Cuộc họp về dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam chiều 27/11, do Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình chủ trì, được kỳ vọng là bước sàng lọc ban đầu những nhà đầu tư có quan tâm thực sự đến dự án hạ tầng lớn nhất lịch sử Việt Nam, tổng mức đầu tư ước tính 67 tỷ USD.
NHỮNG CÁI TÊN VÔ DANH “ĐÒI” GÁNH DỰ ÁN 67 TỶ USD
Nhưng bên cạnh những doanh nghiệp chuẩn bị bài bản, có năng lực nhất định như Vinspeed, THACO… cuộc họp lại mang đến một nghịch lý khó nghĩ: Trong khi dư luận còn tranh luận xem các doanh nghiệp hàng đầu Việt Nam liệu có đủ sức gánh vác trọng trách làm đường sắt cao tốc hay không, thì lại xuất hiện những công ty gần như vô danh, không kinh nghiệm, không chứng minh được năng lực tài chính nhưng sẵn sàng tuyên bố “gánh” toàn bộ dự án, thậm chí bằng giọng điệu đầy tự tin đến kỳ lạ.
Liên minh Mekolor – Great USA là đơn vị gây chú ý nhất, không phải vì tầm vóc hay năng lực, mà bởi sự vắng mặt khó hiểu. Trong danh sách 6 doanh nghiệp đăng ký dự họp với Chính phủ, chỉ 5 doanh nghiệp có mặt. Riêng liên minh này vốn từng tuyên bố huy động được 100 tỷ USD lại không xuất hiện. Đáng chú ý, Chính phủ liên hệ theo địa chỉ doanh nghiệp cung cấp nhưng không tìm thấy.
Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình phải nói thẳng: “Đơn vị này từng tuyên bố huy động 100 tỷ USD cho dự án nhưng địa chỉ cung cấp cũng không liên lạc được”.
Theo dữ liệu đăng ký kinh doanh, Công ty Cổ phần Mekolor đầu mối liên minh chỉ có vốn điều lệ 1 tỷ đồng, tổng cộng 4 lao động, trụ sở đặt trong một con ngõ nhỏ ở Cần Thơ, ôtô không vào được. Những con số ấy trái ngược hoàn toàn với tuyên bố về nguồn lực tài chính khổng lồ hay việc “giữ vai trò đầu mối điều phối liên danh quốc tế”.
Thực tế, Mekolor không phải lần đầu gây ồn ào. Doanh nghiệp này từng nhiều lần phát đi tuyên bố về các dự án trị giá hàng chục đến hàng trăm tỷ USD, từ hệ sinh thái số cho đến “xứ sở thần tiên” ở An Giang, rồi dẫn đến sự việc Mekolor đòi khởi kiện Công ty Barclays Long Island Limited ra Tòa trọng tài thương mại quốc tế (ICC), yêu cầu bồi thường 20 tỷ EUR do vi phạm cam kết tài trợ vốn cho dự án “Khu du lịch Cù Lao Giêng - Xứ sở thần tiên” (Mekolor Everland) tại An Giang… nhưng tất cả đều dừng ở mức thông tin một chiều.
Sau khi sự việc “không tìm thấy địa chỉ” được báo chí đăng tải, ông Võ Xuân Trường, Chủ tịch Mekolor lên mạng xã hội khẳng định mình chưa hề nhận được thư mời về cuộc họp, đồng thời tuyên bố nguồn vốn của liên minh là “vốn sạch được IMF, WB, FATF giám sát”. Ông tiếp tục đề nghị được làm việc trực tiếp với Chính phủ và cho biết sẵn sàng ký quỹ 100 tỷ USD. Những khẳng định mạnh mẽ ấy lại một lần nữa đặt Mekolor vào tình thế quen thuộc: tuyên bố rất lớn, thực lực rất nhỏ.
Ngoài ra, trong nhóm doanh nghiệp thực sự tham dự cuộc họp, Công ty TNHH Việt Nam 3000 – Tập đoàn Đầu tư và Phát triển Việt Nam tiếp tục là trường hợp gây nhiều băn khoăn.
