Sự tập trung tài sản vào tay những tỷ phú nước Mỹ đang ở mức chưa từng có trong lịch sử, và mức độ ảnh hưởng của các cá nhân này đối với chính trường cũng vậy.
Tại New York, tỷ phú John Catsimatidis từ lâu vốn đã gắn bó với chính trị. Năm ngoái, ông thậm chí còn “chơi lớn” hơn khi quyên góp số tiền lên tới 2,4 triệu USD để ủng hộ cho Tổng thống Donald Trump và các ứng viên đảng Cộng hoà tranh cử Quốc hội.
Trả lời tờ The Washington Post, nhà tài phiệt ngành bất động sản và dầu mỏ này cho biết ông cảm thấy sự cấp bách trong việc tác động tới hướng đi của chính trị Mỹ, khi hai đảng ngày càng có dấu hiệu phân cực sâu sắc. “Tôi lo cho nước Mỹ và lối sống của chúng ta”.
GIỚI TÀI PHIỆT TRÊN CHÍNH TRƯỜNG
Các nhà báo từ The Washington Post nhận xét, trong thời đại mà sự chia rẽ chính trị gia tăng song song với tốc độ tích tụ tài sản khổng lồ của tầng lớp siêu giàu, các tỷ phú đang chi tiền cho chính trị Mỹ ở mức chưa từng có.
Hàng chục người đã đẩy mạnh mức đóng góp trong những năm gần đây, tạo nên làn sóng tài trợ kỷ lục của giới siêu giàu trong năm 2024. Theo phân tích của Washington Post, kể từ năm 2000, tổng tài trợ chính trị của 100 người giàu nhất nước Mỹ cho các cuộc bầu cử liên bang đã tăng gần 140 lần, vượt xa mức leo thang chi phí vận động tranh cử.
Năm 2000, 100 người giàu nhất nước Mỹ chỉ đóng góp khoảng 0,25% tổng chi phí bầu cử liên bang. Đến năm 2024, họ đã chi trả khoảng 7,5% chi phí bầu cử, dù tổng chi phí này liên tục leo thang qua từng thời kỳ. Nói cách khác, cứ mỗi 13 USD được chi cho cuộc bầu cử quốc gia trong năm 2024 thì có 1 USD là đến từ nhóm giàu nhất nước Mỹ.
Trong 25 năm qua, những thay đổi về chính trị, pháp lý và kinh tế đã làm biến đổi mối quan hệ giữa giới tài phiệt và chính trị Mỹ. Các chuyên gia cho biết sự tập trung tài sản ở nhóm siêu giàu hiện đang ở ngưỡng cao nhất kể từ thời kỳ “Gilded Age”. Cuộc cách mạng công nghệ và thị trường đã tạo nên khối tài sản khổng lồ cho những doanh nhân sáng lập. Chuẩn mực mới về lương thưởng cho lãnh đạo và chính sách thuế thấp dưới cả hai đời chính quyền Cộng hòa lẫn Dân chủ đều đã giúp củng cố những khối tài sản này.
Bên cạnh đó, cùng với ba phán quyết lịch sử, bắt đầu từ Citizens United vs. FEC năm 2010, các tòa án liên bang đã bãi bỏ phần lớn giới hạn tài trợ sau Watergate, mở đường để các nhà tài phiệt đổ tiền không giới hạn vào bầu cử.
Kết quả là, các chính trị gia Mỹ ngày càng phụ thuộc vào giới tỷ phú, trao cho nhóm chiếm 1/400.000 dân số nước Mỹ quyền lực to lớn trong việc định hình chính sách và lựa chọn lãnh đạo. Trong cuộc đua vào Thượng viện năm 2022, tỷ phú đầu tư Peter Thiel đã chi 15 triệu USD vào một siêu PAC để giúp bạn mình, ông Blake Masters, một gương mặt mới trên chính trường, cạnh tranh với tổng chưởng lý đương nhiệm và một ứng viên khác tự chi tiền tranh cử.
