Theo Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam (Dự án), các nghiên cứu trước đây của các đơn vị tư vấn quốc tế và trong nước đã tập trung phân tích các phương án nâng cấp, cải tạo đường sắt hiện hữu thành đường đôi khổ 1.000 mm hay 1.435 mm điện khí hóa; phương án nghiên cứu nâng cấp, duy trì đường đơn hiện hữu kết hợp đầu tư xây mới tuyến đường đôi khổ 1.435 mm điện khí hóa; nghiên cứu tập trung vào tính khả thi của việc nâng cấp, khả năng đáp ứng nhu cầu vận tải và chi phí đầu tư.
Bộ GTVT cho rằng, kết quả của các nghiên cứu này cho thấy, chỉ có phương án nâng cấp, duy trì đường đơn hiện hữu để phục vụ khai thác tàu hàng và tàu khách cự ly ngắn, đồng thời kết hợp đầu tư xây mới tuyến đường đôi khổ 1.435 mm điện khí hóa cho khai thác tàu khách tốc độ cao là đáp ứng được tiêu chí đề ra. Trên cơ sở đó, hồ sơ Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi Dự án lần này đề xuất 3 kịch bản phát triển đường sắt trên trục Bắc - Nam.
Kịch bản thứ nhất, nâng cấp, tối ưu hóa năng lực đường đơn hiện tại (năng lực 50 tàu/ngày đêm, tốc độ khai thác 70 km/h).
Kịch bản thứ 2, nâng cấp đường đơn hiện tại khổ 1.000 mm lên đường đôi khổ 1.435 mm, khai thác chung tàu khách và tàu hàng (năng lực 170 tàu/ngày đêm, tốc độ tối đa 200 km/h).
Kịch bản thứ 3, nâng cấp, tối ưu hóa năng lực đường đơn hiện tại và kết hợp xây dựng tuyến mới để khai thác riêng tàu khách với định hướng tốc độ thiết kế 350 km/h (tốc độ khai thác tối đa 320 km/h).
Qua nghiên cứu, phân tích, đánh giá các kịch bản, Bộ GTVT cho rằng, việc nâng cấp, tối ưu hóa năng lực đường đơn hiện tại chỉ đáp ứng nhu cầu trong giai đoạn trước mắt (2025 - 2030), nếu nâng cấp thành tuyến có quy mô đường đôi - khổ 1.435 mm để khai thác tốc độ cao sẽ gặp nhiều thách thức. Lý do là việc cải tạo tuyến cũ với tiêu chuẩn kỹ thuật thấp nên gần như xây mới, chi phí giải phóng mặt bằng lớn do tuyến hiện tại hành lang bị xâm chiếm và đi qua nhiều khu vực đô thị, thi công xây dựng với thời gian dài (khoảng 23 năm) và ảnh hưởng đến khai thác đường sắt hiện tại. Bên cạnh đó, việc tổ chức khai thác chung tàu khách và tàu hàng với sự chênh lệch cao về tốc độ sẽ tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn, hiệu quả không cao và không thể đáp ứng đủ nhu cầu trong tương lai.
Trên cơ sở phân tích các phương án đầu tư và tham khảo kinh nghiệm phát triển đường sắt của các nước trên thế giới, Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi Dự án đề xuất lựa chọn kịch bản 3 để phát triển đường sắt trên trục Bắc - Nam với tốc độ thiết kế 350 km/h, tổng mức đầu tư là 1.334.233 tỷ đồng.
Bộ KH&ĐT cho biết, với tổng mức đầu tư dự kiến hơn 1,3 triệu tỷ đồng, trong đó nguồn vốn nhà nước chiếm 80%, Dự án Đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam thuộc tiêu chí dự án quan trọng quốc gia theo quy định tại Khoản 1 Điều 7 Luật Đầu tư công. Căn cứ Khoản 2 Điều 19 Luật Đầu tư côngvà Điều 14 Nghị định số 131/2015/NĐ-CP, Bộ KH&ĐT đã trình Thủ tướng Chính phủ thành lập Hội đồng Thẩm định nhà nước để thẩm tra Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi Dự án.
