Bí quyết dùng ChatGPT tư vấn sức khỏe mà không bị lạc lối

Tại Mỹ, ngày càng nhiều người chuyển từ việc tra cứu sức khỏe trên Google sang sử dụng ChatGPT và các công cụ AI tương tự. Theo một khảo sát gần đây, khoảng 1 trong 7 người trên 50 tuổi và 1 trong 4 người dưới 30 tuổi đang dùng AI để tìm kiếm thông tin y tế, với tỷ lệ cao hơn nữa ở các khu vực thiếu cơ sở y tế hoặc khó tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe.

Mặc dù việc dựa vào AI vẫn tiềm ẩn những rủi ro, nhiều chuyên gia y tế cho rằng nếu sử dụng đúng cách, các công cụ này có thể đóng vai trò hỗ trợ hiệu quả trong quá trình tìm hiểu và quản lý sức khỏe cá nhân.

Các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) sở hữu khả năng vượt trội trong việc giải thích kiến thức y khoa phổ thông và cung cấp thông tin rõ ràng, dễ hiểu, dù chúng vẫn có thể gặp hạn chế trong những tình huống phức tạp cần chẩn đoán chuyên sâu. Tuy nhiên, với khả năng hiện tại, AI được xem là một công cụ hữu ích để giúp người dùng hiểu rõ hơn về tình trạng sức khỏe của mình trước khi tiếp cận bác sĩ.

HỎI SAO CHO ĐÚNG?

Các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT đặc biệt hữu ích trong việc cung cấp các kiến thức y khoa cơ bản, nhất là khi người dùng muốn tìm hiểu về các khái niệm phổ thông mà không cần đến sự phân tích cá nhân hóa.

Những câu hỏi như “Tế bào plasma có chức năng gì?” hoặc “Khi nào thì tế bào này trở thành ung thư?” là những ví dụ điển hình cho dạng tra cứu mà AI có thể xử lý rất hiệu quả.

Với các chủ đề mang tính học thuật và lý thuyết như vậy, câu trả lời thường không thay đổi tùy theo độ tuổi, giới tính hay tình trạng sức khỏe cụ thể, vì thế chúng phù hợp để tiếp cận qua các nền tảng trí tuệ nhân tạo.

Tiến sĩ Adeel Khan, bác sĩ chuyên ngành huyết học, ung thư và dịch tễ học tại Đại học Y Texas cho biết, ông thường xuyên chứng kiến các bệnh nhân trẻ, đặc biệt là những người có hiểu biết công nghệ, sử dụng ChatGPT để tìm hiểu về bệnh lý của mình.

Họ đặt ra những câu hỏi như “Bệnh đa u tủy (myeloma) là gì?”, “Thuốc lenalidomide có những tác dụng phụ nào phổ biến?”, “Một bệnh nhân bị myeloma thì nên kỳ vọng điều gì trong quá trình điều trị?”.

Theo ông Khan, việc bệnh nhân chủ động tiếp cận thông tin như vậy là tín hiệu tích cực bởi nó giúp họ chuẩn bị tinh thần tốt hơn khi trao đổi với bác sĩ và hiểu được bức tranh tổng thể về bệnh.

Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng việc sử dụng AI nên được giới hạn ở phạm vi tìm hiểu kiến thức chung và thông tin tổng quát về y học. Những gì AI cung cấp có thể đóng vai trò là nền tảng để bệnh nhân hiểu rõ hơn về bệnh lý hoặc phương pháp điều trị, từ đó đặt câu hỏi cụ thể và đúng trọng tâm hơn khi gặp bác sĩ.

Nhưng AI không thể thay thế tư vấn y tế cá nhân hóa, vốn là điều chỉ có thể được đưa ra bởi một chuyên gia dựa trên thăm khám thực tế và hồ sơ sức khỏe chi tiết. Nếu được sử dụng một cách thông minh và có chừng mực, AI có thể trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực, giúp bệnh nhân chủ động và tự tin hơn trong quá trình chăm sóc sức khỏe của chính mình.

Cách đặt câu hỏi cho AI không chỉ định hướng nội dung câu trả lời mà còn ảnh hưởng đến tính khách quan và độ chính xác của thông tin mà người dùng nhận được. Nếu đưa ra những câu hỏi mang tính định hướng hoặc có thành kiến ngay từ đầu, AI sẽ dễ dàng nghiêng theo giả định đó và phản hồi một cách thiếu cân bằng.

Một cách tiếp cận hiệu quả hơn là đặt câu hỏi mở, trung lập. Ví dụ như “Trong trường hợp mắc loại ung thư này, giữa hóa trị và liệu pháp miễn dịch, phương pháp nào thường được sử dụng hơn? Ưu điểm và hạn chế của từng phương pháp là gì?”. Câu hỏi được định hình lại theo hướng trung dung sẽ tạo điều kiện để AI phân tích đa chiều, đưa ra thông tin so sánh và giúp người dùng hiểu rõ hơn về các lựa chọn có thể.

