Do tập quán sinh sống của đồng bào Thái thường ở nơi gần sông, suối, ao hồ nên những người đàn ông đánh bắt cá rất giỏi từ thời còn niên thiếu. Vì thế, cá là món ăn quen thuộc của đồng bào Thái. Cá có thể chế biến thành nhiều món khác nhau như: Nướng, rán, hấp, kho, cá chua, cá hun khói (pa giảng), cá gói lá nướng, canh cá, gỏi cá….Tuy nhiên, đây là những món chế biến khá đơn giản. Còn món “pa pỉnh” mới là món được chế biến, cầu kỳ hơn, không chỉ phục vụ bữa cơm hàng ngày, mà còn được làm để người Thái đãi khách quý đến thăm. Có lẽ vì thế mà “Pa pỉnh tộp” còn được cố nhạc sĩ Cầm Minh Thuận khắc hoạ sinh động thêm trong ca khúc “Tình ca bên cối ngàn”, với câu hát “Cơm nếp dẻo, cá nướng thơm em chờ anh quăng chài về”.
Trong các món ăn đặc sản của người dân tộc Thái thì không thể không kể đến một món ăn với cái tên độc đáo: Pa Pỉnh Tộp hay còn được biết đến là món cá nướng gập nguyên con.
Dù là cá to hay cá nhỏ hay bất cứ loại loại cá nào từ cá trắm, cá chép, cá rô, cá trôi... cũng đều có thể làm được món Pa pỉnh tộp. Thế nhưng, theo như kinh nghiệm của người dân nơi đây, thì những con cá to tầm 5 lạng đổ lên là dễ làm nhất và ngon nhất phải là cá chép.
Pa pỉnh tộp chính là món cá nướng hình tam giác này đây. Dựa theo hình dáng của con cá khi được nướng mà bà con đặt tên vậy.
Khi chế biến cá, người ta sẽ sử dụng một cao dao sắc và nhon để mổ từ sống lưng và xẻ dọc phần thân trên của cá từ trên xuống dưới. Lưu ý là không nên mổ bụng cá và cũng không làm miệng cá bị đứt. Vì khi gập cá lại, người ta sẽ nhét phần đuôi cá vào miệng cá để có thể giữ cho phần gia vị ở bụng không bị rơi ra ngoài khi nấu.
Pa pỉnh tộp đã ướp xong gia vị.
Gia vị ướp gồm rất nhiều rau thơm, hành khô, sả, gừng, mầm măng của cây sa nhân, và thứ không thể thiếu đó là Mắc Khén, hạt dổi. Thiếu Mắc Khén thì món cá chép nướng không còn được gọi là Pa Pỉnh Tộp nữa, Mắc khén tạo nên hương vị đặc trưng, khác biệt và làm nên thương hiệu của món cá nướng Pa Pỉnh Tộp – tinh hoa ẩm thực vùng Tây Bắc. Ngoài ra, còn cần bột riềng và thính gạo để xoa bên ngoài cá để tạo hương thơm và vẻ đẹp mắt cho cá.
Kẹp nướng Pa pỉnh tộp đúng phong cách dân tộc Thái
Khi đã ướp đầy đủ gia vị lên trên thân cá, phần nhiều gia vị sẽ được trộn lẫn cùng lòng cá rồi bỏ vào trong bụng cá. Tiếp theo, người ta sẽ gập ngang phần thân cá lại, gập sao cho phần đầu cá và đuôi cá sẽ chụm lại vào với nhau. Que tre tươi được chẻ đôi, thanh nứa sẽ được dùng để kẹp cá và sau đó dùng dây lạt để buộc chặt một đầu lại. Sau đó, đặt cá lên nướng ở trên than củi đang cháy đỏ rực.
Trong quá trình nướng cá cũng cần người nấu phải điều chỉnh được lượng than củi sao cho vừa phải nhất và liên tục xoay lật cá để phần thân có thể chín đều mà không bị cháy ngoài. Pa pỉnh tộp khi nướng xong sẽ nóng hổi và ăn cùng với xôi nếp thì sẽ hấp dẫn vô cùng.
Và đây chính là thành quả pa pỉnh tộp nỏi tiếng đặc sản vùng núi Tây Bắc
Đối với những gia đình ở nơi đây, Pa pỉnh tộp chính là môt món ăn đặc sản mà không thể nào vắng mặt trong mâm cơm tiếp đãi bạn bè, khách quý đến chơi. Người ta coi đó là cách để thể hiện sự tôn trọng, hiếu khách của gia chủ đối với người ghé thăm.
Trong đám hỏi, đám cưới hay thậm chí là ngày lễ Tết cũng vậy, không thể nào thiếu vắng được món Pa pỉnh tộp trên mâm cơm của người Thái. Hay lúc đi nương, đi rừng, người ta cũng mang theo một gói xôi, một gói cá nướng bên mình để ăn lúc đói. Hoặc Pa pỉnh tộp cũng được coi là quà biếu khi người ta đi thăm thân hay ghé được nhà người khác chơi.
Với người Thái, Pa pỉnh tộp là một món không thể thiếu trong những ngày lễ Tết, đặc biệt là trên mâm cơm đãi khách.
Vào mỗi dịp lễ Tết, dù giàu hay nghèo thì gia đình người Thái ở Tây Bắc cũng sẽ luôn bày món cá nướng Pa pỉnh tộp trên mâm cúng tổ tiên để báo cáo với tổ tiên về một năm làm ăn vất vả, con cháu cũng kiếm được cá, được gà để dâng lên và hy vọng sẽ được tổ tiên phù hộ. Pa pỉnh tộp cũng chính là một món ăn vô cùng hấp dẫn và khó quên đối với những du khách gần xa có dịp được đặt chân đến đây.
