Đúng với nguồn cảm hứng mạnh mẽ đã truyền cảm hứng cho tên gọi của mình, công ty khởi nghiệp Mistral AI của Pháp đã gây bão tại Davos vào năm 2024 khi cho ra mắt một mô hình trí tuệ nhân tạo đẳng cấp thế giới chỉ với một phần nhỏ nguồn lực thông thường.
Mistral được đặt tên giống với tên một loại gió khô, lạnh, khi nó thổi qua tạo nên bầu không khí khô ráo và trời quang đãng. Gió Mistral cũng là nguyên nhân gây nên thời gian có ánh sáng mặt trời trong năm đạt từ 2700-2900 giờ/năm ở vùng Provence. Gió Mistral được xem như là loại gió mang đến điều kiện tốt cho sức khỏe, do là gió khô nên chúng thổi và cuốn đi những lớp bụi ô nhiễm phía bên dưới tạo nên bầu không khí trong lành.
Công ty khởi nghiệp có trụ sở tại Paris, chưa đầy một năm tuổi, đang ở đỉnh cao. Công ty mới được định giá 2 tỷ USD và được Nvidia, công ty dẫn đầu về chip AI và công ty đầu tư mạo hiểm nổi tiếng Andreessen Horowitz, hậu thuẫn. Bộ ba nhà nghiên cứu AI tài năng sáng lập Mistral - Guillaume Lample, Timothée Lacroix và giám đốc điều hành Arthur Mensch - được ca ngợi là những anh hùng sẽ đưa châu Âu lên vị trí hàng đầu trong lĩnh vực công nghệ.
Mistral cũng nhận được sự ủng hộ nhiệt tình của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, người bị thu hút bởi lời hứa về AI "có chủ quyền" và "cởi mở" hơn của công ty khởi nghiệp này, tự hào độc lập với các công ty công nghệ lớn của Hoa Kỳ.
Nhưng một năm là khoảng thời gian dài trong AI. Sự phấn khích về Mistral bắt đầu nguội dần khi nó được cho là đang vật lộn để theo kịp các đối thủ lớn hơn trong cuộc đua AI.
Đặc biệt khi một luồng không khí lạnh hơn từ phương đông ập đến. DeepSeek của Trung Quốc đã làm Thung lũng Silicon sửng sốt khi tung ra một mô hình mã nguồn mở tiên tiến với những gì họ tuyên bố là một phần nhỏ tài nguyên và sức mạnh tính toán của OpenAI hoặc Meta - đánh bại Mistral ngay trong lĩnh vực của chính mình.
Mistral được thành lập dựa trên ý tưởng rằng họ đã khám phá ra những cách hiệu quả hơn để xây dựng và triển khai các hệ thống AI so với các đối thủ lớn hơn. Tuy nhiên, dường như chỉ sau một đêm, phòng thí nghiệm ít người biết đến của Trung Quốc đã tiến xa hơn nữa về mặt hiệu quả để giành chiến thắng trước các công ty công nghệ Hoa Kỳ có nguồn lực tốt hơn nhiều, thúc đẩy một đợt bán tháo lớn trên thị trường đối với các cổ phiếu AI từng là những tượng đài.
Mặc dù một số người ủng hộ cho rằng điều này khẳng định cách tiếp cận của Mistral là đúng, những người khác lại coi đó là mối đe dọa đối với mô hình kinh doanh cung cấp AI "mở" giá cả phải chăng của công ty. Các nhà đầu tư công nghệ châu Âu lo ngại rằng khoản tài trợ 1,2 tỷ USD của công ty - một khoản tiền lớn đối với một công ty Pháp có quy mô và tuổi đời như công ty này - vẫn chưa đủ theo tiêu chuẩn của Thung lũng Silicon. Các đối thủ lớn nhất của công ty tại Hoa Kỳ hiện có ngân quỹ lớn hơn gấp 10 lần.
Tại Davos năm nay, Mensch của Mistral đã buộc phải tránh né câu hỏi về việc liệu công ty của ông có phải bán cho một công ty công nghệ lớn như nhiều công ty nhỏ khác đã làm hay không.