Bên cạnh đó, việc cung cấp đầy đủ thông tin khi tương tác với các công cụ AI như ChatGPT có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong chất lượng câu trả lời mà người dùng nhận được.

Bác sĩ nội khoa Colin Banas, giám đốc y khoa tại một công ty công nghệ y tế cho rằng, càng đưa ra nhiều chi tiết cụ thể thì AI càng có cơ sở để đưa ra phản hồi sát với nhu cầu thực tế và diễn giải mọi thứ theo cách dễ hiểu hơn cho người không chuyên.

Thay vì đặt một câu hỏi chung chung, người dùng nên trình bày rõ ràng hoàn cảnh của mình. Ví dụ, có thể mở đầu bằng thông tin như “Tôi là nam, 48 tuổi, có trình độ học vấn trung cấp. Tôi vừa được chẩn đoán mắc bệnh X và muốn hiểu rõ hơn về căn bệnh này cũng như các lựa chọn điều trị hiện có”.

Việc nêu rõ độ tuổi, giới tính, trình độ học vấn, hoặc mức độ hiểu biết về y tế sẽ giúp ChatGPT biết cách đơn giản hóa hoặc làm rõ các khái niệm chuyên môn phù hợp với người hỏi.

Ngoài ra, nếu có tiền sử bệnh lý cá nhân hoặc trong gia đình có người từng mắc bệnh tương tự, người dùng cũng nên bổ sung thông tin này. Thông tin ngữ cảnh như vậy không chỉ làm cho phản hồi của AI mang tính định hướng tốt hơn mà còn giúp người dùng hình dung rõ hơn về những gì nên thảo luận với bác sĩ trong lần khám tiếp theo.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc nhập thông tin cá nhân vào một nền tảng AI công cộng vẫn tiềm ẩn rủi ro về quyền riêng tư. Do đó, người dùng nên cẩn trọng và cân nhắc kỹ trước khi chia sẻ dữ liệu nhạy cảm, đặc biệt là những chi tiết cụ thể liên quan đến danh tính hoặc hồ sơ y tế của bản thân.

HIỂU BÁC SĨ HƠN

Ngày nay, nhiều người cũng đang sử dụng ChatGPT như một trợ lý cá nhân để chuẩn bị cho các buổi khám bệnh, đặc biệt là trong việc lên danh sách câu hỏi cần thiết để trao đổi với bác sĩ.

Thay vì đến phòng khám trong trạng thái bối rối hoặc quên mất những gì muốn hỏi, họ nhập các triệu chứng của mình vào ChatGPT và yêu cầu hệ thống gợi ý những câu hỏi phù hợp.

Chẳng hạn, nếu một người đang trải qua tình trạng đau đầu, buồn nôn và mệt mỏi kéo dài suốt hai tuần, họ có thể hỏi “Tôi nên trao đổi gì với bác sĩ về các triệu chứng này?”. ChatGPT sẽ lập tức phản hồi bằng một danh sách các câu hỏi được phân chia theo từng nhóm hợp lý như triệu chứng, xét nghiệm cần thiết, phương án điều trị và các bước tiếp theo trong quá trình chăm sóc sức khỏe.

Một số gợi ý điển hình có thể bao gồm “Liệu tình trạng của tôi có liên quan đến mất nước, nhiễm trùng, rối loạn đau nửa đầu hay một bệnh lý nghiêm trọng nào khác không?”, “Chúng ta nên ưu tiên làm xét nghiệm gì trước?”, “Có cần kiểm tra thiếu máu, tuyến giáp hay các vấn đề chuyển hóa không?”.

Ngoài ra, những câu hỏi thực tế như “Tôi nên tránh dùng thuốc hoặc thực phẩm nào cho đến khi có chẩn đoán chính xác?” cũng được hệ thống đề xuất, giúp bệnh nhân chủ động hơn trong việc chăm sóc bản thân.

Việc chuẩn bị trước như vậy không chỉ giúp cuộc hẹn với bác sĩ trở nên hiệu quả hơn, mà còn giúp bệnh nhân cảm thấy tự tin, kiểm soát tốt hơn tình trạng sức khỏe của mình.

Tuy nhiên, ngôn ngữ y khoa thường khiến bệnh nhân cảm thấy bối rối, đặc biệt trong những buổi khám bệnh ngắn gọn và đầy áp lực. Nhiều bác sĩ, dù có cố gắng đơn giản hóa vấn đề, vẫn vô tình sử dụng quá nhiều thuật ngữ chuyên môn mà bệnh nhân không thể hiểu hết ngay lập tức. Đây chính là lúc AI như ChatGPT có thể trở thành người phiên dịch đắc lực.

