Năm 2013, bất chấp thực tế rằng sản xuất tại Hoa Kỳ quá tốn kém, Motorola khai trương cơ sở sản xuất tại Fort Worth, Texas. Tuy nhiên, chỉ 1 năm sau cơ sở này đã bị đóng cửa vì doanh số bán hàng đáng thất vọng và chi phí cao. Đây cũng là một nguyên nhân khiến Motorola "hẫng nhịp" trong cuộc đua với Apple trên thị trường điện thoại thông minh.
Nhưng 12 năm sau, nếu Tổng thống Donald Trump quyết tâm theo đuổi chiến lược "đưa sản xuất về lại nước Mỹ", Apple có thể sẽ là công ty công nghệ tiếp theo gặp thử thách này. Chính quyền của Tổng thống Trump muốn gã khổng lồ điện thoại thông minh sản xuất iPhone tại Mỹ thay vì Trung Quốc hay Ấn Độ.
“Hãy hình dung hàng triệu triệu con người đang vặn những con ốc nhỏ để sản xuất iPhone không?” Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick đã nói vào đầu tháng 4. “Những việc làm ấy sẽ quay về với nước Mỹ.”
Giá iPhone mới sẽ lên tới 3.500 USD/chiếc?
Tuy nhiên, các chuyên gia về chuỗi cung ứng tin rằng nếu bắt buộc phải quay về Mỹ, họ sẽ phải đối mặt với những vấn đề tương tự như Motorola. Một số người dự đoán một chiếc iPhone có thể có giá lên tới 3.500 USD nếu được lắp ráp hoàn chỉnh tại Hoa Kỳ.
Nhưng lý do khiến việc chuyển hoạt động sản xuất của Apple sang Mỹ khó khăn như vậy không chỉ là do đội quân công nhân mà Lutnick đã nhắc đến. Vấn đề lớn hơn là việc di chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu phức tạp được xây dựng trong nhiều thập kỷ để duy trì hoạt động của Apple tại Trung Quốc.
“Ban đầu, mấu chốt vấn đề là chi phí lao động thấp - các công ty tìm đến Trung Quốc vì giá lao động rẻ,” Andy Tsay, giáo sư hệ thống thông tin tại Trường Kinh doanh Leavey thuộc Đại học Santa Clara, cho biết. “Sau nhiều năm ở lại Trung Quốc, nói theo một cách nào đó thì giờ họ bị mắc kẹt với Trung Quốc. Hệ thống sản xuất tại Trung Quốc nhanh, linh hoạt và đẳng cấp thế giới, vì vậy vấn đề hiện nay không chỉ còn là chi phí lao động thấp.”
Để tránh trở thành nạn nhân trong cuộc chiến thuế quan Mỹ - Trung, Apple đang có kế hoạch thu hẹp quy mô tại Trung Quốc và chuyển sang Ấn Độ, nơi họ đã phát triển chuỗi cung ứng thay thế trong gần một thập kỷ và hiện có kế hoạch lắp ráp tất cả iPhone bán ra tại Mỹ.
Động thái này vốn nằm trong chiến lược đa dạng hóa chuỗi cung ứng của Apple nhưng nó đã bị đẩy nhanh hơn so với mong đợi của các nhà đầu tư, với mục tiêu nhập khẩu toàn bộ hơn 60 triệu chiếc iPhone được bán ra hàng năm tại Hoa Kỳ từ Ấn Độ vào cuối năm 2026.
Mục tiêu này có nghĩa là phải tăng gấp đôi sản lượng iPhone tại Ấn Độ, đồng thời bỏ đi hệ thống dây chuyền sản xuất hàng đầu thế giới được Apple mạnh tay chi ở Trung Quốc sau gần 2 thập kỷ.
Tuy nhiên, bất chấp những nỗ lực ấy thì lắp ráp iPhone là bước cuối cùng trong quy trình sản xuất, tập hợp hàng trăm linh kiện mà Apple vẫn phụ thuộc rất nhiều vào các nhà cung cấp Trung Quốc.
iPhone là thiết bị tiêu dùng thành công nhất mọi thời đại: Khoảng 2,8 tỷ chiếc đã được bán ra kể từ khi ra mắt vào năm 2007, mang lại doanh thu hơn 1 nghìn tỷ USD cho Apple trong 15 năm. Nó vẫn chiếm khoảng một nửa tổng doanh số của Apple.