Nhưng ông nhấn mạnh rằng Mistral không phải để bán và cho biết rằng công ty hy vọng sẽ lên sàn một ngày nào đó. "Chúng tôi nghĩ rằng những gì chúng tôi đang làm là quan trọng như một công ty độc lập", ông nói. "Vì vậy, điều này không nằm trong phạm vi thảo luận".
Tuy nhiên, một nhà đầu tư vào Mistral ít lạc quan lại cho rằng "Họ cần phải tự bán mình".
Châu Âu đang phụ thuộc rất nhiều vào số phận của công ty này, ngay khi AI tạo ra sản phẩm bắt đầu định hình lại cách mọi người sống và làm việc.
Mặc dù khu vực này là nơi có các công ty khởi nghiệp AI đầy triển vọng - chẳng hạn như Wayve của Anh, DeepL và Black Forest Labs của Đức và Poolside của Pháp - nhưng hiện không có công ty nào đang làm việc trên các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), hệ thống AI đa năng hỗ trợ ChatGPT. Aleph Alpha, từng là hy vọng của Đức về một nhà vô địch LLM trong nước, đã chuyển hướng khỏi LLM vào năm ngoái, khiến Mistral trở thành công ty duy nhất có ảnh hưởng ở châu Âu.
Nếu Mistral thất bại, thì các doanh nghiệp và người tiêu dùng châu Âu sẽ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc phụ thuộc vào một số ít nền tảng của Mỹ - hoặc Trung Quốc. Đối với nhiều nhà lãnh đạo và công ty châu Âu, việc không có chủ quyền hoặc ảnh hưởng đối với một công nghệ có khả năng ảnh hưởng đến mọi ngóc ngách của công việc, văn hóa và xã hội là một viễn cảnh ác mộng.
Điều này cũng củng cố thêm mối lo ngại ngày càng tăng về sức cạnh tranh đang suy giảm của nền kinh tế EU, ngay khi Tổng thống Donald Trump tìm cách thúc đẩy tăng trưởng của Hoa Kỳ thông qua việc bãi bỏ quy định rộng rãi và cách tiếp cận mang tính đối đầu hơn đối với thương mại.
Tổng thống Donald Trump đã xung đột với các nhà lãnh đạo EU về động thái của châu lục này nhằm quản lý các công ty công nghệ Hoa Kỳ, việc có một doanh nghiệp đủ khả năng làm đối trọng có thể mang lại cho châu Âu đòn bẩy quan trọng - hoặc một kế hoạch dự phòng nếu quan hệ xuyên Đại Tây Dương xấu đi đáng kể. Theo các quy tắc "Phổ biến AI" do chính quyền cựu Tổng thống Biden đề xuất, một số quốc gia châu Âu đã phải đối mặt với những hạn chế về số lượng chip AI mạnh nhất mà họ có thể mua.
Niklas Zennström, người sáng lập ứng dụng truyền thông Skype và giám đốc điều hành của công ty đầu tư mạo hiểm Atomico, công ty không phải là nhà đầu tư của Mistral, đã từng nói: "Không phải chúng tôi đang đánh bại nước Mỹ bằng LLM, nhưng ít nhất có một đối thủ đến từ châu Âu, điều này thực sự tốt".
“Chủ quyền [công nghệ] đối với châu Âu hiện quan trọng hơn bao giờ hết.”
Ngay từ khi thành lập, Mistral đã gắn liền với mối lo ngại về việc liệu châu Âu có thể cạnh tranh với Thung lũng Silicon hay không.
Ông Macron, người đã ca ngợi Mistral là "một ví dụ về thiên tài của Pháp", đã trở thành người cổ vũ lớn nhất của công ty. Tổng thống Pháp - và các chính phủ và nhà hoạch định chính sách khác của châu Âu - rất muốn tránh lặp lại tình trạng đầu những năm 2000, khi khu vực này bị gạt ra ngoài lề trong sự trỗi dậy của các nền tảng internet và mạng xã hội. Các công ty cơ sở hạ tầng viễn thông và băng thông rộng từng hùng mạnh của khu vực này cũng đã lụi tàn dưới sự cạnh tranh của Trung Quốc.
