Các khu kinh tế đặc biệt (SEZ) đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế của Trung Quốc trong suốt vài thập kỷ qua. Được thiết kế như những khu vực chiến lược, SEZ hướng tới thu hút đầu tư nước ngoài, đẩy mạnh sản xuất và khuyến khích đổi mới công nghệ, trở thành động lực chủ đạo cho tăng trưởng kinh tế của quốc gia tỷ dân.
SEZ giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong tiến trình cải cách kinh tế và mở cửa thương mại, đầu tư quốc tế. Những khu vực này được hình thành vào cuối thập niên 1970 và đầu thập niên 1980 nhằm thử nghiệm các chính sách định hướng thị trường và xây dựng những “hạt nhân” kinh tế có thể trở thành mô hình mẫu cho các vùng còn lại của cả nước.
CÁC ĐẶC KHU KINH TẾ ĐẶC BIỆT
Trung Quốc hiện có nhiều loại hình SEZ khác nhau, mỗi loại tập trung vào các lĩnh vực và ngành công nghiệp riêng. Trong đó, các khu chế xuất (EPZ) đóng vai trò quan trọng trong hoạt động sản xuất và chế biến hàng hóa xuất khẩu. Những địa điểm này đơn giản hóa thủ tục hải quan, rút ngắn quy trình thông quan và giảm bớt giấy tờ, từ đó hạn chế tối đa chậm trễ và gánh nặng hành chính cho doanh nghiệp. Một số khu điển hình gồm Thiên Tân EPZ, Yên Đài EPZ và Quảng Châu EPZ.
Bên cạnh đó, các khu thương mại tự do (FTZ) thúc đẩy thương mại quốc tế và đầu tư, thông qua môi trường quản lý cởi mở, hỗ trợ doanh nghiệp hoạt động thuận lợi hơn. FTZ giúp doanh nghiệp tiếp cận thị trường dễ dàng, tinh giản thủ tục hải quan và mang lại nhiều ưu đãi tài chính, tạo điều kiện kết nối thuận lợi với cả thị trường nội địa và quốc tế. Những FTZ tiêu biểu gồm Thượng Hải, Quảng Đông, Hải Nam và Vân Nam.
Các khu phát triển công nghệ cao, còn được gọi là khu phát triển khoa học - công nghệ, là trung tâm quan trọng thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển công nghệ. Các khu này thu hút doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nghiên cứu và phát triển (R&D), sản xuất công nghệ cao và các ngành công nghiệp tiên tiến như công nghệ thông tin, công nghệ sinh học hay dược phẩm. Họ được hưởng môi trường hạ tầng hiện đại, cơ sở nghiên cứu tiên tiến và cơ hội hợp tác rộng mở với giới học thuật và doanh nghiệp. Những khu nổi bật gồm Công viên Khoa học Trung Quan Thôn (thường được mệnh danh là "Thung lũng Silicon của Trung Quốc”), Khu Phát triển Công nghiệp Công nghệ cao Thâm Quyến và Khu Phát triển Công nghệ cao Hồ Đông, Vũ Hán.
Khu thương mại tự do tổng hợp (comprehensive bonded zones) là những khu vực cho phép hàng hóa được nhập khẩu, sản xuất, chế biến và tái xuất với một số chính sách miễn hoặc hoãn thuế. Những khu này giúp thúc đẩy thương mại và tối ưu hóa hoạt động logistics nhờ quy trình hải quan tinh gọn, giảm thủ tục hành chính và cải thiện hiệu quả chuỗi cung ứng. Việc đặt gần các đầu mối giao thông quan trọng cũng giúp khu vực này trở thành động lực kết nối thương mại và tăng trưởng kinh tế trong mạng lưới thương mại toàn cầu. Ngoài ra, các khu này còn khuyến khích hoạt động đổi mới và dịch vụ giá trị gia tăng như kiểm nghiệm sản phẩm, đóng gói hay dán nhãn, giúp nâng cao chất lượng, tùy biến sản phẩm và tăng tính linh hoạt trên thị trường. Một số khu tiêu biểu gồm Ngô Châu, Trạm Giang, Hoàng Thạch Kỳ Bàn Châu và Khai Phong.
Trong khi đó, các khu hợp tác kinh tế qua biên giới giữ vai trò chiến lược trong thúc đẩy hợp tác và thương mại với các quốc gia láng giềng. Được đặt tại các vùng biên giới, những khu này tận dụng lợi thế địa lý để phát triển logistics xuyên biên giới, tạo thuận lợi thương mại và thu hút đầu tư. Việc tăng cường kết nối, giảm rào cản thương mại và hỗ trợ giao dịch xuyên biên giới giúp doanh nghiệp mở rộng thị trường và tìm kiếm cơ hội mới. Đây cũng là nơi thúc đẩy giao lưu văn hóa, chia sẻ công nghệ và hợp tác giữa các doanh nghiệp quốc tế, góp phần duy trì sự phát triển lâu dài và ổn định cho khu vực biên giới. Một số khu tiêu biểu gồm Trung tâm Hợp tác Biên giới Quốc tế Khorgos Trung Quốc - Kazakhstan, Khu Hợp tác Kinh tế Xuyên biên giới Đông Hưng - Móng Cái, Việt Nam - Trung Quốc và Khu Hợp tác Kinh tế Erenhot - Zamyn-Uud Trung Quốc - Mông Cổ.
