Khi đón Tổng thống Mỹ Joe Biden đến thăm và lái thử chiếc xe bán tải có tốc độ nhanh như chớp vào năm 2021, nhà máy của Ford tại Michigan - nơi chế tạo xe tải điện F-150 Lightning từng rung chuyển vì phấn khích.
Trước khi những chiếc đầu tiên bắt đầu lăn bánh khỏi dây chuyền lắp ráp vào mùa xuân năm 2022, Ford cho biết họ sẽ mở rộng nhà máy để tăng gấp bốn lần số lượng có thể sản xuất.
Giờ đây, năng lượng phấn khích khi đó đang nhanh chóng suy yếu. Ford đang cắt giảm một nửa sản lượng của nhà máy và các công nhân đang chuyển đến các nhà máy khác, chủ yếu là những cơ sở sản xuất xe bán tải và SUV chạy bằng khí đốt.
Matthew Schulte, người kiểm tra xe tải tại nhà máy nằm ở ngoại ô Detroit cho biết sự thay đổi đột ngột này “hơi gây sốc” nhưng “thực tế đã bắt đầu”.
Cách đây một năm, các nhà sản xuất ô tô đang phải vật lộn để đáp ứng nhu cầu nóng về xe điện. Tuy nhiên, trong khoảng thời gian vài tháng, động lực đã thay đổi, khiến họ phải phanh lại điều mà đối với nhiều người, đó từng là nỗ lực 100% hướng tới chuyển đổi điện.
Sự kết hợp của nhiều yếu tố đã khiến nhiều giám đốc điều hành các hãng ô tô nhận thấy tiềm năng của một sự chuyển đổi xã hội mạnh mẽ sang ô tô điện: Quy định của chính phủ, mục tiêu về khí hậu của doanh nghiệp, sự trỗi dậy của các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc và định giá cổ phiếu của Tesla, ở mức khoảng 600 tỷ USD, cao ngất ngưởng so với các công ty xe hơi truyền thống.
Nhưng nỗ lực này đã bỏ qua một đối tượng quan trọng: Người tiêu dùng. Mùa hè năm ngoái, các đại lý đã bắt đầu cảnh báo về tình trạng xe điện không bán được làm tắc nghẽn lô hàng của họ.
Ford, General Motors, Volkswagen và các hãng khác đã chuyển từ chi tiêu điên cuồng cho xe điện sang trì hoãn hoặc thu hẹp quy mô một số dự án. Các đại lý từng cầu xin các nhà sản xuất ô tô chuyển nhiều xe điện nhanh hơn giờ đây đã từ chối nhận hàng.
Ngay cả Giám đốc điều hành Tesla, Elon Musk, cũng cảnh báo về mức tăng trưởng “đáng chú ý” về lượng giao xe cho công ty vào năm 2024.
Giám đốc điều hành Ford Jim Farley cho biết: “Đây là một sự thay đổi địa chấn trong sáu tháng cuối năm ngoái và sẽ nhanh chóng phân loại người thắng và kẻ thua trong ngành của chúng tôi”.
Doanh số bán xe điện tiếp tục tăng và các giám đốc điều hành ô tô cho biết họ vẫn cam kết với công nghệ này. Nhưng nhiều người đang điều chỉnh lại kế hoạch của họ.
Ford đã rút lại khoản đầu tư vào xe điện và có thể trì hoãn một số đợt ra mắt xe, đồng thời tăng cường sản xuất xe hybrid, chạy bằng cả xăng và điện. Năm ngoái, hãng này đã lỗ 4,7 tỷ USD cho hoạt động kinh doanh ô tô chạy bằng pin và dự kiến khoản lỗ thậm chí còn lớn hơn trong năm nay, trong khoảng từ 5 tỷ USD đến 5,5 tỷ USD.
Một số giám đốc điều hành các công ty ô tô thừa nhận họ đã đi trước thị trường với những dự đoán về nhu cầu quá nhiệt tình. Những cú sốc về chuỗi cung ứng trong thời đại đại dịch và hậu quả là tình trạng thiếu ô tô đã tạo ra danh sách chờ đợi dài và tiếng vang quá sớm đối với xe điện, khiến ngành này trở nên lạc quan quá mức.
Chỉ sau này, khi hàng loạt xe điện mới tung ra thị trường, các giám đốc điều hành mới nhận ra rằng người mua xe sáng suốt hơn họ nghĩ.
Farley và các CEO trong ngành khác vẫn tự tin rằng xe điện cuối cùng sẽ thành công, mặc dù với tốc độ chậm hơn so với dự kiến ban đầu. Nhưng hiện tại, tính toán sai lầm lớn đã khiến ngành này gặp khó khăn, phải đối mặt với tình trạng dư thừa xe điện và các nhà máy gần như trống rỗng trong khi vẫn phải đáp ứng các quy định môi trường nghiêm ngặt hơn trên toàn cầu.
