Nếu xem quá trình chuyển đổi năng lượng là một sản phẩm thì chắc chắn sản phẩm này sẽ được đóng dấu “Hầu hết được sản xuất tại Trung Quốc” trên bao bì. “Mác” sản xuất tại Trung Quốc như vậy khiến những sản phẩm đó sẽ không dễ bán ở Mỹ, và mới đây, Bộ Năng lượng Mỹ vừa đưa ra giải pháp để cải thiện vấn đề này.
TRUNG QUỐC BÁ CHỦ PIN XE ĐIỆN
Sau khoảng thời gian chờ đợi từ lâu, chính phủ Mỹ mới đây đã đưa ra hướng dẫn về cách xét duyệt các trường hợp đủ điều kiện nhận tín dụng thuế liên bang cho xe điện, vì việc này liên quan đến quốc gia xuất xứ. Tóm lại, việc mở rộng tín dụng cho xe điện theo Đạo luật giảm lạm phát (IRA) phụ thuộc vào việc tìm nguồn cung ứng tỷ lệ linh kiện pin ngày càng tăng từ Mỹ và các khoáng sản quan trọng từ Mỹ hoặc các quốc gia có mặt trong hiệp định thương mại tự do.
Ngoài ra, nguồn cung từ “các thực thể nước ngoài được quan tâm” (FEOC), sẽ khiến những phương tiện đó không đủ điều kiện nhận tín dụng, khiến chúng kém cạnh tranh hơn. Có một số quốc gia nằm trong danh sách đó nhưng quốc gia quan trọng nhất là Trung Quốc. Chính sách công nghiệp lâu đời của Trung Quốc nhằm phát triển sản xuất công nghệ sạch đã giúp nước này sở hữu, kiểm soát nhiều phần trong chuỗi giá trị, bao gồm rất nhiều pin xe điện.
Đối với nước Mỹ, điều này là không thể chấp nhận được. IRA không chỉ muốn công nghệ xanh, mà còn muốn các sản phẩm được sản xuất ở Mỹ, mang “mác Mỹ”. Tuy nhiên, Tuy nhiên, một thực tế không thể phủ nhận là nếu không có các nhà máy Trung Quốc góp phần giảm chi phi sản xuất, thế giới thậm chí không thể nhắc đến việc khử carbon vào lúc này.
Hướng dẫn mới của chính phủ Mỹ cho biết một công ty sẽ được gọi là FEOC nếu do một Chính phủ nước ngoài đã được nêu tên trong danh sách sở hữu hoặc kiểm soát. Các công ty cũng sẽ không đủ điều kiện nếu một thực thể liên quan nắm giữ 25% số ghế hội đồng quản trị, quyền biểu quyết hoặc vốn chủ sở hữu của thực thể đó. Nhưng quy định vẫn có những lỗ hồng tiềm ẩn.
Ford Motor đã bị chỉ trích vì một nhà máy sản xuất pin đã được lên kế hoạch xây dựng ở Michigan để cấp phép công nghệ từ Contemporary Amperex Technology (CATL). CATL là nhà sản xuất pin của Trung Quốc lớn nhất thế giới và cũng thống trị hoàn toàn một loại hóa chất pin cụ thể là lithium-iron-phosphate (LFP) mà Ford muốn sản xuất xe tải điện rẻ hơn.
Ngoài ra, ngưỡng kiểm soát 25% có lẽ ít hạn chế hơn so với mọi người tưởng tượng. ClearView Energy Partners, một công ty phân tích có trụ sở tại Washington, viết trong một báo cáo mới rằng những hướng dẫn mới này có thể làm suy giảm khả năng kiểm soát hiệu quả thông qua nhiều tầng sở hữu.
Nói cách khác, nếu công ty mẹ FEOC sở hữu 25% công ty con nhưng công ty con đó lại sở hữu ít hơn 50% công ty con khác thì thực thể thứ ba sẽ không được coi là nằm dưới sự kiểm soát của công ty mẹ, ít nhất là từ quan điểm vốn chủ sở hữu.
Điều này có nghĩa là các cơ sở bên ngoài Trung Quốc nhưng có nguồn gốc từ công ty mẹ Trung Quốc vẫn có thể chứng minh đủ mức độ tách biệt để có thể cung cấp các thành phần và khoáng chất đủ điều kiện được khấu trừ thuế.
NHỮNG CÔNG NGHỆ TIỀM NĂNG
Dĩ nhiên, vẫn có những tín hiệu tích cực cho thấy rằng trong tương lai, thế giới có thể bớt phụ thuộc vào Trung Quốc về pin dành cho xe điện.
Trong số những công nghệ mới nổi có tiềm năng gây biến đổi là pin rắn (solid-state battery), mang lại triển vọng cải thiện đáng kể về dung lượng và thời gian sạc cùng việc loại bỏ việc sử dụng các chất điện phân lỏng dễ bay hơi và dễ cháy nổ.
Tháng trước, Toyota đã công bố một bước đột phá về pin rắn mà họ nói sẽ làm giảm một nửa kích thước, chi phí và trọng lượng của pin xe điện.
Glen Merfeld, giám đốc công nghệ tại Albemarle, công ty lớn nhất thế giới về sản xuất lithium, nói rằng sự cải tiến hiệu suất trong các viên pin rắn "sẽ mở ra các lĩnh vực ứng dụng khác mà chúng ta có thể thậm chí không thể dự đoán được từ tình hình hiện tại", ngụ ý rằng các viên pin thế hệ tiếp theo có thể cung cấp năng lượng cho vận tải xe tải đường dài, hàng không hoặc thậm chí là ngành vận tải biển.