Ngay sau khi đắc cử năm 2017, ông Macron đã tuyên thệ biến nước Pháp thành một "quốc gia khởi nghiệp" bằng cách khuyến khích các doanh nhân và thúc đẩy đầu tư vốn mạo hiểm. Sau đó, ông đặt mục tiêu tăng số lượng các công ty được gọi là kỳ lân công nghệ - những công ty có định giá trên 1 tỷ USD - từ dưới 10 lên 100 vào năm 2030.
Vào năm 2018, bộ trưởng kỹ thuật số Cédric O của ông Macron - người sau này trở thành cố vấn và nhà đầu tư tại Mistral - đã ủng hộ một bước đi gây tranh cãi: tích cực lôi kéo những gã khổng lồ công nghệ lớn của Hoa Kỳ, bao gồm Google và Facebook (nay là Meta), vào việc thành lập các trung tâm nghiên cứu AI tại Pháp. Họ sẽ tận dụng các chương trình như tại École Polytechnique, trường khoa học và kỹ thuật danh giá nhất của đất nước.
Sự can thiệp này đã giúp làm chậm quá trình chảy máu chất xám của các kỹ sư lành nghề và các nhà khoa học AI sang Thung lũng Silicon, bao gồm Lample, Lacroix và Mensch, những người đã từng làm việc cho các phòng thí nghiệm AI như vậy tại Meta và Google trước khi thành lập Mistral.
“Nếu chúng tôi không làm thế, có lẽ họ đã ở Palo Alto rồi,” Cédric O nói.
Nguồn tài trợ từ các nhà đầu tư mạo hiểm đã tăng gấp ba lần kể từ năm 2017 và số lượng kỳ lân hiện ở mức khoảng 30.
Nhưng đến giữa năm 2022, Jean-Charles Samuelian-Werve, người đồng sáng lập công ty khởi nghiệp công nghệ bảo hiểm Alan có trụ sở tại Paris, bắt đầu lo lắng về sự xuất hiện của OpenAI và các công nghệ AI tạo sinh khác chủ yếu được tạo ra ở Hoa Kỳ. Theo lời kể của mình, ông "bắt đầu hoảng sợ" rằng châu Âu sẽ một lần nữa "không kiểm soát được" công nghệ mạnh mẽ.
Samuelian-Werve, một nhân vật được kính trọng trong giới công nghệ toàn cầu, cho biết: "Điều thậm chí còn đáng thất vọng hơn là phần lớn các nghiên cứu về LLM thực chất lại do các nhà khoa học châu Âu thực hiện".
Cùng với một đồng nghiệp khác tại Alan, ông đã chuẩn bị một bản ghi nhớ phác thảo tình hình công nghệ AI và gửi cho Điện Elysée cũng như những người chủ chốt trong chính phủ, công nghệ và trường đại học. Trong đó, họ lập luận rằng Pháp cần một phòng thí nghiệm hoặc quỹ do công chúng tài trợ để giúp phát triển các công nghệ AI tạo ra của riêng mình, đòi hỏi phải có khoản tiền lên tới 3 tỷ euro từ tiền công và tiền tư.
Ông trùm viễn thông và nhà đầu tư công nghệ người Pháp Xavier Niel cũng có suy nghĩ tương tự và đã liên hệ với Samuelian-Werve, người đã đi tìm kiếm các nhà khoa học AI tài năng và gặp Lample, Lacroix và Mensch.
Ý tưởng xây dựng một phòng thí nghiệm phi lợi nhuận nhanh chóng bị gạt bỏ vì bộ ba kỹ sư này muốn tạo ra một doanh nghiệp có tên gọi ngắn gọn là EuroAI.
Samuelian-Werve và cựu bộ trưởng Cédric O đã trở thành những nhà đầu tư và cố vấn ban đầu; Niel tham gia vòng tài trợ đầu tiên của Mistral vào tháng 6/2023, khi công ty này huy động được số tiền ấn tượng là 105 triệu euro chỉ một tháng sau khi thành lập. Đến cuối năm đó, những mô hình đầu tiên của công ty đã gây ấn tượng mạnh với thế giới nhà phát triển AI.
