Gian lận bảo hiểm đang có xu hướng ngày càng manh động, tinh vi và liều lĩnh hơn. Không chỉ gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp, các hành vi này còn bào mòn niềm tin của người dân vào bảo hiểm – một lĩnh vực vốn được xây dựng trên nguyên tắc nhân văn và chia sẻ rủi ro.
GIẢ CHẾT ĐỂ TRỤC LỢI BẢO HIỂM
Mới đây, Công an tỉnh Thanh Hóa đã công bố thông tin về một vụ án trục lợi bảo hiểm được đánh giá là chưa từng có tiền lệ trên địa bàn, khi một người phụ nữ dựng lên kịch bản giả chết để chiếm đoạt tiền bảo hiểm. Cơ quan điều tra đã khởi tố, bắt tạm giam hai bị can gồm Nguyễn Thị Thu (41 tuổi, trú phường Quang Trung, Thanh Hóa) và mẹ ruột là Trần Thị Thập (70 tuổi) để phục vụ công tác điều tra.
Vụ việc được phát hiện khi UBND phường Quang Trung báo cáo Công an tỉnh Thanh Hóa về trường hợp Nguyễn Thị Thu, người đã được xác nhận tử vong, tổ chức mai táng và cấp giấy chứng tử từ năm năm trước, bất ngờ quay trở về địa phương làm thủ tục hủy giấy chứng tử. Từ dấu hiệu bất thường này, cơ quan công an đã vào cuộc xác minh.
Kết quả điều tra cho thấy, năm 2020, sau khi phát hiện mắc bệnh hiểm nghèo, Thu đã nảy sinh ý định giả chết để trục lợi bảo hiểm. Thời điểm đó, Thu đang tham gia bốn hợp đồng bảo hiểm nhân thọ tại hai doanh nghiệp bảo hiểm. Để thực hiện kế hoạch, Thu đã bàn bạc, câu kết với mẹ ruột và một thầy cúng (người này đã qua đời năm 2022) nhằm dựng lên một đám tang giả như thật, đánh lừa chính quyền địa phương, doanh nghiệp bảo hiểm và cả cộng đồng dân cư.
Sau khi tang lễ được tổ chức, bà Trần Thị Thập tiến hành các thủ tục khai tử theo quy định và làm hồ sơ yêu cầu chi trả quyền lợi bảo hiểm. Hai doanh nghiệp bảo hiểm sau đó đã chi trả tổng số tiền hơn 1,28 tỷ đồng. Số tiền này được chuyển lại cho Thu và được sử dụng cho các hoạt động đầu tư cá nhân. Trong suốt nhiều năm, Thu rời khỏi địa phương, cắt đứt liên lạc, khiến vụ việc không bị phát hiện cho đến khi xuất hiện yêu cầu hủy giấy chứng tử.
Dưới góc độ pháp lý, luật sư Phạm Thanh Hòa cho biết, Bộ luật Hình sự hiện hành đã quy định rõ tội “gian lận trong kinh doanh bảo hiểm” tại Điều 213. Các hành vi như giả mạo tài liệu, cố ý làm sai lệch thông tin trong hồ sơ yêu cầu bồi thường nhằm chiếm đoạt tiền bảo hiểm đều có thể bị xử lý hình sự nếu gây thiệt hại từ mức luật định trở lên. Với tính chất, mức độ và số tiền trục lợi trong vụ án này, hành vi của các bị can đã đủ dấu hiệu cấu thành tội phạm.
Theo luật sư, cơ quan điều tra sẽ tiếp tục làm rõ động cơ, diễn biến hành vi, cũng như đánh giá đầy đủ hậu quả đối với doanh nghiệp bảo hiểm và xã hội để xử lý theo quy định pháp luật. Với hành vi trục lợi bảo hiểm ở mức đặc biệt nghiêm trọng, các bị can có thể đối mặt với mức hình phạt lên tới bảy năm tù.
Toàn bộ số tiền trục lợi sẽ bị thu hồi để khắc phục hậu quả; trường hợp tài sản đã bị sử dụng, cơ quan tố tụng có thể áp dụng các biện pháp kê biên, phong tỏa tài sản khác nhằm đảm bảo thi hành án. Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền và cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc hành nghề trong thời hạn nhất định.