ĐẶC KHU VỚI NHỮNG ƯU ĐÃI ĐẶC BIỆT
Đặc khu kinh tế đặc biệt (SEZ) tại Trung Quốc mang lại nhiều ưu đãi nhằm thu hút đầu tư và thúc đẩy sản xuất. Ưu đãi thuế là một trong những lợi ích được quan tâm nhất, bao gồm giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, miễn thuế trong thời gian đầu tư và giảm hoặc miễn thuế giá trị gia tăng cùng thuế hải quan, giúp doanh nghiệp nước ngoài giảm chi phí vận hành.
Bên cạnh đó, quy định trong SEZ thường được đơn giản hóa, từ quy trình đăng ký kinh doanh nhanh hơn, yêu cầu cấp phép gọn nhẹ tới việc giảm bớt rào cản hành chính, giúp nhà đầu tư nước ngoài dễ dàng thành lập và vận hành doanh nghiệp.
Cơ sở hạ tầng tại SEZ cũng được đầu tư hiện đại, gồm mạng lưới giao thông, viễn thông tiên tiến, các khu công nghiệp cùng các tiện ích thiết yếu, giúp nâng cao hiệu quả vận hành và giảm chi phí logistics. Các SEZ cũng thu hút đội ngũ lao động chất lượng cao nhờ sự tập trung của các ngành công nghiệp, tạo điều kiện để doanh nghiệp tuyển dụng nhân sự và phát triển R&D.
Một yếu tố quan trọng khác là chính sách bảo hộ sở hữu trí tuệ được tăng cường, với việc siết chặt thực thi luật IP, hỗ trợ đăng ký bằng sáng chế và xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp, giúp bảo vệ các công nghệ và sáng tạo của doanh nghiệp nước ngoài.
Những năm gần đây, SEZ tại Trung Quốc chứng kiến xu hướng đổi mới sáng tạo mạnh mẽ và tăng trưởng dựa trên công nghệ, khuyến khích mô hình hợp tác giữa doanh nghiệp, học viện và các viện nghiên cứu nhằm thúc đẩy chia sẻ tri thức, phát triển công nghệ và thương mại hóa sản phẩm mới.
Việc hình thành các cụm công nghiệp tạo ra hiệu ứng cộng hưởng, khi những doanh nghiệp trong cùng lĩnh vực như điện tử, phần mềm hay viễn thông có điều kiện tương tác và học hỏi lẫn nhau. Nhiều SEZ còn phát triển các “vườn ươm công” nghệ, đẩy mạnh hỗ trợ start-up và doanh nghiệp nhỏ trong giai đoạn đầu, cung cấp vốn, cố vấn, mạng lưới kết nối và tài nguyên dùng chung để họ phát triển và mở rộng. Các chương trình chuyển giao công nghệ thông qua liên doanh, cấp phép công nghệ và hợp tác nghiên cứu giữa doanh nghiệp trong và ngoài nước cũng tạo điều kiện lan tỏa tri thức, nâng cao kỹ năng và phổ cập công nghệ tiên tiến vào các ngành công nghiệp địa phương.
Foxconn là minh chứng điển hình cho thành công của các doanh nghiệp hoạt động trong SEZ. Tập đoàn điện tử đa quốc gia Đài Loan này đặt nhà máy đầu tiên tại Thâm Quyến năm 1988. Hiện nay, nhà máy lớn nhất của Foxconn ở Thâm Quyến với hơn 200.000 lao động tại Công viên Khoa học & Công nghệ Longhua được mệnh danh là "Thành phố Foxconn".
Trong khi đó, cuối năm 2022, tập đoàn logistic đa quốc gia Maersk đã thực hiện bước đi quan trọng tại thị trường Trung Quốc khi ký Hợp đồng Giao đất với Ban quản lý Khu mới Lâm Cảng thuộc Khu Thương mại Tự do Thượng Hải. Hợp đồng này mở đường cho việc xây dựng trung tâm logistics xanh và thông minh đầu tiên của Maersk tại Trung Quốc, hướng tới mục tiêu giảm thiểu phát thải khí nhà kính. Trung tâm cam kết cung cấp hàng loạt dịch vụ logistics tích hợp như gom hàng xuất khẩu quốc tế, hoàn tất đơn hàng và phân phối ở cấp khu vực và toàn cầu, hỗ trợ thương mại điện tử xuyên biên giới và nhiều giải pháp logistics giá trị gia tăng
(còn tiếp)