Nhìn vào bên trong chiếc điện thoại thông minh phổ biến nhất thế giới sẽ thấy rõ chuỗi cung ứng của Apple phức tạp như thế nào - và lý do tại sao các nhà phân tích cho rằng việc ông Trump muốn Apple đưa sản xuất iPhone về Mỹ là không thực tế.
Đưa sản xuất iPhone về Mỹ là điều không thể
Các mẫu máy mới là một hệ thống các linh kiện phức tạp gồm khoảng 2.700 bộ phận khác nhau. Apple sử dụng 187 nhà cung cấp tại 28 quốc gia.
Theo Tập đoàn Dữ liệu Quốc tế, hiện nay, chưa đến 5% linh kiện của iPhone được sản xuất tại Hoa Kỳ, bao gồm vỏ kính, tia laser hỗ trợ Face ID và chip, bao gồm bộ xử lý và modem 5G.
Trung Quốc chịu trách nhiệm sản xuất phần lớn các bộ phận còn lại, nhưng hầu hết các linh kiện công nghệ cao đều được sản xuất tại Đài Loan, một số ít bộ phận quan trọng khác được sản xuất tại Hàn Quốc và Nhật Bản.
Quy trình sản xuất chỉ dành cho ba bộ phận cho thấy lý do tại sao việc chuyển hoạt động sản xuất sang Hoa Kỳ lại khó khăn đến vậy.
Kính hiển thị của iPhone được sản xuất tại Hoa Kỳ, nhưng các thành phần tạo nên màn hình cảm ứng, từ màn hình có đèn nền đến lớp cho phép tương tác, phần lớn được sản xuất tại Hàn Quốc và lắp ráp cố định tại Trung Quốc.
Phần lớn iPhone có khung được làm từ một khối nhôm duy nhất. Một khối kim loại được cắt và định hình bằng các máy móc chuyên dụng chỉ có ở Trung Quốc.
74 con ốc nhỏ giúp định vị các linh kiện vào khung máy iPhone chủ yếu được sản xuất tại Trung Quốc và Ấn Độ - và được bắt vít cố định bằng tay.
Chuỗi cung ứng toàn cầu của Apple là một ví dụ điển hình về các mạng lưới phức tạp hiện đang thống trị nền kinh tế toàn cầu - và sẽ không dễ dàng bị thay thế bởi thuế quan.
Hai mươi năm trước, sức hấp dẫn chính của Trung Quốc đối với các công ty công nghệ như Apple có thể là nguồn cung lao động giá rẻ vô tận, và cho tới hiện tại thì đây vẫn là một lợi thế tương đối so với Hoa Kỳ.
Nhưng chuỗi cung ứng iPhone ngày nay sử dụng chuyên môn cụ thể cho từng thành phần được xây dựng tại gần chục quốc gia ở Châu Á, sau đó tập trung vào các nhóm nhà cung cấp tại Trung Quốc.
Các chuyên gia cho biết việc phá bỏ tổ chức, quy mô và kỹ năng này sẽ không khả thi trong một sớm một chiều.
Theo báo cáo của công ty nghiên cứu TechInsights, Apple "rất khó có khả năng chuyển hoạt động lắp ráp iPhone sang Hoa Kỳ". "Chuỗi cung ứng điện thoại thông minh đã ăn sâu vào Trung Quốc, được hỗ trợ bởi các kỹ sư lành nghề và số lượng lớn công nhân lắp ráp".
Apple xuất xưởng hơn 230 triệu chiếc iPhone mỗi năm - tương đương với việc sản xuất 438 chiếc mỗi phút.
Khả năng sản xuất ở quy mô lớn trong khi vẫn tiết kiệm chi phí của công ty có nghĩa là họ kiếm được khoảng 400 USD - khoảng 36% biên lợi nhuận ròng - cho mỗi chiếc iPhone 16 Pro (256GB). TechInsights ước tính rằng chi phí lắp ráp và thử nghiệm cuối cùng chỉ là 10 USD; pin là 4 USD; màn hình và màn hình cảm ứng là 38 USD.