BÓNG ĐEN GIAN LẬN PHỦ LÊN THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM
Trên thực tế, không ít vụ trục lợi bảo hiểm từng gây chấn động dư luận với cái kết giống nhau: người trục lợi phải trả giá bằng vòng lao lý, thậm chí mang theo những tổn thương không thể bù đắp trên cơ thể. Những đồng tiền bất chính có được từ bảo hiểm thường đi kèm cái giá rất đắt, cả về pháp lý lẫn nhân đạo.
Giữa tháng 11/2025, Công an tỉnh Phú Thọ đã triệt phá một đường dây gian lận bảo hiểm nhân thọ có tổ chức, ra lệnh bắt khẩn cấp 5 đối tượng và tạm giữ thêm 6 người liên quan để điều tra hành vi cố ý tạo thương tích nhằm chiếm đoạt tiền bảo hiểm. Vụ việc nhanh chóng thu hút sự quan tâm lớn của dư luận bởi tính chất tinh vi và mức độ nguy hiểm.
Theo kết quả điều tra ban đầu, Tạ Minh Châu (30 tuổi), nguyên cán bộ y tế tại địa phương, được xác định là đối tượng cầm đầu. Lợi dụng kiến thức chuyên môn trong lĩnh vực y tế và sự am hiểu về cơ chế chi trả của các hợp đồng bảo hiểm, đối tượng này đã tổ chức, hướng dẫn một quy trình gian lận khép kín, từ việc vận động người tham gia bảo hiểm cho đến việc hợp thức hóa hồ sơ y tế sau đó. Các thương tích được tạo dựng có chủ đích, nhằm đánh lạc hướng cơ quan thẩm định và tối đa hóa số tiền bồi thường, gây khó khăn cho công tác phát hiện, xác minh.
Bằng thủ đoạn này, đường dây đã chiếm đoạt hơn 6 tỷ đồng từ nhiều doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ như Manulife, AIA, Dai-ichi Life, FWD, Sun Life, Chubb Life…, riêng Manulife bị chiếm đoạt 2,6 tỷ đồng.
Trước đó, thị trường bảo hiểm cũng từng rúng động bởi nhiều vụ gian lận đặc biệt nghiêm trọng, khi hành vi trục lợi không dừng lại ở việc làm giả hồ sơ mà còn xâm hại trực tiếp đến tính mạng con người.
Điển hình là trường hợp người phụ nữ ở tỉnh Quảng Nam (cũ) sát hại chính con trai mình để trục lợi số tiền khoảng 4 tỷ đồng từ hợp đồng bảo hiểm; hay vụ giết người nhằm chiếm đoạt quyền lợi của gói bảo hiểm có giá trị lớn tại tỉnh Đắk Nông (cũ) đã để lại hậu quả đau lòng, gây phẫn nộ trong xã hội và trở thành hồi chuông cảnh tỉnh về sự tha hóa đạo đức khi đồng tiền bị đặt lên trên mọi giá trị.
CUỘC CHIẾN CHỐNG GIAN LẬN BẢO HIỂM
Đại diện một doanh nghiệp bảo hiểm cho biết, thực trạng trục lợi bảo hiểm diễn ra ở tất cả các nghiệp vụ. Với bảo hiểm sức khoẻ, bảo hiểm nhân thọ người tham gia tận dụng hạn mức chi trả theo Giấy chứng nhận bảo hiểm, bằng một cách nào đó họ lấy được các chứng từ y tế, xác nhận bệnh án để hưởng quyền lợi. Còn với các nghiệp vụ bảo hiểm ô tô, nhiều trường hợp xảy ra tai nạn, mới đi mua bảo hiểm.
Tại một số địa phương, gian lận bảo hiểm không còn là hiện tượng cá biệt mà diễn ra lặp đi lặp lại, kéo dài theo thời gian. Trước áp lực rủi ro ngày càng lớn, một số doanh nghiệp bảo hiểm buộc phải đưa ra quyết định cứng rắn là tạm ngừng bán các sản phẩm bảo hiểm sức khỏe tại những khu vực “nóng”. Giải pháp mang tính phòng vệ này, dù không mong muốn, lại vô tình ảnh hưởng đến quyền lợi và nhu cầu chính đáng của nhiều khách hàng tuân thủ đúng quy định.
