Kẻ thù vô hình của sức khoẻ con người

Mức độ ô nhiễm không khí ở hầu hết các quốc gia đều vượt quá ngưỡng an toàn mà các chuyên gia y tế khuyến nghị, theo một báo cáo gần đây từ công ty công nghệ chất lượng không khí Thụy Sĩ IQAir.

BÁO ĐỘNG ĐỎ

Nghiên cứu cho thấy chỉ có duy nhất bảy quốc gia đáp ứng được mức tiêu chuẩn mà Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đề ra đối với bụi mịn PM2.5 trong năm 2024. Những quốc gia này bao gồm Úc, New Zealand, Estonia, Iceland và một số quốc đảo nhỏ, tất cả đều duy trì mức trung bình hàng năm là 5µg PM2.5 trên mỗi mét khối hoặc thấp hơn.

Ngược lại, Chad, Bangladesh, Pakistan, Cộng hòa Dân chủ Congo và Ấn Độ là 5 quốc gia ô nhiễm nhất thế giới. Báo cáo cũng chỉ ra rằng mức PM2.5 tại các nước này đều vượt ngưỡng khuyến nghị của WHO gấp 10 lần, trong đó Chad có mức ô nhiễm cao gấp 18 lần giới hạn đề xuất.

Tuy nhiên, khi bước sang năm thứ 7, báo cáo thường niên này của IQAir cũng ghi nhận một số cải thiện về chất lượng không khí, khi tỷ lệ thành phố đạt tiêu chuẩn PM2.5 tăng từ 9% vào năm 2023 lên 17% vào năm 2024. Ấn Độ, nơi chiếm 6 trên 10 thành phố ô nhiễm nhất thế giới, đã chứng kiến mức giảm 7% ô nhiễm không khí trong năm qua. Trung Quốc cũng tiếp tục có nhiều tiến bộ, khi mức ô nhiễm PM2.5 nghiêm trọng đã giảm gần một nửa. Tuy nhiên, nếu để so sánh, chất lượng không khí của Bắc Kinh ở thời điểm hiện tại vẫn tương đương với Sarajevo, thành phố ô nhiễm nhất châu Âu trong hai năm liên tiếp.

Như nhiều chuyên gia y tế đã cảnh báo, không có mức độ tiếp xúc PM2.5 nào được xem là hoàn toàn an toàn, vì các hạt siêu nhỏ này có thể xâm nhập vào máu và gây tổn thương đến cơ thể.

Việc tuân thủ các hướng dẫn về chất lượng không khí có thể giúp ngăn ngừa hàng triệu ca tử vong mỗi năm. Trên toàn cầu, ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ hai, chỉ sau huyết áp cao.

Ông Frank Hammes, CEO của IQAir, nhấn mạnh những rủi ro sức khỏe lâu dài do không khí độc hại gây ra: "Ô nhiễm không khí không giết chúng ta ngay lập tức – nó sẽ mất khoảng một thời gian dài trước khi tác động lên sức khỏe trở nên rõ ràng, trừ khi mức ô nhiễm cực kỳ nghiêm trọng”. Nhưng cũng chính vì vậy mà nhiều người không nhận thức được mối nguy hiểm của ô nhiễm không khí cho đến khi hậu quả xuất hiện.

MỐI NGUY HẠI ĐỐI VỚI SỨC KHOẺ

“Nạn nhân” phải kể đến đầu tiên của ô nhiễm không khí là lá phổi, khi các hạt bụi siêu mịn dễ dàng gây viêm và kích ứng đường hô hấp, dẫn đến các triệu chứng như ho và khó thở. Nó cũng làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh lý của hàng triệu người mắc bệnh phổi, kích hoạt cơn hen suyễn hoặc đợt bùng phát bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), đôi khi dẫn đến nhập viện và tử vong, trích dẫn báo cáo của tổ chức y tế Asthma + Lung UK (Anh Quốc).

Phổi của trẻ em đặc biệt dễ bị tổn thương trước ô nhiễm không khí. "Các hạt ô nhiễm có thể xâm nhập sâu vào phổi của trẻ, làm chậm quá trình phát triển phổi. Trẻ em cũng thở nhanh hơn, khiến chúng hít vào nhiều không khí ô nhiễm hơn.

Về lâu dài, tiếp xúc với ô nhiễm khi còn nhỏ làm tăng nguy cơ mắc bệnh hen suyễn và COPD khi trưởng thành, có nghĩa là hậu quả có thể kéo dài trong nhiều năm hay thậm chí là đến hết đời”, ông Jonathan Blades, trưởng bộ phận chính sách tại Asthma + Lung UK, giải thích.

Trang web của Asthma + Lung khuyến nghị những người có bệnh lý về hô hấp nên thường xuyên kiểm tra mức độ ô nhiễm không khí tại địa phương thông qua hệ thống dự báo ô nhiễm của Defra tại Vương quốc Anh. Đối với những người dễ bị tổn thương hơn, nên ra ngoài sớm hơn khi chất lượng không khí tốt hơn, đi vào các tuyến đường yên tĩnh để tránh giao thông đông đúc và đóng cửa sổ xe khi đi lại, đặc biệt là trong điều kiện giao thông ùn tắc.

Ô nhiễm không khí cũng có ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tim mạch. "Các chất ô nhiễm như bụi mịn PM2.5 và khí NO2 có thể gây viêm trong cơ thể, khiến mạch máu trở nên cứng hơn và hoạt động kém hiệu quả hơn. Điều này có khả năng làm tăng huyết áp, đau ngực, khó thở và gây áp lực lên tim, gia tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đau tim và đột quỵ.”, bác sĩ Oliver Guttmann, chuyên gia tim mạch tại Bệnh viện Wellington (HCA Healthcare UK, Anh Quốc) lưu ý.

Ô nhiễm không khí cũng có thể làm ảnh hưởng đến chức năng não bộ, gây viêm trong não, làm gián đoạn kết nối thần kinh và giảm lượng oxy cung cấp, theo tiết lộ của Tiến sĩ Steven Allder, chuyên gia thần kinh tại Re:Cognition Health tại Anh Quốc. Về lâu dài, điều này có thể làm suy giảm trí nhớ, sự tập trung và khả năng ra quyết định của con người.

Ngoài ra, ô nhiễm không khí còn tàn phá sức khoẻ làn da và gây hại tới nhãn khoa. Đối với làn da, ô nhiễm làm suy yếu hàng rào bảo vệ tự nhiên, khiến da dễ mất nước, xỉn màu, bít tắc lỗ chân lông gây mụn, đẩy nhanh quá trình lão hóa. Trong khi đó, ô nhiễm từ giao thông và công nghiệp như bụi mịn, khí CO, NO2 và SO2 dễ làm đôi mắt bị sưng đỏ, ngứa, chảy nước mắt và nhạy cảm hơn đáng kể do phản ứng histamine trong cơ thể.

Để bảo vệ sức khoẻ toàn diện, các bác sĩ khuyến nghị người dân hãy đeo khẩu trang khi tham gia giao thông, tránh tập thể dục ngoài trời khi mức độ ô nhiễm cao, đồng thời cân nhắc sử dụng máy lọc không khí trong nhà. Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn và kiểm soát căng thẳng cũng có thể giúp cơ thể duy trì sức đề kháng tốt hơn ngay cả khi tiếp xúc với ô nhiễm.