Doanh nghiệp này đăng ký đến 84 ngành nghề, từ bán buôn thực phẩm, thiết kế PowerPoint… cho đến xây dựng công trình đường sắt lẫn nhà ở. Vốn điều lệ 369 tỷ đồng, quy mô giới thiệu rất rộng nhưng danh mục dự án gần như không có gì đáng kể.
Tại cuộc họp, doanh nghiệp bày tỏ mong muốn được làm đường sắt cao tốc theo hình thức PPP, khẳng định có thể “huy động và mang vốn về cho dự án”. Nhưng khi được hỏi về tỷ lệ vốn tự có, năng lực huy động hay căn cứ pháp lý thì không đưa ra được câu trả lời rõ ràng.
Bộ Xây dựng đánh giá hồ sơ của đơn vị này “chưa có tài liệu chứng minh năng lực tài chính”, trong khi Ngân hàng Nhà nước đề nghị doanh nghiệp cần công khai cụ thể hơn về “nguồn lực hệ sinh thái”.
Sự mơ hồ trong năng lực lẫn danh mục hoạt động đặt câu hỏi lớn: liệu một doanh nghiệp bán buôn thực phẩm, đăng ký hàng loạt ngành nghề, có thể trở thành đối tác của dự án hạ tầng quốc gia quy mô 67 tỷ USD hay không?
MỘT CUỘC HỌP, HAI THÁI CỰC
Trong khi đó, phát biểu tại cuộc họp, những doanh nghiệp tiềm lực đã đưa ra những phương án đầu tư cụ thể, nguồn lực vốn rõ ràng. Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Tập đoàn Trường Hải (THACO) Nguyễn Hoàng Tuệ đưa ra phương án đầu tư theo hình thức kinh doanh, dự kiến triển khai theo từng đoạn và hoàn thành toàn tuyến trong 7 năm. Ông Tuệ cho biết, THACO đã tổ chức nhiều cuộc họp liên quan đến chủ trương tham gia đầu tư vào dự án quan trọng này; thường xuyên có cập nhật hồ sơ, tài liệu, gửi báo cáo đến cơ quan chức năng với tất cả mong muốn và thiện chí được tham gia vào dự án theo hình thức đầu tư, kinh doanh (theo Luật Đầu tư).
Về phần vốn, THACO dự kiến nhà đầu tư sẽ chịu trách nhiệm 20% vốn đầu tư, 80% là huy động và đi vay; ngoài vốn tự có, nguồn lực tài chính của mình, Tập đoàn Trường Hải sẽ thành lập các công ty để huy động vốn đầu tư từ các doanh nghiệp, tập đoàn trong nước và quốc tế để triển khai thực hiện dự án.
Điểm nhấn của cuộc họp thuộc về đề xuất của Tập đoàn Vingroup với nhà đầu tư Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển đường sắt cao tốc Vinspeed với tầm nhìn lớn, nguồn lực mạnh, cách tiếp cận bài bản và cam kết mạnh mẽ.
Phát biểu tại cuộc họp, ông Nguyễn Việt Quang, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc Tập đoàn Vingroup, nêu rõ mong muốn đầu tư dự án theo hình thức đầu tư – kinh doanh, với tổng mức đầu tư dự kiến trên 61 tỷ USD (chưa gồm kinh phí giải phóng mặt bằng) với thời hạn thi công dự án là 5 năm kể từ khi nhà nước giao đất sạch cho dự án. Đây là một cam kết táo bạo và thể hiện rõ năng lực quản trị dự án lớn của doanh nghiệp từng triển khai hàng loạt đại dự án quy mô quốc tế. Việc rút ngắn thời gian thi công giúp giảm chi phí xã hội, nâng cao hiệu quả đầu tư và tạo đột phá ngay trong thập kỷ tới cho hạ tầng giao thông quốc gia.