Với các trường hợp tử vong do tai nạn, nếu hồ sơ đầy đủ, không phát sinh khiếu nại hay tố cáo, đồng thời có xác nhận của cơ quan chức năng, doanh nghiệp bảo hiểm thường khép hồ sơ điều tra và chi trả quyền lợi khá nhanh, trung bình trong khoảng một tháng kể từ thời điểm hồ sơ được chấp thuận.
Tuy nhiên, rủi ro phát sinh khi vụ việc đã được chi trả nhưng sau đó lại bị cơ quan chức năng điều tra. Trong những trường hợp này, dù doanh nghiệp có quyền yêu cầu hoàn trả số tiền đã bồi thường, khả năng thu hồi thực tế là rất thấp do số tiền thường đã bị tẩu tán hoặc sử dụng hết.
Cuộc chiến chống trục lợi bảo hiểm không còn là câu chuyện riêng của các doanh nghiệp bảo hiểm, mà đã trở thành một vấn đề mang tính hệ thống, liên quan trực tiếp đến trật tự xã hội, đạo đức cộng đồng và sự phát triển bền vững của thị trường tài chính. Khi những hành vi gian lận ngày càng tinh vi, liều lĩnh và có tổ chức, việc xử lý đơn lẻ từng vụ việc là chưa đủ; điều cần thiết hơn là một chiến lược tổng thể, đồng bộ và lâu dài.
Theo một chuyên gia trong ngành, trước hết, phải nhìn thẳng vào thực tế rằng trục lợi bảo hiểm tồn tại được là do còn những “vùng xám” trong cơ chế quản lý, dữ liệu và phối hợp liên ngành.
Doanh nghiệp bảo hiểm hiện vẫn gần như “đơn độc” trong khâu thẩm định, khi không có quyền tiếp cận đầy đủ lịch sử tham gia bảo hiểm, lịch sử khám chữa bệnh hay dữ liệu y tế của khách hàng trên phạm vi toàn quốc. Việc thiếu một cơ sở dữ liệu dùng chung khiến quá trình phát hiện gian lận chủ yếu dựa vào kinh nghiệm và dấu hiệu bất thường, mang tính bị động nhiều hơn là phòng ngừa từ gốc.
Vì vậy, giải pháp then chốt là xây dựng và hoàn thiện hạ tầng dữ liệu liên thông giữa doanh nghiệp bảo hiểm, cơ sở y tế, bảo hiểm xã hội và cơ quan quản lý nhà nước, trên nền tảng bảo đảm chặt chẽ quyền riêng tư cá nhân.
“Khi dòng dữ liệu được kết nối, việc nhận diện hành vi bất thường, hồ sơ trùng lặp hay các mô hình gian lận có hệ thống sẽ trở nên hiệu quả hơn rất nhiều, thay vì “mò kim đáy bể” như hiện nay”, vị chuyên gia này cho hay.
Song song với đó, khung pháp lý cần được rà soát và hoàn thiện theo hướng vừa tạo điều kiện cho doanh nghiệp phòng chống gian lận, vừa đủ sức răn đe đối với các hành vi trục lợi.
Các chế tài xử phạt cần được áp dụng nghiêm minh, công khai, nhất quán, để mỗi vụ việc bị xử lý không chỉ dừng lại ở khắc phục hậu quả tài chính, mà còn trở thành lời cảnh báo rõ ràng cho xã hội rằng trục lợi bảo hiểm không phải “lách luật thông minh”, mà là hành vi phạm pháp.
Bản thân các doanh nghiệp bảo hiểm cũng không thể đứng ngoài cuộc. Việc đầu tư cho công nghệ phân tích dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, nâng cao năng lực đội ngũ thẩm định – bồi thường, xây dựng danh sách cảnh báo rủi ro và chia sẻ thông tin trong toàn ngành là những bước đi không thể trì hoãn. Một thị trường bảo hiểm lành mạnh không thể tồn tại nếu mỗi doanh nghiệp tự bảo vệ mình trong “ốc đảo thông tin”.
Cuối cùng, yếu tố con người vẫn giữ vai trò then chốt. Nâng cao nhận thức của người dân về bản chất nhân văn của bảo hiểm, về ranh giới giữa quyền lợi chính đáng và hành vi gian lận, là cách phòng ngừa bền vững nhất. Khi cộng đồng không tiếp tay, không dung túng, không coi trục lợi bảo hiểm là “chuyện khôn lỏi”, thì những hành vi sai trái sẽ dần mất đất sống.