Chiến lược gia Chad Willems trong đội ngũ Blake Masters nhớ lại cảm giác khi lần đầu thấy quảng cáo được tài trợ bởi siêu PAC: “Tôi rất vui. Đó là câu trả lời thật thật lòng”. Tuy nhiên, ông thừa nhận việc ông Blake Masters thua nghị sĩ Dân chủ Mark Kelly cho thấy tiền của tỷ phú không phải lúc nào cũng đảm bảo chiến thắng.
Cựu hạ nghị sĩ Cheri Bustos (bang Illinois), người từng dẫn dắt nỗ lực tranh cử của đảng Dân chủ tại Hạ viện năm 2020, cho biết khả năng tự có tiền hoặc huy động tiền là yếu tố quan trọng khi các đảng lựa chọn ứng viên. “Khi tuyển chọn, bạn phải xem xét khả năng gây quỹ. Không chỉ là việc tự chi tiền, mà là: Bạn có quen những người có thể đóng góp lớn không? Bạn có những mối quan hệ như vậy không?”
Quyên góp không phải con đường duy nhất dẫn tới quyền lực. Nối gót ông Donald Trump, một số tỷ phú đã dùng sức mạnh tài chính để bước vào chính trường. Ít nhất 44 trong số 902 tỷ phú Mỹ, hoặc vợ/chồng của họ, đã từng được bầu hoặc bổ nhiệm vào các vị trí ở tiểu bang hoặc liên bang trong 10 năm qua, từ ghế nội các đến các hội đồng cố vấn ít tiếng tăm, theo khảo sát của Washington Post.
Nhóm này bao gồm Howard Lutnick, cựu chủ ngân hàng đầu tư, hiện là Bộ trưởng Thương mại dưới thời Trump; JB Pritzker, người thừa kế đế chế khách sạn Hyatt và hiện là thống đốc Illinois; cùng Paul Atkins, chủ tịch Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch, chồng của nữ thừa kế tập đoàn lợp mái danh tiếng.
Nhìn chung, các tỷ phú Mỹ hiện nay đang có xu hướng nghiêng về phía đảng Cộng hòa của Tổng thống Donald Trump. Hơn 80% tổng chi tiêu chính trị từ 100 người giàu nhất trong năm 2024 đã đổ vào đảng Cộng hòa.
Vậy điều gì đã thúc đẩy sự thay đổi? Từ lâu, đảng Cộng hòa vốn coi Thung lũng Silicon là nơi thiên tả. Nhưng trong nửa thập kỷ qua, nhiều “ông lớn” công nghệ đã quay lưng với chính quyền Joe Biden sau khi bị giám sát chặt chẽ và chỉ trích nặng nề.
Do vậy, nhiều tỷ phú công nghệ chuyển sang ủng hộ đảng Cộng hòa - nơi họ thấy phù hợp hơn với lý tưởng tự do cá nhân và lợi ích kinh tế. Ông Trump và đảng Cộng hòa liên tục tiếp cận giới lãnh đạo công nghệ với những cam kết như ủng hộ tiền mã hóa và hạn chế quản lý AI. Ngay cả Phó tổng thống đương nhiệm JD Vance cũng từng là nhà đầu tư mạo hiểm ở San Francisco, có kết nối chặt chẽ với tỷ phú Peter Thiel, cựu CEO Google Eric Schmidt và nhà đầu tư Marc Andreessen.
Nhưng có lẽ Elon Musk là ví dụ rõ nhất. Ông chi 294 triệu USD để giúp ông Donald Trump và các ứng viên Cộng hòa trong cuộc bầu cử liên bang và cấp bang năm 2024. Hàng chục tỷ phú công nghệ và tài chính khác cũng nhập cuộc, đóng góp nhiều hơn 509 triệu USD cho đảng Cộng hòa so với đảng Dân chủ.
Đây là sự đảo chiều mạnh mẽ so với năm 2020, khi giới tỷ phú công nghệ và tài chính đóng góp cho đảng Dân chủ nhiều hơn 186 triệu USD so với đảng Cộng hoà.