“Chúng tôi cũng đã giúp họ về mặt tài chính ban đầu và cơ cấu công ty ban đầu... nhưng họ là những người thực hiện tất cả những điều này,” Samuelien-Werve nói. “Ý tưởng về quyền tự chủ chiến lược cho châu Âu trong AI tạo ra là quan trọng, nhưng Mistral muốn trở thành nhà vô địch toàn cầu.”
Các nhà lãnh đạo của Mistral luôn coi hiệu quả sử dụng vốn là tài sản lớn nhất của công ty.
Mensch từng nhấn mạnh rằng: “Với [sức mạnh tính toán ít hơn 100 lần so với các đối thủ ở Hoa Kỳ], chúng tôi đã có thể tạo ra những mô hình gần như tiên tiến nhất”.
Cách tiếp cận này đã giành được sự ủng hộ của nhiều nhà đầu tư và cả cả những ông lớn công nghệ đối với Mistral, bao gồm cả Microsoft, công ty đã ký kết hợp tác với công ty khởi nghiệp này và nắm giữ một cổ phần nhỏ. Đây là khoản đầu tư đầu tiên của Microsoft vào một LLM khác ngoài OpenAI.
Các trang web đánh giá kỹ thuật, chẳng hạn như RankedAI.co, xếp Mistral vào danh sách 10 nhà phát triển mô hình hàng đầu thế giới. Nhưng các đối thủ mới hơn, đặc biệt là DeepSeek của Trung Quốc, đang đe dọa sẽ vượt qua nó.
Sean Maher, nhà sáng lập công ty tư vấn kinh tế Entext, cho biết: "Người Trung Quốc chắc chắn đã đánh cắp cây gậy đó" với tư cách là "kẻ theo sau nhanh nhất" của OpenAI và các đối thủ đến từ Hoa Kỳ. Ông mô tả mô hình mới nhất của DeepSeek là "khoảnh khắc kinh ngạc". "Nó sẽ thay đổi nền kinh tế của toàn bộ ngành công nghiệp".
Sự ra đời của DeepSeek cũng làm suy yếu giả định rằng các công ty lớn của Hoa Kỳ đã tạo dựng được vị thế dẫn đầu không thể vượt qua vì họ có nhiều sức mạnh tính toán và chip quan trọng hơn; LLM của phòng thí nghiệm Trung Quốc mang lại hiệu suất mạnh mẽ tương đương với sức mạnh tính toán hạn hẹp.
Mặc dù tin tức về DeepSeek vẫn đang được tiếp nhận một cách dè chừng, những người ủng hộ Mistral cho rằng sự gián đoạn của nó cũng có thể có lợi cho công ty. Họ nói rằng bước đột phá của DeepSeek chỉ xác nhận chiến lược sáng lập của Mistral rằng AI tiên tiến có thể được xây dựng với chi phí thấp hơn nhiều. Họ cũng nhấn mạnh đến khả năng kiểm soát, quyền riêng tư và tính trung lập mà Mistral cung cấp cho khách hàng doanh nghiệp, trái ngược với DeepSeek, công ty thu thập rất nhiều dữ liệu và tuân thủ kiểm duyệt của Trung Quốc.
Tuy nhiên, những người chỉ trích cho rằng Mistral, chưa tròn hai tuổi nhưng được định giá 6 tỷ euro trong đợt huy động vốn gần nhất là 600 triệu euro vào tháng 6 năm ngoái, đang trong tình trạng lấp lửng của một công ty khởi nghiệp AI: công ty đã huy động quá nhiều vốn để có thể lặng lẽ chìm vào quên lãng, nhưng lại vẫn chưa đủ để theo kịp cuộc đua AI toàn cầu. Công ty có khoảng 150 nhân viên, so với hàng nghìn nhân viên của các đối thủ cạnh tranh tại Hoa Kỳ.
Khi được hỏi liệu Mistral có dự định huy động thêm vốn trong năm nay không, Mensch trả lời: "Có thể, mặc dù chúng tôi có thể làm mà không cần đến nó. Chắc chắn đã có một số sự quan tâm ở đó rồi."
