Xanh hoá ngành hóa chất – phân bón là yêu cầu bắt buộc

Dưới sức ép ngày càng rõ rệt của biến đổi khí hậu, yêu cầu thị trường và các cam kết quốc tế về phát thải ròng bằng “0”, chuyển đổi xanh đang trở thành phép thử năng lực thích ứng của ngành hóa chất – phân bón Việt Nam. Diễn đàn “Xanh hoá ngành hoá chất – phân bón: Vấn đề đặt ra trong thực tiễn và giải pháp thực hiện” diễn ra chiều 25/12 không chỉ tái khẳng định tính tất yếu của con đường này, mà còn chỉ ra những “điểm nghẽn” then chốt cần sớm tháo gỡ để quá trình xanh hóa đi vào thực chất.

ÁP LỰC TỪ CAM KẾT NET ZERO

Trong gian đoạn nhiều biến đổi, tác động đến đời sống và hoạt động sản xuất, xanh hóa không còn là lựa chọn chiến lược mang tính khuyến nghị, mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với ngành hóa chất – phân bón.

Theo ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), đây là một trong những ngành công nghiệp nền tảng của nền kinh tế, đóng vai trò quan trọng đối với sản xuất nông nghiệp, nhưng đồng thời cũng là lĩnh vực tiêu hao nhiều tài nguyên và phát thải lớn khí nhà kính. Nếu không chuyển đổi, ngành sẽ đối mặt nguy cơ tụt hậu, mất lợi thế cạnh tranh và chịu rào cản ngày càng khắt khe từ các thị trường xuất khẩu.

Trong bối cảnh đó, Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn 2050 và cam kết Net Zero năm 2050 không chỉ mang ý nghĩa định hướng, mà đang trực tiếp tạo áp lực tái cấu trúc mô hình phát triển của ngành. Xanh hóa sản xuất, áp dụng kinh tế tuần hoàn, sử dụng hiệu quả tài nguyên và giảm phát thải carbon đã trở thành thước đo mới cho năng lực phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Tuy nhiên, như thẳng thắn chỉ ra tại diễn đàn, khoảng cách giữa mục tiêu và thực tiễn vẫn còn lớn. Xanh hóa công nghiệp vẫn là khái niệm tương đối mới; hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và hành lang pháp lý chưa đồng bộ; chi phí đầu tư công nghệ cao vượt quá khả năng của nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bên cạnh đó, nhận thức về lợi ích dài hạn của sản xuất xanh trong một bộ phận doanh nghiệp và người tiêu dùng còn hạn chế, khiến động lực chuyển đổi chưa đủ mạnh.

Ở góc độ quản lý nhà nước, ông Phạm Huy Nam Sơn, Phó Cục trưởng Cục Hóa chất, Bộ Công Thương nhấn mạnh, xanh hóa ngành hóa chất là nhiệm vụ lâu dài, gắn chặt với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Việc Quốc hội thông qua Luật Hóa chất năm 2025, có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, được xem là bước tiến quan trọng trong hoàn thiện thể chế, khi luật này lần đầu tiên đưa các nguyên tắc hóa học xanh, kinh tế tuần hoàn và ưu đãi cho các dự án hydro, amoniac từ năng lượng tái tạo vào khung pháp lý.

Chi phí công nghệ, năng lực quản trị và khả năng tiếp cận vốn xanh vẫn là những “điểm nghẽn” lớn cần tiếp tục được tháo gỡ bằng chính sách cụ thể và đồng bộ hơn.

Trong thời gian tới, Cục Hóa chất sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với VCCI, các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp để hoàn thiện thể chế, tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, thúc đẩy hợp tác quốc tế, hướng tới mục tiêu xây dựng ngành hóa chất Việt Nam phát triển theo hướng xanh, an toàn và bền vững, theo Phó Cục trưởng Cục Hóa chất phát biểu

BÀI TOÁN VỐN, CÔNG NGHỆ VÀ THỊ TRƯỜNG

Nếu khuôn khổ chính sách là điều kiện cần, thì năng lực triển khai của doanh nghiệp chính là điều kiện đủ để xanh hóa ngành hóa chất - phân bón. Thực tiễn được chia sẻ tại diễn đàn cho thấy, quá trình chuyển đổi đang diễn ra không đồng đều, phụ thuộc lớn vào tiềm lực tài chính, trình độ công nghệ và tầm nhìn dài hạn của từng doanh nghiệp.

Đại diện Tập đoàn Hóa chất Việt Nam (VINACHEM), ông Phùng Ngọc Bộ, Trưởng ban Kỹ thuật, cho biết Tập đoàn đã ban hành Chương trình chuyển đổi xanh giai đoạn 2025–2030, tầm nhìn 2050, coi đây là trụ cột trong chiến lược đổi mới khoa học - công nghệ.

Tuy nhiên, ngay cả với doanh nghiệp đầu ngành, thách thức vẫn rất rõ ràng: nhiều dây chuyền sản xuất cũ tiêu hao năng lượng lớn; việc tích hợp công nghệ xanh gặp khó do thiếu tương thích; các giải pháp tuần hoàn như tái sử dụng phụ phẩm, xử lý thạch cao PG hay quặng đuôi apatit chưa được triển khai trên diện rộng. Trong khi đó, năng lượng hóa thạch vẫn có lợi thế về giá, khiến sản phẩm xanh khó cạnh tranh nếu không có cơ chế hỗ trợ phù hợp.

Ở chiều ngược lại, câu chuyện từ Công ty cổ phần Phân bón Bình Điền cho thấy chuyển đổi xanh có thể trở thành lợi thế cạnh tranh nếu được triển khai bài bản. Doanh nghiệp này đã và đang xanh hóa từ khâu sản xuất đến sử dụng sản phẩm, thông qua tối ưu hóa nguyên liệu đầu vào, tiết kiệm nước, tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo, kiểm soát nghiêm ngặt khí thải và phát triển các dòng phân bón hiệu suất cao, phát thải thấp.

Việc gắn xanh hóa với hướng dẫn nông dân canh tác thông minh, sử dụng phân bón theo nguyên tắc “4 đúng” không chỉ giúp giảm phát thải, mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế cho người sản xuất, yếu tố then chốt để xanh hóa đi vào thực chất.

Từ các ý kiến tại diễn đàn, vấn đề cốt lõi được đặt ra là: nếu thiếu cơ chế tín dụng xanh đủ mạnh, thiếu chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ đổi mới công nghệ và phát triển thị trường cho sản phẩm thân thiện môi trường, quá trình xanh hóa sẽ khó lan tỏa trên diện rộng. Các chuyên gia cho rằng Nhà nước cần sớm có chính sách đặc thù cho các ngành công nghiệp nền tảng như hóa chất - phân bón; đồng thời thúc đẩy chuyển giao, nội địa hóa công nghệ sạch và thu hút đầu tư vào các khu công nghiệp hóa chất xanh, tuần hoàn.

Diễn đàn khép lại không phải bằng những khẩu hiệu chung chung, mà bằng một vấn đề rất cụ thể: làm thế nào để biến yêu cầu “xanh hóa” từ áp lực bên ngoài thành động lực nội sinh của doanh nghiệp. Câu trả lời, như nhiều chuyên gia nhấn mạnh, nằm ở sự kết hợp đồng bộ giữa thể chế, nguồn lực tài chính và đổi mới sáng tạo, những yếu tố quyết định để ngành hóa chất - phân bón Việt Nam vừa phát triển bền vững, vừa đáp ứng được các chuẩn mực ngày càng cao của nền kinh tế xanh toàn cầu.