Ông Thomas Peterffy - nhà sáng lập một công ty môi giới điện tử sở hữu tài sản 57,3 tỷ USD cho biết: : “Những người giàu nhất phần lớn là doanh nhân, và họ chuyển sang ủng hộ Trump vì họ nghĩ ông ấy tốt hơn cho một nền kinh tế thịnh vượng”.
Tỷ phú John Catsimatidis, từng là đảng viên Dân chủ và hiện đồng tổ chức một chương trình radio mang phong cách Fox News, nói ông không tin đảng Dân chủ có thể xử lý vấn đề nhập cư, tội phạm hay kinh tế. “Ông Donald Trump đưa ra những quyết định hợp lý mà một doanh nhân sẽ làm cho nước Mỹ. Đất nước đã vượt ngoài tầm kiểm soát”, ông Catsimatidis nói.
CÁN CÂN QUYỀN LỰC
Tuy nhiên, nhìn từ góc độ của cử tri ở cả hai đảng, họ lo ngại về sự mất cân bằng giữa quyền lực chính trị và kinh tế, giữa lá phiếu và đồng tiền. Một khảo sát của Washington Post-Ipsos hồi tháng 9 cho thấy đa số người Mỹ có quan điểm tiêu cực về xu hướng các tỷ phú chi nhiều tiền hơn cho bầu cử. Khoảng một phần ba nói điều này là rất tệ.
Các nhà phân tích chính trị và tổ chức giám sát tài chính tranh cử cũng cảnh báo rằng dòng tiền lớn đang đẩy chi phí tranh cử lên cao và làm xói mòn niềm tin của công chúng vào nền dân chủ Mỹ.
Thượng nghị sĩ Bernie Sanders, người nhiều năm lên tiếng về ảnh hưởng quá mức của giới siêu giàu, đã thu hút sự hưởng ứng lớn với các buổi vận động thu hút 280.000 người tham dự tại cả các bang đỏ và xanh. “Người dân vô cùng lo lắng về tình trạng đất nước. Họ hiểu sâu sắc rằng chúng ta đang sống trong một đất nước nơi người lao động chật vật với tiền ăn, tiền thuê nhà, chăm sóc y tế, hóa đơn điện… trong khi những người như Elon Musk và Larry Ellison kiếm hàng tỷ USD mỗi ngày”, ông Sanders nhấn mạnh.
Vào lễ nhậm chức của Tổng thống Donald ngày 20/1/2025, do thời tiết giá lạnh, sự kiện đã phải chuyển vào trong nhà, khiến cho hàng chục nghìn người có vé phải đứng xem ngoài trời. Ngay cả một số thống đốc và khách quốc tế cũng bị xếp vào khu vực dự phòng. Nhưng ít nhất 17 tỷ phú, với tổng tài sản hơn 1 nghìn tỷ USD, vẫn có ghế danh dự tại Rotunda của tòa nhà Quốc hội - một hình ảnh tượng trưng cho sự tập trung tài sản chưa từng có. Ba người giàu nhất thế giới, Elon Musk, Jeff Bezos và Mark Zuckerberg, ngồi cạnh gia đình Trump. Bernard Arnault, chủ tịch LVMH và là người giàu thứ năm thế giới, có mặt cùng vợ và hai con. Những tỷ phú khác như Tim Cook, Isaac Perlmutter và Rupert Murdoch cũng ngồi gần đó.