Giám đốc điều hành GM là Mary Barra nói với các nhà phân tích trong tháng này: “Cuối cùng, chúng tôi sẽ theo sát khách hàng”.Vào năm 2020, khi thị trường ô tô bất ngờ nóng lên trong thời gian phong tỏa do đại dịch, các nhà sản xuất ô tô truyền thống đã chuyển từ nghiên cứu ô tô điện sang tung ra một cuộc tấn công tổng lực.
Theo công ty tư vấn AlixPartners, họ đã vạch ra kế hoạch xây dựng hàng chục nhà máy sản xuất pin, nhà máy lắp ráp xe điện và các mẫu xe, cam kết đầu tư hơn nửa nghìn tỷ USD vào công nghệ cho đến năm 2026.
Sự trỗi dậy nhanh chóng của Tesla càng làm tăng thêm tính cấp bách. Chỉ trong vài năm, giá trị thị trường của công ty này đã vượt qua giá trị thị trường của các công ty ô tô truyền thống. Phố Wall hoan nghênh các động thái chiến lược hướng tới điện và tăng giá cổ phiếu của các công ty khởi nghiệp xe điện.
Sự thay đổi đột ngột với xe điện hơi sốc nhưng thực tế đã bắt đầu.
Các hạn chế nghiêm ngặt hơn về khí thải ô tô ở châu Âu và Trung Quốc khiến các công ty ô tô không có nhiều lựa chọn ngoài việc bổ sung thêm xe điện hoặc rủi ro bị phạt. Chính quyền ông Biden đã thúc đẩy ngành công nghiệp ô tô thân thiện với môi trường hơn, dành hàng trăm tỷ USD trợ cấp cho sản xuất pin, giảm thuế tiêu dùng và bộ sạc xe điện.
Vào đầu năm 2023, các giám đốc điều hành ô tô dự kiến sẽ kiếm được tiền từ việc đặt cược vào xe điện của họ.
Bản thân CEO Barra của GM cũng là một trong những người ủng hộ sớm nhất và có tiếng nói nhất trong ngành về việc chuyển sang xe điện. Nhà sản xuất ô tô này đặt mục tiêu loại bỏ gần như tất cả các phương tiện sử dụng động cơ xăng vào năm 2035.
Tuy nhiên, trong cuộc họp báo cáo kết quả kinh doanh vào tháng 1/2023, Barra nói: “Đây là một năm đột phá”. GM cuối cùng đã tự sản xuất pin và cho biết họ đã sẵn sàng bắt đầu sản xuất xe điện để đáp ứng nhu cầu bị dồn nén về một chiếc SUV Cadillac chạy điện mới và xe bán tải Hummer.
Ford, được khuyến khích bởi các đơn đặt hàng ngày càng tăng cho F-150 Lightning, đã tăng giá cho những chiếc xe bán tải lên tới 20.000 USD so với giá ban đầu. Ở những nơi khác, các giám đốc điều hành công ty ô tô cũng đang lên kế hoạch đẩy nhanh công việc của nhà máy xe điện.
KHÓ KHĂN
Sau đó, các dấu hiệu cảnh báo bắt đầu xuất hiện. Vào giữa tháng 1 năm ngoái, Tesla đã giảm giá hơn 20% đối với một số mẫu xe, gây ra phản ứng dây chuyền.
Những người buôn bán xe cũ đã chứng kiến giá trị của Tesla Model 3 và Model Y giảm mạnh hàng nghìn USD. Những khách hàng mua Tesla với giá cao hơn rất tức giận.
“Tại sao phải giảm giá xe điện khi cầu lớn hơn cung?” Nhà phân tích John Murphy của Bank of America thắc mắc.
Musk thì nhấn mạnh rằng, phần cầu không có vấn đề gì cả. Ông nói với các nhà phân tích rằng công ty đang cố gắng mở rộng sự hấp dẫn bằng cách làm cho ô tô của mình có giá cả phải chăng hơn.
Bên trong Ford, các nhân viên đã phân tích xem việc giảm giá của Tesla có thể có ý nghĩa gì đối với doanh số bán xe điện của chính họ. Khoảng hai tuần sau, Ford giảm giá một số phiên bản SUV Mustang Mach-E của mình tới gần 9%.
Phát biểu với các nhà phân tích vào tháng 5, Farley phần lớn phớt lờ áp lực về giá, nói rằng chúng không phản ánh mối quan tâm rộng rãi hơn đối với xe điện. Ông vẫn lạc quan về triển vọng của Ford, nhắc lại kế hoạch mở rộng sản lượng Lightning.
Khi các hãng ô tô bước vào mùa bán hàng hè, lại xuất hiện những dấu hiệu đáng lo ngại khác. Doanh số bán xe điện của Mỹ trong nửa đầu năm 2023 đã tăng 50% so với một năm trước đó, giảm so với mức tăng 71% trong nửa đầu năm 2022.