Asim Hussain, phó giám đốc tiếp thị của QuantumScape, một công ty phát triển pin rắn ở Mỹ được đầu tư bởi Volkswagen, nói rằng công nghệ này sẽ rất quan trọng nếu Mỹ muốn dẫn đầu trong lĩnh vực pin so với Trung Quốc thay vì chỉ đơn thuần là bắt kịp.
Tuy nhiên, những người phê phán lưu ý rằng các nhà sản xuất pin rắn vẫn chưa hiển thị dữ liệu minh bạch về nghiên cứu của họ.
"Pin rắn đã tạo ra nhiều sự phấn khích trong ngành pin nhưng những hứa hẹn về loại pin này vẫn chưa được thể hiện vào các viên pin được sản xuất theo quy mô", Kevin Shang, chuyên gia về pin tại công ty tư vấn Wood Mackenzie nói.
Dirk Uwe Sauer, giáo sư lưu trữ năng lượng tại Đại học RWTH Aachen của Đức, cũng cảnh báo về triển vọng sớm của công nghệ pin rắn, nói rằng "người Trung Quốc đã nhận ra sớm hơn rằng cuộc đua đến mật độ năng lượng cao không phải là con đường cần theo".
Pin ion natri cũng được dự kiến sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc giảm nhu cầu về sản phẩm lithium-ion, đặc biệt là trong lĩnh vực lưu trữ năng lượng đang phát triển nhanh chóng.
Những viên pin được làm từ các vật liệu có giá thấp và dồi dào, rẻ hơn 15-20% so với các viên pin lithi-ion NMC và LFP đang thống trị - và chi phí cuối cùng có thể giảm xa hơn nữa.
Việc chúng có thể được áp dụng trong ô tô ít chắc chắn hơn do mật độ năng lượng thấp, mặc dù khoảng 17 hãng sản xuất ô tô Trung Quốc đang xem xét việc sử dụng chúng, theo nghiên cứu của công ty môi giới hàng hóa Trafigura.
"Điều thú vị sẽ là tác động của pin ion natri đối với pin LFP. Natri là một công nghệ hợp lý để thay thế", Clare Grey, giáo sư về pin tại Đại học Cambridge và nhà khoa học chính tại công ty khởi nghiệp về vật liệu pin Nyobolt nói.
Công nghệ này ít đe dọa đến sự ưu thế của Trung Quốc, vì CATL đã là người dẫn đầu trong công nghệ này và đã tiến xa trong việc đảm bảo chuỗi cung ứng. Dự kiến nhóm này sẽ sản xuất hàng loạt thế hệ đầu tiên của pin ion natri cho các hãng sản xuất ô tô Trung Quốc trong năm nay.
Pin rắn và pin ion natri có khả năng chiếm lĩnh thị phần từ các hướng khác nhau: Pin ion natri dành cho lưu trữ năng lượng và các dòng xe ô tô cơ bản, trong khi pin rắn dành cho các dòng xe đắt tiền và hiệu suất cao.
Shirley Meng, giáo sư về pin tại Đại học Chicago, kết luận rằng dù hai công nghệ thế hệ tiếp theo này có vai trò quan trọng, nhưng không nhất thiết sẽ ảnh hưởng đến pin lithi-ion.
"Với những vấn đề địa chính trị, chuỗi cung ứng và quy trình sản xuất không thân thiện với môi trường, sự tăng 10 lần trong nhu cầu pin khó có thể thực hiện được cho pin lithi-ion, vì vậy mới có chỗ cho pin ion natri và pin rắn", bà nói.
Vấn đề liệu quốc gia nào có thể vượt mặt ngành công nghiệp pin Trung Quốc cũng có thể được quyết định bởi các yếu tố vượt xa công nghệ, hiệu suất hoặc giá.
Đạo luật Giảm lạm phát của Tổng thống Joe Biden có khả năng đóng một vai trò quyết định trong việc xác định người thắng và người thua trong ngành công nghiệp pin, ít nhất là trên lãnh thổ Mỹ.
Ông Biden đã hứa hẹn hàng trăm tỷ USD hỗ trợ cắt giảm sự phụ thuộc kinh tế của Mỹ vào Trung Quốc và thúc đẩy sản xuất cục bộ. Các tập đoàn Trung Quốc đã bị chặn không được hưởng các khoản giảm thuế tiêu dùng rộng lớn và bị áp thuế bổ sung.
Yanmei Xie, một chuyên gia về Trung Quốc tại công ty tư vấn Gavekal Research tại Bắc Kinh, cũng chỉ ra rằng một rào cản lớn cho nhiều quốc gia phương Tây trong ngành công nghiệp pin mới thành lập là môi trường.
"Không ai muốn chịu đựng những nhà máy ô nhiễm và tiêu thụ năng lượng cực kỳ cao trên lãnh thổ của họ", bà nói.
Một câu hỏi có liên quan hơn có thể là các quốc gia nào có chính sách thương mại khắt khe nhất để ngăn chặn các tập đoàn Trung Quốc. Trong khi có thể châu Âu sẽ theo sau Mỹ trong nỗ lực hạn chế sự thống trị của Trung Quốc, các biện pháp như vậy là không khả thi ở những nơi khác.
"Thực tế là, nếu không có bất kỳ rào cản thương mại nào, khó có thể thấy ai có thể cạnh tranh một cách nghiêm túc với CATL", Xie nói.