“Cảnh tượng ấy quá rõ rệt. Người giàu đang điều hành nước Mỹ. Trước đây mọi thứ diễn ra sau cánh cửa đóng kín… nhưng lúc ấy, nó bắt đầu được thể hiện một cách rõ nét”, ông Morris Pearl, cựu giám đốc Phố Wall, chủ tịch tổ chức Patriotic Millionaires, nhận xét. Ông Trump bổ nhiệm hơn chục tỷ phú vào chính quyền hiện tại và giao cho Elon Musk - nhà tài trợ lớn nhất - quyền giám sát và tái cấu trúc bộ máy liên bang. Nội các của Trump hiện là nhóm giàu nhất lịch sử Mỹ với tổng tài sản 7,5 tỷ USD, hơn gấp đôi nội các đầu tiên của ông và gấp 64 lần tổng tài sản nội các của ông Joe Biden. Mùa thu vừa qua, ông tổ chức ít nhất bốn sự kiện đón tiếp giới tỷ phú tại Nhà Trắng, tiếp xúc với Sergey Brin, Harold Hamm và Bill Ackman. Nhiều tỷ phú cũng tài trợ cho các sáng kiến của chính quyền, như 10 người hoặc gia đình tỷ phú đóng góp vào quỹ xây dựng phòng khiêu vũ trị giá 300 triệu USD tại Nhà Trắng. Trong thời gian chính phủ đóng cửa gần đây, tỷ phú Timothy Mellon được cho đã chi 130 triệu USD để trả lương cho binh lính Mỹ.
Dù vậy, quyền lực của giới siêu giàu vẫn có giới hạn. Một nhóm tỷ phú, trong đó có cả ông John Catsimatidis, đã cố ngăn cản ứng viên Zohran Mamdani trúng cử và cảnh báo rằng điều này sẽ tạo ra thảm họa kinh tế. Nhưng ông Mamdani vẫn giành chiến thắng và trở thành thị trưởng New York. “Chúng ta có thể đáp trả chủ nghĩa tài phiệt và chủ nghĩa độc đoán bằng sức mạnh khiến họ sợ hãi, không phải sự nhún nhường mà họ mong muốn”, ông Mamdani tuyên bố trong bài phát biểu đầy nhiệt huyết tại New York.
Một số nhà hoạt động và chính trị gia cánh tả cho rằng ảnh hưởng gia tăng của giới siêu giàu đang làm biến dạng nước Mỹ. Trong bài diễn văn chia tay hồi tháng 1, Tổng thống Joe Biden cảnh báo: “Một chế độ tài phiệt đang hình thành ở nước Mỹ, với sự tập trung lớn về tài sản, quyền lực và ảnh hưởng”.
Giáo sư Jeffrey Winters của Đại học Northwestern nhận định: “Cử tri Mỹ ngày càng nhận thức rõ vai trò của đồng tiền trong hệ thống chính trị. Điều này khiến cuộc thảo luận chuyển từ các từ như “nhà tài trợ” sang “giới tài phiệt”.
Và thông điệp chống tỷ phú được đảng Dân chủ tận dụng mạnh mẽ. Khi chính phủ đóng cửa hồi tháng 10, Thống đốc California Gavin Newsom đã đăng tải bài viết: “Ông Donald Trump muốn bạn trả nhiều tiền hơn cho chăm sóc y tế để ông ấy có thể giảm thuế cho bạn bè tỷ phú”. Bà Abigail Spanberger, tân thống đốc bang Virginia, cũng gay gắt chỉ trích đối thủ - người ủng hộ chính sách thuế của ông Trump: “Bạn phải trả nhiều hơn để tỷ phú trả ít đi”.
Tỷ phú Mark Cuban, nhà đầu tư nổi tiếng từ chương trình “Shark Tank”, cho rằng đảng Dân chủ nên giảm giọng điệu công kích người giàu. “Đảng Dân chủ của ông Joe Biden đã quay lưng với giới kinh doanh và điều đó phản tác dụng”, ông nói. Tuy nhiên, ông Cuban cũng khẳng định các tỷ phú không nên được phép chi tiêu không giới hạn cho chính trị.
Ngay cả một số nhân vật cấp cao của đảng Cộng hòa cũng đang vật lộn với mối quan hệ của đảng với giới tỷ phú công nghệ. Khi một nhóm lãnh đạo công nghệ dùng bữa tại Nhà Trắng hồi tháng 9, ông Stephen Bannon, cựu cố vấn của ông Donald Trump, lập tức chỉ trích: “Họ chỉ vì bản thân. Và ngày chúng ta vấp ngã - họ sẽ đứng về phía bên kia”.
Tuy nhiên, với tầm ảnh hưởng khổng lồ của giới siêu giàu, việc các chính trị gia muốn tránh xa họ là điều nói dễ làm khó.