Làn sóng những người sử dụng xe điện sớm sẵn sàng chi tiền đã giảm dần và nhóm khách hàng tiềm năng tiếp theo tỏ ra do dự hơn. Họ có nhiều câu hỏi hơn về việc một chiếc ô tô có thể đi được bao xa trong một lần sạc và tuổi thọ của pin. Theo các đại lý và khảo sát, họ lo lắng về thời gian sạc pin, chi phí sửa chữa và không có đủ chỗ để cắm điện.
Theo công ty nghiên cứu J.D. Power, lãi suất đang tăng lên, đẩy các khoản thanh toán hàng tháng cho xe điện vốn đang được bán với giá trung bình cao hơn khoảng 14.000 USD/xe so với các mẫu xe động cơ xăng.
Lyndsey Grover, bác sĩ gây mê nhi khoa ở Dallas, cho biết năm ngoái chồng cô đã thúc giục cô thay thế chiếc Volvo hybrid bằng một phiên bản chạy hoàn toàn bằng điện vì lý do môi trường.
Cô ấy đã xem xét một chiếc SUV Rivian, Tesla Model Y và một chiếc Mercedes điện, nhưng cuối cùng lại chọn một chiếc Volvo khác - một chiếc plug-in hybrid có thể di chuyển một quãng đường bằng năng lượng pin trước khi chuyển sang chế độ hybrid truyền thống.
Chồng cô đã có một chiếc Tesla Model S. Cô cho biết chiếc xe thường phải sạc cả đêm ở nhà và thậm chí sau đó, phạm vi hoạt động của nó trong một lần sạc thường giảm xuống dưới mức ước tính mà chiếc xe hiển thị. Cô cảm thấy gia đình cần ít nhất một chiếc xe chạy bằng xăng.
GM đang gặp khó khăn trong việc xử lý pin, một điểm nghẽn khiến hãng không thể đưa xe điện đến các phòng trưng bày. Sự chậm trễ trong sản xuất khiến người mua phải chờ đợi giao các mẫu xe như SUV Cadillac và xe bán tải Hummer.
Cuối tháng 7 năm ngoái, CEO Barra nói với các nhà phân tích rằng nhiều người tiêu dùng vẫn muốn xe điện của công ty. Hai ngày sau, Farley của Ford lại có thái độ khác. Ông nói với các nhà phân tích: “Mô hình đã thay đổi. Ông cho biết, mặc dù người tiêu dùng vẫn mua xe điện, nhưng sức mạnh định giá của Ford đang suy giảm so với các mẫu xe động cơ xăng và thị trường xe điện sẽ vẫn không ổn định”.
KẾ HOẠCH THAY ĐỔI
Tyson Jominy, phó chủ tịch dữ liệu và phân tích của J.D. Power, cho biết chỉ trong một tháng vào mùa thu năm ngoái rằng lãi suất trung bình khi mua ô tô điện đã tăng từ 4,9% lên 7%, khiến các khoản thanh toán hàng tháng thậm chí còn ít hợp túi tiền hơn đối với một số người mua hàng.
Trong khoảng thời gian 10 ngày vào tháng 10, tình hình của các nhà sản xuất ô tô ở Detroit và xa hơn đã trở nên u ám hơn. GM cho biết họ sẽ trì hoãn một năm dự án đại tu trị giá 4 tỷ USD đối với một nhà máy ở ngoại ô Detroit để sản xuất xe bán tải chạy điện mới.
Ngày hôm sau, Elon Musk nói rằng không có nhiều người đủ khả năng mua một chiếc Tesla do lãi suất cao hơn và điều kiện kinh tế khó khăn hơn. Ông cho biết khả năng chi trả đang hạn chế nhu cầu trong cuộc gọi thảo luận về kết quả quý 3. Một tuần sau, trong cuộc họp hàng quý của GM, Barra mô tả quá trình chuyển đổi sang xe điện là “gập ghềnh” và cho biết công ty sẽ không đạt được mục tiêu tự đặt ra là sản xuất 400.000 xe điện trong khoảng thời gian hai năm cho đến giữa năm 2024.
Hai ngày sau, Ford cho biết họ sẽ hoãn khoản đầu tư 12 tỷ USD vào xe điện và tập trung vào việc tăng cường sản xuất xe hybrid với lý do cần phải đáp ứng nhu cầu tốt hơn.
Vào cuối năm ngoái, rõ ràng doanh số bán xe hybrid — từng bị một số nhà sản xuất ô tô coi là biện pháp nửa vời không cần thiết — đang tăng mạnh và sẽ bán chạy hơn xe điện vào năm 2023.
Chủ tịch Toyota Motor Akio Toyoda cho biết: “Mọi người cuối cùng cũng nhìn thấy thực tế”. Trong nhiều năm, Toyota và các nhà sản xuất ô tô thận trọng với xe điện khác đã quảng cáo xe hybrid như một giải pháp thân thiện với người tiêu dùng để giảm lượng khí thải carbon.