Tiến sĩ Colin Banas chia sẻ, một trong những lý do khiến bệnh nhân không nắm rõ tình trạng của mình là vì họ bị choáng ngợp bởi các khái niệm chuyên ngành như “grade” hay “stage”, những thuật ngữ phổ biến trong chẩn đoán ung thư, nhưng không phải ai cũng phân biệt được. Thay vì rời phòng khám trong trạng thái hoang mang, người bệnh có thể nhập lại những từ ngữ đó vào ChatGPT để nhận được giải thích chi tiết, rõ ràng và dễ hiểu hơn.

Chẳng hạn, khi hỏi “Grade trong ung thư nghĩa là gì?”, ChatGPT sẽ không chỉ đưa ra định nghĩa đơn thuần mà còn giải thích thêm rằng “grade” đề cập đến mức độ bất thường của tế bào ung thư khi soi dưới kính hiển vi, tức là mức độ ác tính, tiến triển nhanh hay chậm.

Nếu bạn tiếp tục thắc mắc về stage, hệ thống có thể giải thích đây là giai đoạn phát triển hoặc lan rộng của bệnh. Thậm chí, ChatGPT còn chủ động đề xuất “Bạn có muốn tôi giải thích sự khác biệt giữa grade và stage không? Hai thuật ngữ này thường bị nhầm lẫn”.

Nhờ đó, những khái niệm tưởng như xa lạ và đáng sợ trở nên gần gũi, dễ tiếp cận hơn. Việc hiểu rõ các thuật ngữ y khoa không chỉ giúp bệnh nhân yên tâm mà còn khiến họ chủ động hơn trong việc theo dõi và tham gia vào quá trình điều trị của chính mình.

Sau khi nhận chẩn đoán và toa thuốc từ bác sĩ, không ít bệnh nhân rơi vào tình huống quen thuộc là bước ra khỏi phòng khám rồi chợt nhận ra mình không nhớ rõ những gì đã được dặn dò, đặc biệt là về tác dụng phụ hoặc các dấu hiệu cảnh báo cần lưu ý. Đây chính là lúc AI như ChatGPT có thể đóng vai trò hỗ trợ hiệu quả trong việc hiểu rõ hơn về kế hoạch điều trị.

Giả sử bệnh nhân vừa được chẩn đoán mắc gout và được kê đơn thuốc ibuprofen cùng colchicine. Khi về đến nhà, nếu không chắc mình cần theo dõi điều gì, bệnh nhân có thể nhập câu hỏi như “Tôi bị gout và đang dùng các thuốc này. Tôi nên chú ý điều gì? Trong trường hợp nào thì cần gọi bác sĩ ngay?”.

Ngay lập tức, ChatGPT sẽ cung cấp thông tin tổng quát nhưng dễ hiểu gồm các tác dụng phụ phổ biến (đau dạ dày, tiêu chảy, chóng mặt), các dấu hiệu nghiêm trọng cần theo dõi (nôn ra máu, đau dữ dội không giảm, phản ứng dị ứng…), lời khuyên về việc nghỉ ngơi, uống nhiều nước, tránh thực phẩm dễ gây bùng phát gout.

Không chỉ hỗ trợ tra cứu kiến thức y khoa hay giải thích kế hoạch điều trị, ChatGPT còn đang được sử dụng như một công cụ đồng hành trong việc thay đổi lối sống và quản lý bệnh mãn tính một cách linh hoạt, cá nhân hóa.

Shriya Boppana, một sinh viên MBA tại Bắc Carolina là một ví dụ điển hình. Cô bị chàm da (eczema), một bệnh lý dễ bị kích ứng bởi các thành phần trong mỹ phẩm hoặc sản phẩm chăm sóc da.

Để kiểm soát bệnh, cô nhập thông tin chi tiết của từng sản phẩm mới vào ChatGPT, theo dõi phản ứng sau khi sử dụng rồi hỏi AI về những thành phần có khả năng gây kích ứng.

Qua thời gian, cô xây dựng được một danh sách đen riêng, giúp tránh được các tác nhân gây bùng phát. Nhờ vậy, làn da của cô trở nên ổn định và ít bị ảnh hưởng hơn, dù vẫn tiếp tục sử dụng mỹ phẩm.

Trong khi đó, Gigi Robinson, một chiến lược gia nội dung sống tại New York lại dùng ChatGPT như một công cụ hỗ trợ tinh thần và lập kế hoạch trong quá trình sống chung với bệnh lạc nội mạc tử cung.

Những lúc triệu chứng đau đột ngột xuất hiện, cô sử dụng AI để gợi ý cách điều chỉnh lịch làm việc, phân bổ thời gian nghỉ ngơi mà vẫn đảm bảo hiệu quả công việc. Ngoài ra, cô còn dựa vào ChatGPT để lên ý tưởng chuẩn bị bữa ăn phù hợp với thể trạng, lập kế hoạch đi lại, hoặc tìm cách truyền đạt tình trạng sức khỏe của mình một cách chuyên nghiệp với khách hàng và đối tác.

