chủ lực như Hòa Phát, Formosa Hà Tĩnh, TISCO, Pomina tiếp tục mở rộng công suất nhằm phục vụ cả nhu cầu nội địa lẫn xuất khẩu. Kim ngạch xuất khẩu đạt hàng tỷ USD mỗi năm, bao gồm nhiều chủng loại như thép cuộn cán nóng, cán nguội, ống thép, thép tấm và thép xây dựng.
Việt Nam cũng đã hình thành nền tảng sản xuất nhôm vững chắc, đủ khả năng tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu. Năm 2024, xuất khẩu nhôm và sản phẩm nhôm sang Mỹ đạt 479 triệu USD, tập trung ở nhóm nhôm thanh định hình, hợp kim và đồ gia dụng nhôm. Các doanh nghiệp trong nước như Tân Mỹ, Nhôm Đông Anh, Ngọc Diệp Group đã đầu tư dây chuyền công nghệ hiện đại, đáp ứng tiêu chuẩn cao về độ bền, trọng lượng và chất lượng bề mặt. Chi phí lao động cạnh tranh cùng khả năng gia công linh hoạt giúp Việt Nam chiếm ưu thế trong phân khúc sản phẩm giá trị gia tăng.
Với các mặt hàng nông sản, Việt Nam là một trong những cường quốc xuất khẩu nông sản lớn nhất thế giới, với vị thế vững chắc tại thị trường Mỹ. Các nhóm hàng chủ lực như thủy sản (tôm, cá tra, cá ngừ), cà phê, hạt điều, gạo đều duy trì kim ngạch xuất khẩu cao và tăng trưởng ổn định. Ngành thực phẩm chế biến cũng đang phát triển mạnh, hướng tới các dòng sản phẩm có giá trị gia tăng như đồ hộp, thực phẩm đông lạnh, sản phẩm thay thế ngũ cốc và dầu thực vật.
Canada đang xuất khẩu mạnh dầu canola, ngũ cốc và thực phẩm tiện lợi sang Mỹ. Khi chi phí tăng, các nhà nhập khẩu có thể chuyển hướng sang sản phẩm từ ngũ cốc, hạt, trái cây nhiệt đới, thực phẩm đóng hộp và đông lạnh của Việt Nam. Đây là phân khúc Việt Nam có thể mở rộng trong trung và dài hạn nhờ năng lực chế biến ngày càng cao.
Ngoài ra, Canada là nguồn cung gỗ lớn của Mỹ, nhưng khi chi phí tăng, các nhà nhập khẩu sẽ tìm kiếm nguồn thay thế. Việt Nam hiện nằm trong top 5 quốc gia xuất khẩu đồ gỗ lớn nhất thế giới, với kim ngạch hàng năm lên tới hàng chục tỷ USD. Ngành chế biến gỗ trong nước có khả năng mở rộng nhanh chủng loại sản phẩm, phù hợp với xu hướng đa dạng hóa nguồn cung của Mỹ.
Nhìn chung, Việt Nam đang sở hữu nền công nghiệp kim loại và chế biến thực phẩm có năng lực sản xuất lớn, chi phí cạnh tranh, chuỗi cung ứng hoàn thiện, tạo tiền đề để tận dụng hiệu quả các biến động thương mại toàn cầu. Trong bối cảnh Mỹ tăng thuế với hàng Canada, doanh nghiệp Việt cần nhanh chóng nắm bắt, không chỉ để mở rộng thị phần mà còn nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng Bắc Mỹ.