Các công ty cung cấp dịch vụ sản xuất điện tử, như Foxconn của Đài Loan, lắp ráp phần lớn iPhone được bán trên toàn cầu, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng phức tạp này. Theo thời gian, Foxconn đã mở rộng và di chuyển các dây chuyền sản xuất theo nhu cầu của Apple: Đầu tiên là tại một khu phức hợp nhà máy ở thành phố Thâm Quyến, miền nam Trung Quốc, sau đó đa dạng hóa sang hàng chục địa điểm khác ở Trung Quốc, xa hơn nữa là Đông Nam Á và bây giờ là Ấn Độ.
Năm 2010, với các khoản trợ cấp, giảm thuế và các đặc quyền khác, Foxconn đã phải chi 1,5 tỷ USD để xây dựng thành phố iPhone tại Trịnh Châu, nơi sản xuất khoảng 50% số lượng điện thoại iPhone trên thế giới, Erik Woodring tại Morgan Stanley cho biết. "Đó chỉ là chi phí thiết lập cơ sở, không phải để vận hành nó - và vào giai đoạn cao điểm, có 350.000 người làm việc tại đó."
Nhưng Foxconn và các đối tác lắp ráp nhỏ hơn như Pegatron của Đài Loan và Luxshare của Trung Quốc chỉ tích hợp các thành phần do hàng trăm công ty khác sản xuất. Mọi thứ từ ống kính máy ảnh và lớp phủ đến các bảng mạch in và chất nền khác nhau giữ iPhone lại với nhau đều được sản xuất trên khắp Trung Quốc và Đông Nam Á.
Sự gần gũi giữa các nhà cung cấp và nhà sản xuất đóng vai trò quan trọng đối với năng suất của Apple. "Có rất nhiều lợi thế khi cùng đặt các hoạt động trong chuỗi cung ứng, xét về tốc độ và chất lượng giao tiếp cũng như sự đổi mới trong thiết kế sản phẩm và quy trình", Tsay, giáo sư tại Trường Kinh doanh Leavey của Santa Clara, cho biết.
“Điều đó có nghĩa là bạn có thể nhận được hàng rất nhanh và bạn có thể làm việc với nhà cung cấp của mình rất dễ dàng. Và khi bạn đặt một đại dương giữa khách hàng, trong trường hợp này là nếu Apple sản xuất tại Mỹ, và nhà cung cấp linh kiện, thì sẽ có một bất lợi”, ông nói thêm.
Hệ sinh thái điện tử này là lý do tại sao việc chuyển lắp ráp sang Hoa Kỳ “gây ra tình trạng kém hiệu quả”, theo Wamsi Mohan tại Bank of America. “Nếu mọi thứ không được sản xuất gần đó, mọi thứ sẽ trở nên phức tạp”.
Và trong khi Apple có thể tìm được nhà sản xuất thay thế cho một số linh kiện iPhone, một số lại là nguồn cung duy nhất. TSMC của Đài Loan, nhà sản xuất chip lớn nhất thế giới, cung cấp bộ xử lý chính. Mặc dù công ty cho biết sản xuất hàng loạt đã bắt đầu ở Arizona vào tháng 1, các chuyên gia cho biết không có sự thay thế nào cho các chip được sản xuất tại Đài Loan và Hàn Quốc.
Do đó, việc chuyển sản xuất sang Hoa Kỳ sẽ đòi hỏi nhiều năm nếu không muốn nói là nhiều thập kỷ đầu tư phối hợp vào tự động hóa, công cụ, cơ sở hạ tầng và đào tạo. Việc khuyến khích các nhà sản xuất linh kiện nước ngoài xây dựng cơ sở tại Hoa Kỳ cũng sẽ là một thách thức.
Mohan cho biết: "Nếu bạn là nhà cung cấp Trung Quốc sản xuất một loại linh kiện nhất định cũng có thể sử dụng trong điện thoại Huawei hoặc Xiaomi, bạn có đòn bẩy". "Động lực để tách các nhà máy này là thấp, vì bạn đang có được quy mô và hiệu quả ở Trung Quốc mà bạn sẽ không có được nếu Apple là nhà cung cấp duy nhất của bạn".
Theo Tsay, sự không chắc chắn về chính sách là một vấn đề khác. “Hệ thống của Hoa Kỳ hiện tại, nơi mọi thứ có thể đảo ngược hoàn toàn sau mỗi bốn năm, không có lợi cho đầu tư kinh doanh. Khi các công ty quyết định đầu tư, họ cần có tầm nhìn xa hơn thế.”