Maher dự đoán rằng Mistral sẽ đi theo con đường của Adept và Inflection - những công ty khởi nghiệp AI đầy triển vọng có tài năng đã được Big Tech “thuê lại”. Nghĩa là, nếu các cơ quan quản lý chống độc quyền của Brussels cho phép một tài sản chiến lược của châu Âu như vậy được một người mua Hoa Kỳ tiếp quản. “Chiến trường đã thay đổi”, Maher nói. “[Mistral] cần phải tìm ra sân chơi hoặc bị xóa sổ”.
Châu Âu từ lâu đã được biết đến nhiều hơn ở Thung lũng Silicon về quy định công nghệ - khi EU tìm cách đặt ra các quy tắc về mọi thứ, từ kiểm duyệt nội dung đến cạnh tranh - hơn là về đổi mới.
Nhưng khi nói đến AI, các nhà đầu tư công nghệ châu Âu và một số chính phủ muốn khu vực này có các công ty của riêng họ cũng có khả năng cạnh tranh trên trường quốc tế. Vì mục đích đó, khi EU đang tranh luận về quy định AI hàng đầu đầu tiên của mình vào cuối năm 2023, Macron và những người khác đã cảnh báo Brussels không nên làm chậm sự phát triển của lĩnh vực mới này bằng quá nhiều thủ tục hành chính.
“Chúng ta có thể quyết định điều chỉnh nhanh hơn và mạnh hơn nhiều so với các đối thủ cạnh tranh chính của chúng ta,” nhà lãnh đạo Pháp đã nói vào thời điểm đó. “Nhưng chúng ta sẽ điều chỉnh những thứ mà chúng ta sẽ không còn sản xuất hoặc phát minh nữa.”
Tổng thống Macron sẽ một lần nữa nhấn mạnh thông điệp đó khi ông tổ chức Hội nghị thượng đỉnh hành động AI vào tháng tới tại Paris, tiếp nối sự kiện năm 2023 tại Vương quốc Anh tại Bletchley Park.
Mensch cũng đã nói về tầm quan trọng của việc châu Âu có những nhà vô địch AI của riêng mình. Vào giữa tháng 1, ông đã công bố quan hệ đối tác với Agence France-Presse để cung cấp tin tức cho chatbot Le Chat của hãng, ông nói rằng "Châu Âu phải đoàn kết để bảo vệ lĩnh vực công nghệ đang phát triển mạnh mẽ của mình".
Nhưng giám đốc điều hành của Mistral cũng biết rằng kiểu hùng biện đó không phải là cách tốt nhất để xây dựng một doanh nghiệp toàn cầu. Do đó, công ty đang nhanh chóng mở rộng các văn phòng tại Thung lũng Silicon, vừa để thu hút nhân tài kỹ thuật vừa để bán cho khách hàng Hoa Kỳ.
"DNA châu Âu của chúng tôi không bao giờ là lý lẽ để bán hoặc để có được khách hàng", ông nói. "Lý do chúng tôi thành lập Mistral là để thúc đẩy một mô hình triển khai AI phi tập trung hơn".
Mistral đã giành được sự chú ý ban đầu trong cộng đồng nhà phát triển phần mềm vì nguồn gốc "mã nguồn mở" của nó có nghĩa là một số mô hình của nó có sẵn theo giấy phép cho phép người dùng kiểm tra "trọng số" định hình đầu ra hoặc tạo ra các tác phẩm phái sinh. Nhưng các mô hình tiên tiến hơn của Mistral, chẳng hạn như một công cụ lập trình mới được đón nhận nồng nhiệt, chỉ có sẵn trên thị trường thương mại và nó đã đạt được các thỏa thuận phân phối đám mây với Microsoft, Amazon và Google.
Mensch cho biết khách hàng đánh giá cao nhất khả năng cá nhân hóa các hệ thống AI của Mistral, triển khai chúng trên mọi loại cơ sở hạ tầng CNTT và “có khả năng quản trị dữ liệu mạnh mẽ hơn so với các đối thủ cạnh tranh tại Hoa Kỳ của chúng tôi”.
