Cuba đã tiêm chủng cho phần lớn dân số của mình, nhiều hơn hầu hết tất cả các quốc gia lớn nhất và giàu nhất thế giới. Trên thực tế, chỉ có Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất mới có kết quả tương tự như Cuba.
Hòn đảo Caribe đã đạt được cột mốc quan trọng này bằng cách sản xuất vaccine Covid-19 của riêng mình, ngay cả khi họ phải vật lộn để giữ cho các kệ hàng siêu thị được lấp đầy trong bối cảnh lệnh cấm vận thương mại kéo dài hàng thập kỷ.
“Một kỳ tích đáng kinh ngạc,” Helen Yaffe, một chuyên gia về Cuba và giảng viên lịch sử kinh tế và xã hội tại Đại học Glasgow, Scotland, nói với CNBC. “Đó là sản phẩm của các chính sách có ý thức của chính phủ về đầu tư vào lĩnh vực sinh học, y tế công cộng và khoa học y tế”.
Cho đến nay, khoảng 86% dân số Cuba đã được tiêm đầy đủ ba liều vaccine ngừa Covid và 7% khác đã được tiêm chủng một phần, theo số liệu thống kê chính thức do Our World in Data tổng hợp.
Những con số này bao gồm trẻ em từ hai tuổi, bắt đầu được chủng ngừa vào vài tháng trước. Các cơ quan y tế của đất nước đang triển khai các mũi tiêm tăng cường cho toàn bộ người dân trong tháng này nhằm hạn chế sự lây lan của biến thể omicron.
Cuba, quốc gia có dân số khoảng 11 triệu người hiện vẫn là quốc gia duy nhất ở Mỹ Latinh và Caribe đã tạo ra các sản phẩm vaccine “cây nhà lá vườn” thành công.
John Kirk, giáo sư danh dự tại chương trình Châu Mỹ Latinh của Đại học Dalhousie ở Nova Scotia, Canada nhận xét: “Riêng sự sự táo bạo và quyết tâm tuyệt đối của đất nước nhỏ bé này trong việc sản xuất vaccine của riêng mình và tiêm chủng cho 90% dân số vốn đã là một điều vô cùng phi thường.”
Lĩnh vực công nghệ sinh học uy tín của Cuba đã phát triển 5 loại vaccine Covid-19 khác nhau, bao gồm Abdala, Mambisa, Soberana 01, 02 và Soberana Plus - tất cả đều được Cuba cho biết cung cấp tới 90% khả năng bảo vệ chống lại virus.
Dữ liệu thử nghiệm lâm sàng vaccine của Cuba vẫn chưa trải qua đánh giá đồng cấp từ giới khoa học quốc tế, mặc dù quốc gia này đã tham gia vào hai cuộc trao đổi thông tin trực tuyến với Tổ chức Y tế Thế giới để bắt đầu quy trình lập danh sách sử dụng khẩn cấp cho vaccine của mình.
Không giống như các công ty dược phẩm khổng lồ như Pfizer và Moderna của Mỹ, sử dụng công nghệ mRNA, tất cả vaccine của Cuba đều là vaccine protein tiểu đơn vị - tương tự như Novavax. Ngoài hiệu quả, một điểm sáng quan trọng của các loại vaccine do Cuba phát triển đối với các nước có thu nhập thấp là chúng có giá rẻ để sản xuất, và có thể được sản xuất ở quy mô lớn và không yêu cầu cấp đông sâu.
Nó đã khiến các quan chức y tế quốc tế ca ngợi các mũi tiêm này như một nguồn hy vọng tiềm năng cho khu vực miền nam của thế giới, đặc biệt khi tỷ lệ tiêm chủng thấp vẫn tiếp diễn. Ví dụ, trong khi khoảng 70% người dân ở Liên minh Châu Âu đã được tiêm chủng đầy đủ, thì chưa đến 10% dân số Châu Phi đã nhận đủ 2 mũi.
Tuy nhiên, để hy vọng cho điều này thành hiện thực, WHO có thể sẽ phải phê duyệt vaccine của Cuba. Quá trình kiểm tra của WHO bao gồm việc đánh giá các cơ sở sản xuất nơi phát triển vaccine, một điểm mà các quan chức y tế Cuba cho rằng đã làm chậm tiến độ.
Vicente Verez, người đứng đầu Viện vaccine Finlay của Cuba, nói với Reuters vào tháng trước rằng cơ quan y tế Liên Hợp Quốc đang đánh giá các cơ sở sản xuất của Cuba theo “tiêu chuẩn của nước đã phát triển”, trích dẫn một quá trình tốn kém trong việc nâng cấp cơ sở của họ lên cấp độ đó.
Bà Verez trước đây đã nói rằng các tài liệu và dữ liệu cần thiết sẽ được trình lên WHO trong quý đầu tiên của năm 2022. Sự chấp thuận của WHO sẽ là một bước quan trọng trong việc cung cấp các mũi tiêm trên toàn thế giới.
Ý nghĩa to lớn
Khi được hỏi ý nghĩa của việc WHO nhanh chóng phê duyệt vaccine ngừa Covid-19 của Cuba, bà Yaffe cho biết: “Tôi nghĩ rõ ràng, với nhiều quốc gia và dân số ở phía nam toàn cầu sẽ coi vaccine do Cuba phát triển là hy vọng tốt nhất của họ để được tiêm chủng diện rộng vào năm 2025.”