Cả Shriya và Gigi đều cho thấy một hướng tiếp cận mới trong việc sử dụng AI, không chỉ để tra cứu thông tin y tế mà còn để hỗ trợ đưa ra các giải pháp phù hợp với hoàn cảnh cá nhân.

Thay vì cảm thấy bị giới hạn bởi bệnh lý, họ tận dụng ChatGPT để chủ động điều chỉnh lối sống, xây dựng kế hoạch làm việc linh hoạt và duy trì chất lượng cuộc sống. Đây là một minh chứng rõ ràng rằng, khi được sử dụng đúng cách, AI có thể trở thành một phần hữu ích trong hành trình chăm sóc sức khỏe dài hạn.

BIÊN GIỚI GIỮA HỖ TRỢ VÀ RỦI RO

Việc sử dụng AI để hỗ trợ tra cứu và hiểu thêm về tình trạng sức khỏe cá nhân đang trở nên phổ biến nhưng người dùng cần hết sức thận trọng khi chia sẻ thông tin nhạy cảm, đặc biệt là dữ liệu y tế cá nhân.

Nhiều người đã từng tải lên các kết quả như điện tâm đồ (EKG), hình ảnh chụp cộng hưởng từ (MRI não), ảnh X-quang hoặc thậm chí toàn bộ hồ sơ bệnh án với hy vọng rằng ChatGPT có thể đưa ra một góc nhìn thứ hai, giống như một bác sĩ ảo tham khảo.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Adam Rodman, chuyên gia nội khoa và giám đốc chương trình AI tại Trung tâm nghiên cứu giáo dục Carl J. Shapiro (thuộc Trường Y Harvard) cảnh báo rằng, điều này có thể gây rủi ro nghiêm trọng về quyền riêng tư.

Một khi nhập các dữ liệu đó vào ChatGPT, thông tin không chỉ nằm trên thiết bị cá nhân của người bệnh nữa, mà đã được gửi đến máy chủ của OpenAI, nơi lưu trữ và xử lý dữ liệu.

Dù nền tảng này có chính sách bảo mật, người dùng vẫn nên hiểu rằng đây không phải là một môi trường đạt tiêu chuẩn bảo mật y tế như các hệ thống lưu trữ thông tin bệnh nhân trong bệnh viện.

Bên cạnh đó, các mô hình AI hiện nay vẫn còn hạn chế khi xử lý hình ảnh y tế. Những công nghệ như mô hình thị giác ngôn ngữ vốn cho phép AI đọc và diễn giải hình ảnh chưa đủ độ chính xác để thay thế bác sĩ chuyên khoa.

Trong nhiều trường hợp, khi người dùng tải lên hình ảnh điện tâm đồ hoặc phim X-quang, hệ thống không thực sự đọc hình ảnh một cách y học chính xác mà chỉ phân tích phần văn bản ghi chú đi kèm, nếu có.

Trong quá trình điều trị, nếu cảm thấy tình trạng không cải thiện hoặc phát sinh vấn đề mới, việc sử dụng AI như ChatGPT để tìm hiểu thêm có thể là một bước hỗ trợ hữu ích. Người bệnh hoàn toàn có thể nhập câu hỏi như “Tôi không thấy khá hơn sau khi điều trị. Liệu còn khả năng nào khác không?” để xem các giả thuyết khác, phương án thay thế hoặc câu hỏi nên thảo luận với bác sĩ trong lần tái khám tiếp theo.

Tuy nhiên, điều quan trọng là không nên giữ riêng những thông tin đó cho mình. Tiến sĩ Adam Rodman nhấn mạnh phải luôn trao đổi thẳng thắn với bác sĩ về việc đã sử dụng AI để tìm hiểu thêm về tình trạng sức khỏe. Điều này không chỉ giúp bác sĩ hiểu rõ hơn về mối quan tâm của người bệnh mà còn tạo ra cuộc trò chuyện cởi mở, mang tính hợp tác hơn trong việc đưa ra quyết định điều trị.

ChatGPT có thể đưa ra các gợi ý hợp lý hoặc giúp người dùng nhìn nhận tình huống từ nhiều góc độ, nhưng nó không thay thế được kiến thức lâm sàng và kinh nghiệm của bác sĩ.

Dù AI có thể nhanh chóng đưa ra thông tin, lời khuyên tốt nhất vẫn nên đến từ một chuyên gia y tế có khả năng đánh giá toàn diện không chỉ dựa vào triệu chứng, mà còn xét đến tiền sử bệnh, kết quả xét nghiệm, hoàn cảnh sống và nhiều yếu tố khác.