Sáng 27/6, với 426/440 đại biểu có mặt tán thành tán thành, Quốc hội thông qua Luật Đường sắt (sửa đổi).
Đáng chú ý, luật lần này đưa ra nhiều chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước về phát triển đường sắt.
Theo đó, ưu tiên ngân sách cho đầu tư, nâng cấp, bảo trì, bảo vệ kết cấu hạ tầng đường sắt; phát triển công nghiệp đường sắt và đào tạo nhân lực; khẳng định vai trò chủ đạo của đường sắt trong giao thông vận tải, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và quốc phòng, an ninh.
Huy động nguồn lực của địa phương tham gia bồi thường, hỗ trợ tái định cư, đầu tư xây dựng một số hạng mục thuộc kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia trong phạm vi địa phương có dự án đường sắt đi qua.
Ưu tiên dành quỹ đất để phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt, công trình công nghiệp đường sắt trong quá trình quy hoạch sử dụng đất.
Kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt phục vụ cho hoạt động vận tải đường sắt; kinh doanh vận tải đường sắt; công nghiệp đường sắt và đào tạo nguồn nhân lực đường sắt là các ngành, nghề ưu đãi đầu tư.
Tổ chức tham gia kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt được sử dụng dải tần số vô tuyến điện dành riêng cho công tác điều hành giao thông vận tải đường sắt và hệ thống cấp điện sức kéo phục vụ chạy tàu.
Các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt được hưởng nhiều ưu đãi như: miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất đối với đất dành cho đường sắt; được vay vốn tín dụng đầu tư của Nhà nước hoặc được cấp bảo lãnh Chính phủ về vốn vay khi đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt địa phương;...
Nhà nước hỗ trợ một phần vốn ngân sách nhà nước và vốn tín dụng ưu đãi cho tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn; trợ giá cho hoạt động vận tải hành khách công cộng bằng đường sắt đô thị….
Nhà nước cũng ưu tiên mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ trong nước hoặc phải mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ từ nhà sản xuất hoặc cung ứng dịch vụ trong nước, trừ dự án đầu tư xây dựng đường sắt và dự án mua sắm, đóng mới đầu máy, toa xe đường sắt.
Doanh nghiệp tham gia đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt được hưởng ưu đãi về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp…
Để thể chế hóa kịp thời chủ trương đường lối quan trọng của Đảng về phát triển kinh tế tư nhân tại Nghị quyết số 68, luật có quy định về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước.
Trong đó, để khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp tham gia đầu tư dự án đường sắt theo phương thức đối tác công tư hoặc đầu tư trực tiếp, Luật quy định các dự án này được Nhà nước đảm bảo kinh phí bồi thường, hỗ trợ tái định cư và phần kinh phí này không tính vào tỷ lệ vốn nhà nước tham gia vào dự án khi thực hiện theo phương thức PPP.
Đối với dự án đường sắt thực hiện theo quy định của pháp luật về đầu tư, trường hợp chỉ có một nhà đầu tư đề xuất, cấp có thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời chấp thuận nhà đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư.
Nhà đầu tư không được chuyển nhượng dự án, chuyển nhượng doanh nghiệp dự án, vốn, tài sản hình thành trong và sau đầu tư cho tổ chức, cá nhân nước ngoài hoặc tổ chức có vốn nước ngoài.
Trước đó, chiều 25/6, Chính phủ trình Quốc hội việc bổ sung hình thức đầu tư cho dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc Nam. Theo tờ trình, dự án này trước đó được Bộ Chính trị thống nhất chủ trương đầu tư công. Tuy nhiên, sau khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68 về phát triển kinh tế tư nhân, nhiều doanh nghiệp đề xuất tham gia theo hình thức đầu tư tư nhân trực tiếp.
Chính phủ đánh giá hiện chưa có hình thức PPP, đầu tư tư nhân trực tiếp hay hình thức khác được quy định áp dụng cho dự án đường sắt tốc độ cao. Trong khi đó, cả cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn đều đã cho phép mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào dự án quan trọng quốc gia.
Bộ Chính trị đã xác định "mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các dự án quan trọng quốc gia như đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị". Nghị quyết số 198/2025 của Quốc hội cũng nêu rõ Nhà nước sẽ mở rộng sự tham gia của khu vực tư nhân vào các dự án trọng điểm, thông qua đầu tư trực tiếp hoặc PPP.
Thực tiễn quốc tế cho thấy hạ tầng đường sắt phần lớn được đầu tư bằng vốn công do suất đầu tư lớn, hiệu quả tài chính thấp, thời gian thu hồi vốn dài. Một số nước đã triển khai PPP nhưng vẫn cần sự hỗ trợ của Nhà nước.
Đây là nội dung khác với Nghị quyết số 172/2024 của Quốc hội về chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc Nam, nên Chính phủ đề xuất Quốc hội cho phép bổ sung các hình thức đầu tư khác ngoài đầu tư công. Hình thức bao gồm PPP hoặc đầu tư kinh doanh, và đưa nội dung này vào nghị quyết của kỳ họp 9. Trường hợp cần chính sách vượt thẩm quyền, Chính phủ sẽ báo cáo Quốc hội.