Bắc nhịp cầu thiện nguyện, nối đôi bờ vui ở vùng khó

Trong bối cảnh du lịch không chỉ là trải nghiệm mà còn mang theo giá trị cộng đồng, du lịch thiện nguyện đang trở thành một hướng đi đầy ý nghĩa tại Việt Nam. Tại các vùng khó, nơi con người và thiên nhiên vẫn còn giữ nhiều nét nguyên sơ, những dự án thiện nguyện không chỉ xây dựng cơ sở vật chất mà còn gieo mầm kết nối và sẻ chia. Trong hành trình ấy, chính quyền trở thành nhịp cầu, kết nối du khách, tổ chức thiện nguyện và cộng đồng địa phương, giúp mọi nguồn lực không chỉ dừng lại ở những hành động “cho đi” mà thực sự tạo ra sự thay đổi lâu dài, bền vững.

Thương Gia đã có cuộc trò chuyện với chị Nguyễn Doãn Mỹ Anh - người đã gắn bó với các hoạt động thiện nguyện vùng cao như xây bếp ăn bán trú, phòng học và khu nội trú cho học sinh. Theo chị Mỹ Anh, khi xã hội ngày càng phát triển, con người không còn chỉ đi du lịch để nghỉ ngơi, khám phá hay chụp ảnh lưu niệm, mà còn muốn hành trình của mình mang theo một giá trị tích cực cho cộng đồng.

Thưa chị, chị đánh giá thế nào về tiềm năng “du lịch thiện nguyện” trong bối cảnh du lịch bền vững toàn cầu hiện nay?

Tôi tin rằng “du lịch thiện nguyện” không chỉ là một xu hướng ngắn hạn mà đang trở thành một thành tố quan trọng trong bức tranh du lịch bền vững toàn cầu.

Loại hình này mở ra một cách tiếp cận rất nhân văn, du khách không chỉ là người trải nghiệm mà còn là người đồng hành và sẻ chia. Đặc biệt ở Việt Nam, với sự đa dạng về văn hoá, cảnh quan và đời sống vùng miền, tiềm năng để phát triển du lịch thiện nguyện là vô cùng lớn. Hình thức du lịch này không chỉ góp phần cải thiện chất lượng sống ở những khu vực khó khăn, mà còn giúp gìn giữ bản sắc văn hoá, tạo sinh kế và gắn kết con người bằng những câu chuyện sẻ chia đầy cảm xúc.

Hiện nay, có ý kiến cho rằng nhiều chương trình du lịch thiện nguyện chỉ dừng lại ở “hình thức”, thậm chí vô tình tạo gánh nặng cho cộng đồng. Quan điểm của chị về vấn đề này như thế nào?

Đây là một thực tế mà tôi cũng từng chứng kiến và trăn trở. Khi thiện nguyện được thực hiện một cách thiếu chuẩn bị, thiếu sự tham vấn từ chính cộng đồng bản địa sẽ dễ rơi vào hai tình huống. Hoặc là hoạt động mang tính hình thức để chụp ảnh, chia sẻ truyền thông, hoặc là vô tình tạo áp lực cho người dân, khiến họ phải dừng công việc để tiếp đoàn hay nhận về những thứ không thực sự cần thiết.

Với tôi, cốt lõi của thiện nguyện là giải quyết vấn đề thực sự của cộng đồng, không phải chỉ để người tham gia cảm thấy mình đã làm điều gì đó tốt đẹp. Bởi vậy, mỗi dự án mà tôi đồng hành đều bắt đầu từ khảo sát kỹ lưỡng, đối thoại với chính quyền và người dân để xác định rõ nhu cầu thiết thực. Chính cách làm đó đã giúp các hoạt động như xây dựng bếp ăn bán trú tại xã Ngọc Chiến (Sơn La), xây phòng học mầm non tại xã Xín Mần (Hà Giang cũ, nay là Tuyên Quang) và Lọng Mương (Sơn La), hay phòng nội trú tại Chiềng Sung và Phiêng Pằn (Sơn La) thực sự tạo ra sự thay đổi lâu dài.

Gần đây nhất, việc vận động trao tặng 10 máy cày cho bà con nông dân ở Bát Xát (Lào Cai) hay xây dựng 5 ngôi nhà cho các hộ gia đình dân tộc thiểu số tại xã Cao Sơn ( Hòa Bình cũ, nay là Phú Thọ) cũng là những minh chứng cụ thể. Nếu đặt người dân ở vị trí trung tâm, mọi nguồn lực thiện nguyện đều có thể trở thành đòn bẩy giúp cộng đồng phát triển bền vững.