“Và trên thực tế, nó ảnh hưởng đến tất cả chúng ta như bạn đã thấy, biến thể omicron là những gì sẽ xảy ra khi một lượng dân số lớn chưa được tiêm chủng, và các biến thể mới tiếp tục sinh sôi sau đó chúng quay trở lại ‘ám ảnh’ các nước tư bản tiên tiến đã tích trữ vaccine,” bà nói thêm.
Giáo sư John Kirk đồng ý rằng sự chấp thuận của WHO đối với vaccine Covid-19 do Cuba sản xuất sẽ mang “ý nghĩa to lớn” đối với các nước đang phát triển. “Một điều quan trọng cần lưu ý là vaccine của Cuba không yêu cầu nhiệt độ bảo quản cực thấp như Pfizer và Moderna cần, vì vậy nó sẽ vô cùng thuận lợi những nơi như châu Phi”.
Ông cũng chỉ ra rằng, không giống như các quốc gia hay công ty dược phẩm khác, Cuba đã chủ động đề nghị tham gia chuyển giao công nghệ để chia sẻ chuyên môn sản xuất vaccine của mình với các nước có thu nhập thấp. “Mục tiêu của Cuba không phải là kiếm tiền nhanh chóng, không giống như các tập đoàn dược phẩm đa quốc gia, mà là giữ cho hành tinh của chúng ta được khỏe mạnh. Vì vậy, việc sản xuất vaccine có thể tạo ra lợi nhuận trung thực cho đất nước họ chứ không phải là lợi nhuận cắt cổ như nhiều đơn vị sản xuất khác.”
Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus đã cảnh báo vào tháng trước rằng một “cơn sóng thần” Covid-19 do biến thể omicron gây ra là “quá lớn và quá nhanh” đến nỗi nó sẽ áp đảo các hệ thống y tế trên toàn thế giới. Ông Tedros lặp lại lời kêu gọi của mình về việc phân phối vaccine công bằng tới giúp các quốc gia có thu nhập thấp để tiêm chủng cho dân số của họ.
Năm ngoái, WHO cho biết thế giới có khả năng có đủ vaccine vào năm 2022 để tiêm chủng cho toàn bộ dân số trưởng thành trên toàn cầu - với điều kiện các nước thu nhập cao không tích trữ vaccine để sử dụng trong các chương trình tiêm chủng tăng cường.
Bên cạnh đó, sự cấp bách của việc từ bỏ một số quyền sở hữu trí tuệ trong phát triển vaccine đã nhiều lần được WHO, các chuyên gia y tế, các nhóm xã hội dân sự, công đoàn, các cựu lãnh đạo thế giới, tổ chức từ thiện y tế quốc tế, những người đoạt giải Nobel và các tổ chức nhân quyền nhấn mạnh.
Người dân không do dự
Các trường hợp nhiễm Covid-19 trung bình bảy ngày ở Cuba đã tăng lên 2.063 vào ngày 11/1, phản ánh mức tăng gần 10 lần kể từ cuối tháng 12 khi biến thể omicron lan rộng. Điều này xảy ra khi số lượng ca nhiễm omicron gia tăng trên khắp các quốc gia và vùng lãnh thổ ở khu vực Châu Mỹ.
Tổ chức Y tế Liên Mỹ (PAHO), văn phòng khu vực châu Mỹ của WHO, đã cảnh báo rằng sự gia tăng các ca bệnh có thể dẫn đến gia tăng số ca nhập viện và tử vong trong những tuần tới. PAHO đã kêu gọi các quốc gia tăng tốc độ bao phủ tiêm chủng để giảm lây truyền Covid-19 và đã lặp lại khuyến nghị về các biện pháp y tế công cộng, chẳng hạn như đeo khẩu trang - một yêu cầu bắt buộc ở Cuba - và hạn chế xã hội.
Bà Yaffe từ lâu đã tin tưởng vào khả năng đáng tự hào của Cuba khi là một trong những quốc gia có hồ sơ tiêm chủng ấn tượng nhất thế giới. Phát biểu với CNBC vào tháng 2 năm ngoái - ngay cả trước khi Cuba hoàn thành một loại vaccine “cây nhà lá vườn” - bà Yaffe đã nói rằng bà có thể “đảm bảo” Cuba sẽ có thể phát triển và phân phối vaccine Covid-19 sản xuất trong nước một cách cực kỳ nhanh chóng.
“Đó không phải là phỏng đoán,” bà Yaffe nói. “Nó dựa trên sự hiểu biết về hệ thống chăm sóc sức khỏe cộng đồng và cấu trúc của nó. Trên thực tế, tại Cuba, người dân đều quen với khái niệm bác sĩ gia đình và các phòng khám y tế có ở mọi khu vực lân cận”.
Nhiều phòng khám y tế đều có trụ sở tại các vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa và điều đó có nghĩa là các cơ quan y tế có thể nhanh chóng cung cấp vaccine tới mọi người dân.
Ngoài ra, “điều tuyệt vời hơn cả,” bà Yaffe cho biết, “đó là việc người dân Cuba không hề có phong trào bài trừ, hay thậm chí là chần chừ trước việc tiêm chủng vaccine. Đó là điều mà không phải quốc gia nào cũng có.”