Một trong những khách hàng như vậy là Bộ Quốc phòng Pháp, gần đây đã ký một thỏa thuận với Mistral sau khi so sánh các mô hình nguồn mở của mình với các mô hình từ Google và Meta. Cơ quan AI của Bộ xác định rằng Mistral hoạt động tốt như các đối thủ, đồng thời cũng cung cấp quyền tự chủ và bảo mật cần thiết cho các hệ thống CNTT quốc phòng, vốn hoàn toàn không kết nối với internet.
Mistral cũng có một số công ty Pháp nổi tiếng là khách hàng, chẳng hạn như ngân hàng BNP Paribas, công ty vận chuyển CMA-CGM và nhà điều hành viễn thông Orange. Nhưng Mistral khẳng định rằng công ty này có quy mô toàn cầu: một phần ba doanh thu của công ty hiện đến từ Hoa Kỳ, nơi khách hàng của công ty bao gồm gã khổng lồ tiêu dùng Mars và các công ty công nghệ IBM và Cisco. Khách hàng châu Âu bao gồm nhà bán lẻ trực tuyến Zalando và nhà sản xuất phần mềm doanh nghiệp SAP.
Những người ủng hộ cho biết doanh thu của Mistral tăng trưởng nhanh chóng đối với một doanh nghiệp trẻ như vậy, mặc dù xuất phát từ một cơ sở nhỏ. Các nhà đầu tư hiểu biết về tài chính của Mistral cho biết tỷ lệ doanh thu hàng năm của công ty - một biện pháp ngoại suy từ hiệu suất hàng tháng gần đây nhất của công ty - là hàng chục triệu USD. Trong khi đó, Anthropic được cho là đã đạt doanh số gần 1 tỷ USD vào năm ngoái, trong khi OpenAI tạo ra gần 4 tỷ USD.
Một nghiên cứu của Menlo Ventures, một công ty VC tại Thung lũng Silicon, xếp hạng Mistral ở vị trí thứ năm trên thị trường AI doanh nghiệp, với thị phần chỉ 5% vào năm ngoái - ít hơn một nửa so với Google hoặc Meta và kém xa OpenAI.
Một số nhà sáng lập và nhà đầu tư công nghệ châu Âu cho rằng việc tập trung vào hiệu quả là một sai lầm chiến thuật vào thời điểm mà nguồn vốn gần như không giới hạn dành cho các nhà phát triển LLM tiên tiến.
Một nhà đầu tư công nghệ người Anh, người không sở hữu cổ phiếu Mistral, cho biết: "Những gì họ có thể đạt được thật phi thường, nhưng họ là hơi thở cuối cùng của mô hình cũ - cố gắng chơi trò chơi quy mô với một phần mười nguồn lực so với đối thủ".
Nhưng Anjney Midha, đối tác chung tại Andreessen Horowitz, người ngồi trong hội đồng quản trị của Mistral, lập luận rằng hiệu quả của công ty là lý do khiến họ ủng hộ công ty ngay từ đầu: "Điều này cho phép Mistral tấn công và thực hiện với tốc độ và độ chính xác không giống bất kỳ điều gì tôi từng thấy".
Mensch cũng kiên quyết rằng hạn chế về nguồn lực là một tính năng, không phải là lỗi. Ông lập luận rằng hiệu quả kỹ thuật giúp giữ giá thấp cho khách hàng và hạn chế chi phí của Mistral, cũng như là một chức năng thúc đẩy đổi mới.
“Nếu bạn có vô số flops (1 tflops, hay 1 teraflops hay one trillion flops, là một nghìn tỷ con tính trong một giây, thường dùng để đo sức mạnh (performance) một hệ thống siêu máy tính song song. Đây là một khái niệm thường được sử dụng trong phép so sánh nhanh hay chậm giữa các phần cứng của máy tính trong quá trình huấn luyện của mạng neuron trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo) để chi tiêu, bạn sẽ làm rất nhiều thứ vô ích”, ông nói. “Sự cần thiết là mẹ của phát minh”.