Khi thiết kế một dự án du lịch thiện nguyện, theo chị làm thế nào để cân bằng giữa trải nghiệm của du khách và nhu cầu thực sự của người dân bản địa?

Theo tôi, “cân bằng” ở đây không có nghĩa là chia đều lợi ích, mà là tạo ra một hành trình mà cả hai bên đều cùng nhận được giá trị. Du khách cần có những trải nghiệm đáng nhớ, còn người dân cần được hỗ trợ đúng nhu cầu và phát triển một cách bền vững.

Điều đó có thể thực hiện bằng ba nguyên tắc. Đầu tiên là xuất phát từ nhu cầu thực tế của cộng đồng. Thứ hai, là trao quyền cho người dân cùng tham gia vào quá trình triển khai. Cuối cùng tạo không gian để du khách được học hỏi, lắng nghe và kết nối.

Tôi vẫn nhớ khoảnh khắc nhìn thấy ánh mắt háo hức của những em nhỏ vùng cao khi bước vào phòng học mới, nơi các em có sách truyện, đồ chơi và giáo cụ mà trước đây chưa từng được chạm tới. Cảm giác khi chứng kiến niềm vui giản dị ấy không chỉ khiến mọi người trong đoàn xúc động mà còn giúp mỗi du khách nhận ra hành trình này không phải là sự “cho đi” đơn thuần, mà là một bài học về lòng biết ơn, sẻ chia và giá trị của kết nối con người.

Theo chị, chính quyền địa phương cần có những chính sách gì để giúp loại hình du lịch thiện nguyện phát triển đúng hướng?

Chính quyền địa phương có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc định hình và thúc đẩy du lịch thiện nguyện phát triển bền vững.

Theo tôi, vai trò của chính quyền không chỉ dừng lại ở việc “tạo điều kiện” hay “cho phép tổ chức các hoạt động thiện nguyện” mà quan trọng hơn là chủ động kiến tạo một hệ sinh thái du lịch thiện nguyện hoàn chỉnh. Khi có một hệ sinh thái như vậy, các hoạt động không còn là những sáng kiến rời rạc mà sẽ kết nối, bổ trợ cho nhau và phát triển bền vững lâu dài.

Một hệ sinh thái như thế nên được xây dựng dựa trên 4 trụ cột.

Đầu tiên, chiến lược định hướng rõ ràng. Chính quyền cần xác định đâu là thế mạnh, đặc trưng văn hoá - tự nhiên - xã hội của địa phương để định hình mô hình du lịch thiện nguyện phù hợp. Có nơi phù hợp với giáo dục (xây trường, mở lớp kỹ năng), có nơi lại thích hợp với sinh kế (hỗ trợ nông cụ, phát triển nông nghiệp cộng đồng), hay bảo tồn văn hoá (tổ chức trải nghiệm thủ công truyền thống…). Việc có một “bản đồ nhu cầu” sẽ giúp định hướng chính xác nguồn lực từ bên ngoài.

Thứ hai là kết nối đa bên - tạo mạng lưới phối hợp

Chính quyền không thể làm một mình mà cần trở thành “cầu nối” giữa ba lực lượng: doanh nghiệp lữ hành, tổ chức thiện nguyện và cộng đồng dân cư. Khi có một cơ chế phối hợp chặt chẽ, các hoạt động thiện nguyện sẽ không còn bị trùng lặp, manh mún mà có thể cộng hưởng: một đoàn đến xây lớp học, đoàn khác đào giếng nước, doanh nghiệp du lịch tổ chức tour trải nghiệm văn hoá gắn với chính công trình đó.

Thứ ba, trao quyền và nâng cao năng lực cho cộng đồng địa phương

Cộng đồng phải là chủ thể, không phải người thụ hưởng thụ động. Chính quyền cần hỗ trợ người dân được đào tạo kỹ năng đón tiếp du khách, quản lý cơ sở vật chất, phát triển sản phẩm địa phương, kể câu chuyện bản sắc của mình… Khi đó, chính họ sẽ biến hoạt động thiện nguyện thành động lực kinh tế và văn hoá nội sinh.

Thứ tư, cơ chế khuyến khích và lan toả mô hình tốt.

Những địa phương làm tốt cần được tôn vinh, hỗ trợ mở rộng quy mô hoặc chia sẻ kinh nghiệm cho nơi khác. Đồng thời, nên có chính sách khuyến khích doanh nghiệp lữ hành phát triển sản phẩm du lịch gắn với trách nhiệm xã hội, ưu tiên những chương trình có chiều sâu và tác động dài hạn.

Xin cảm ơn chị!