Trong đề xuất, Vinspeed đề nghị được vay 80% vốn đầu tư dự án và hoàn trả trong vòng 30 năm, Vinspeed khẳng định các cam kết: Chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật, đặc biệt là các quy trình, quy định trong vay vốn; không bán thầu, không chuyển nhượng dự án; bảo đảm đầu tư công nghệ, thiết bị hiện đại, tăng cường hợp tác với các đối tác trong tăng tỷ lệ nội địa hóa ngành đường sắt; bố trí, đào tạo nguồn nhân lực để thực hiện dự án cũng như vận hành khi dự án đi vào hoạt động; đảm bảo các điều kiện, sẵn sàng phục vụ các mục tiêu về an ninh, quốc phòng; sẵn sàng chấp nhận một số rủi ro kinh doanh và đặc biệt là cam kết không để phát sinh vốn, đội vốn,…
Đồng thời, cam kết sẽ đầu tư, tổ chức nghiên cứu phát triển công nghệ đường sắt tốc độ cao để không chỉ làm chủ công nghệ được chuyển giao từ đối tác nước ngoài mà còn tạo ra các giá trị công nghệ mới của Việt Nam.
Đại diện Vingroup chỉ ra 5 lợi ích cho Nhà nước và xã hội nếu VinSpeed đầu tư trực tiếp vào dự án: Thứ nhất, nhà nước chỉ cần cho vay 80% thay vì tự trả 100% tổng mức đầu tư. Thứ hai, nhà nước thu hồi 80% vốn cho vay sau 30 năm thay vì chờ hoàn vốn sau 140 năm, thậm chí lâu hơn. Thứ ba, hệ thống được đưa vào vận hành sau 5 năm thay vì sau 10 năm. Điều này sẽ tạo động lực cho kinh tế đất nước phát triển, giao thông tiện lợi, chi phí di chuyển của nhân dân giảm, đời sống của nhân dân các vùng dọc tuyến được cải thiện. Thứ tư, nhà nước không lo bị đội vốn và bị kéo dài tiến độ. Thứ năm, nhà nước có được ngành công nghiệp đường sắt cao tốc mà không phải bỏ vốn đầu tư.
Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình đánh giá: cuộc họp có doanh nghiệp chuẩn bị kỹ, nghiêm túc; nhưng cũng có doanh nghiệp “báo cáo sơ sài, ý tưởng chưa rõ ràng”, thậm chí có doanh nghiệp chỉ có 70 nhân sự và vốn vài ngàn tỷ hoàn toàn không thể đáp ứng yêu cầu tối thiểu của dự án.
Dù đây chưa phải cuộc họp lựa chọn nhà đầu tư, nhưng sự xuất hiện của những “dự án trăm tỷ USD trên giấy” hay những doanh nghiệp có năng lực hạn chế lại đặt ra vấn đề đáng suy ngẫm: Một dự án vĩ mô mang tính biểu tượng quốc gia đang thu hút cả những nhà đầu tư thực lực lẫn những đơn vị chưa đủ chuẩn mực để tham gia, khiến quá trình xem xét càng đòi hỏi sự thận trọng và một cơ chế sàng lọc nghiêm ngặt hơn bao giờ hết.
Trong bối cảnh Chính phủ yêu cầu các bộ ngành khẩn trương hoàn thiện cơ chế đầu tư và phương thức huy động vốn để trình cấp có thẩm quyền, những câu chuyện bên lề về các “công ty lạ” hứa hẹn hàng trăm tỷ USD càng cho thấy yêu cầu minh bạch, trách nhiệm và năng lực thực sự không thể bị xem nhẹ.
Ở tầm quốc gia, một dự án 67 tỷ USD không thể là nơi để những tuyên bố phi thực tế chen vào như một phép thử niềm tin. Đây là lĩnh vực đòi hỏi chuyên môn, năng lực tài chính và sự chuẩn bị nhiều năm chứ không phải nơi để những viễn cảnh lớn lao chỉ được dựng trên vài trang giấy đăng ký kinh doanh.