Xuất khẩu của các nước ASEAN sang Mỹ đã tăng tới 23% trong tháng 9 so với cùng kỳ năm trước, theo phân tích mới công bố của Viện Lowy. Báo cáo cho thấy Đông Nam Á đang nổi lên như bên được hưởng lợi trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động, với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu sang Mỹ vượt qua cả Trung Quốc - vốn là đối thủ nặng ký lâu nay.
Theo Viện Lowy, xuất khẩu của 11 quốc gia thuộc Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) sang Mỹ tăng mạnh, dẫn đầu là Thái Lan và Việt Nam. Trong khi đó, thị phần của Trung Quốc tại thị trường Mỹ lại sụt giảm. Mức thuế hiệu dụng mà Mỹ áp lên hàng hóa Trung Quốc đã vọt lên 31%, trong khi với nhiều nước ASEAN chỉ khoảng 11%, giúp hàng xuất khẩu của khu vực cạnh tranh hơn.
Ban đầu, các mức thuế trừng phạt từ Washington cùng nhu cầu suy yếu từ Trung Quốc được dự báo sẽ làm lung lay mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Đông Nam Á. Nhiều cảnh báo về “cú sốc Trung Quốc lần thứ hai” từng xuất hiện, với lo ngại hàng hóa giá rẻ tràn ngập sẽ nhấn chìm các nhà sản xuất trong khu vực. Tuy nhiên, Lowy cho biết tác động thực tế phức tạp hơn nhiều và với nhiều nền kinh tế, thậm chí còn mang lại lợi ích bất ngờ.
“Thay vì co lại, xuất khẩu sang Mỹ đã bùng nổ khi hàng hóa Đông Nam Á dần thay thế hàng Trung Quốc tại thị trường này. Xuất khẩu sang các thị trường khác cũng tăng mạnh, bất chấp lo ngại rằng các thị trường này sẽ bị hàng giá rẻ từ Trung Quốc - vốn bị chặn vào Mỹ - lấn át”, nhóm kinh tế gia của Lowy nhận định.
Theo báo cáo, mặc dù Trung Quốc đóng vai trò lớn hơn trong chuỗi cung ứng toàn cầu, Đông Nam Á vẫn duy trì được sự đa dạng và “gắn kết địa chính trị” với Mỹ. Điều này, theo các tác giả, tạo cơ hội để khu vực này trở thành lựa chọn thay thế cho sự phụ thuộc vào Trung Quốc.
“Triển vọng thương mại toàn cầu vẫn bất định. Nhưng Đông Nam Á đang ở vị thế tốt hơn nhiều so với nhận định phổ biến”, các chuyên gia của Lowy viết, cho rằng sự cởi mở và năng lực cạnh tranh giúp khu vực giữ vị trí trung tâm trong nỗ lực củng cố thương mại dựa trên luật lệ.
Trong khi đó, thời gian gần đây các doanh nghiệp Trung Quốc cũng đang mở rộng sự hiện diện mạnh mẽ, dẫn đầu dòng vốn đầu tư và đưa lượng hàng kỷ lục vào Việt Nam, theo Reuters.
Theo ông Alexander Vuving thuộc Trung tâm Nghiên cứu An ninh châu Á - Thái Bình Dương, những động thái gần đây một lần nữa thể hiện rõ chính sách lâu nay của Việt Nam là cân bằng quan hệ đối ngoại, sau những cam kết đã đưa ra với Mỹ trong đàm phán thương mại.
Tính đến tháng 11/2025, Việt Nam nhập khẩu khoảng 168 tỷ USD hàng Trung Quốc, tăng gần 30% so với cùng kỳ và vượt mức của cả năm 2024. Khoảng một phần ba trong số này là linh kiện điện tử, thường được tái xuất sang Mỹ. Nhập khẩu hàng tiêu dùng, từ rau củ đến ô tô, cũng tăng mạnh.
Dòng vốn Trung Quốc vào Việt Nam cũng liên tục đi lên trong nhiều năm, khi các nhà cung ứng dịch chuyển để tránh thuế Mỹ. Nay, các liên doanh với doanh nghiệp Việt ngày càng phổ biến hơn, đôi khi kèm theo chuyển giao công nghệ, theo ông Steve Bùi, Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp Việt – Trung.
Ông cho biết, ngoài các thỏa thuận không công khai, đã có 12 thành viên Trung Quốc của hội đồng chuyển giao hoặc dự định chuyển giao công nghệ cho đối tác Việt trong năm nay, so với con số 0 của năm 2024, một dấu hiệu cho thấy cam kết dài hạn.
Trong số đó có CNTE, được hậu thuẫn bởi nhà sản xuất pin CATL, chuyên sản xuất hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS). CNTE đã hợp tác với Delta E&C để xây dựng nhà máy tại miền Bắc Việt Nam, đặt mục tiêu xuất khẩu 250 container mỗi năm từ tháng 10/2026.
Từ tháng 1 đến tháng 11/2025, các doanh nghiệp Trung Quốc và Hồng Kông cam kết hơn 6,7 tỷ USD, trở thành nhóm nhà đầu tư lớn nhất tại Việt Nam. Tại khu công nghiệp DEEP C, một trong những cụm sản xuất lớn nhất miền Bắc, doanh nghiệp Trung Quốc hiện chiếm 25% số khách thuê, tăng từ 10% vào năm 2019, theo Giám đốc khu công nghiệp, ông Koen Soenens tiết lộ.
