Để có cái nhìn rõ hơn về quá trình thực thi nhiệm vụ của lực lượng Quản lý thị trường, những chính sách luật pháp liên quan cũng như sự chung tay chống hàng giả, hàng nhái và hàng vi phạm sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp và người tiêu dùng, Phóng viên Thuongia đã có cuộc trao đổi với ông Trần Hữu Linh, Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường về vấn đề này.
Thời gian qua lực lượng Quản lý thị trường đã triển khai rất nhiều biện pháp mạnh tay nhằm chống hàng giả, hàng nhái và hàng vi phạm sở hữu trí tuệ. Xin ông cho biết những đặc điểm nổi bật của các vụ việc vi phạm mà lực lượng Quản lý thị trường đã kiểm tra và phát hiện?
Có thể nói từ giữa năm 2022 khi dịch COVD-19 có dấu hiệu lắng xuống, vấn đề liên quan đến hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bắt đầu sôi động trở lại. Qua công tác kiểm tra, kiểm soát thị trường lực lượng Quản lý thị trường thấy rằng sự nhức nhối của hàng giả, hàng nhái xâm phạm quyền trí tuệ đang ngày càng phức tạp và tinh vi.
Trong khoảng một năm trở lại đây chúng tôi liên tiếp nhận được yêu cầu, những vấn đề thắc mắc cũng như đề nghị phối hợp kiểm tra của các hãng hàng lớn trên thế giới hoặc có nhà máy sản xuất ở Việt Nam.
Điển hình như hãng sản xuất bột ngọt Ajinomoto, hãng Acecook của Nhật Bản sản xuất mì gói là hai sản phẩm được người Việt Nam tiêu thụ rất nhiều. Cách đây một thời gian ngắn hai hãng này có đến làm việc với tôi và nói rằng trên thị trường ngày càng nhiều bột ngọt cũng như mì tôm làm giả, thậm chí làm giả từng gói gia vị trong gói mì. Ngay cả đồ chơi trẻ em của một hãng rất nổi tiếng trên thế giới đó là Lego của Đan Mạch trong tháng qua cũng đã làm việc với chúng tôi hai lần về việc bị xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của sản phẩm Lego ở thị trường Việt Nam.
Với các thương hiệu sản phẩm của Việt Nam thì hàng giả cũng được sản xuất trực tiếp ở trong thị trường nội địa rất nhiều. Những mặt hàng của Việt Nam, thậm chí là những mặt hàng liên quan đến đồ ăn, thức uống đều được sản xuất, làm giả, làm nhái ở trong thị trường nội địa. Qua đấy chúng ta thấy rằng thương hiệu, nhãn hiệu bây giờ được làm giả ngày càng tinh vi hơn.
Về sản phẩm bị làm giả, trong một năm trở lại đây cũng như những thông tin tôi vừa mới cung cấp chúng ta thấy rằng bây giờ đủ mọi chủng loại. Ngày xưa chúng ta hay thấy hàng giả xảy ra nhiều ở những mặt hàng quần áo, mỹ phẩm, giày dép, nhưng bây giờ cả những mặt hàng rất tinh vi như thực phẩm chức năng.
Điển hình, vừa rồi Cục Quản lý thị trường Hà Nội đã bắt một vụ rất lớn liên quan đến tự sản xuất thực phẩm chức năng rồi bán trên mạng. Điều này rất nguy hiểm, gây ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân.
Trong sáu tháng đầu năm chúng tôi đã kiểm tra gần 3.000 vụ liên quan đến hàng giả và xử phạt gần 30 tỉ đồng. Tuy nhiên, những vụ việc đó chúng tôi đánh giá rằng vẫn chưa đủ minh họa hết được vấn nạn hàng giả, hàng nhái hiện nay.
Thưa ông, hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái và hàng vi phạm sở hữu trí tuệ đã ảnh hưởng thế nào tới thương hiệu và uy tín của doanh nghiệp?
Nếu sử dụng hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền thì thiệt hại đầu tiên chính là người tiêu dùng. Ở góc độ doanh nghiệp chúng tôi thấy rằng doanh nghiệp rất bị thiệt hại. Với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) thì làm ảnh hưởng, mất lòng tin của những doanh nghiệp này mà chúng ta đều biết các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có ý nghĩa rất quan trọng trong nền kinh tế của chúng ta hiện nay. Việc hàng giả quá nhiều ở trong nội địa khiến các nhà đầu tư cảm thấy không yên tâm đối với môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam.
Còn với các doanh nghiệp trong nước chúng ta thấy rất rõ bị thiệt hại về thương hiệu của doanh nghiệp rất nhiều. Thương hiệu bị làm giả, làm nhái và nguy hiểm nhất là nó làm xói mòn sức sản xuất của doanh nghiệp khi phải cạnh tranh với hàng giả, hàng giả vừa rẻ, người dân thì vẫn thỏa hiệp trong việc mua hàng giả.
Do vậy thương hiệu sản phẩm của doanh nghiệp đang bị chịu nhiều thiệt thòi đối với vấn nạn hàng giả hiện nay.
Trong quá trình thực thi nhiệm vụ chống hàng giả, hàng nhái và hàng vi phạm sở hữu trí tuệ, lực lượng Quản lý thị trường đã đối mặt với những khó khăn gì, thưa ông?
Khó khăn đầu tiên là thời gian. Bởi quá trình phối hợp với các cơ quan chức năng để cho ý kiến cũng như có những phối hợp để xác minh tính chính xác của hàng hóa, chất lượng, tiêu chuẩn, đo lường hàng hóa tương đối lâu.
Tiếp đến là bản thân phía doanh nghiệp, người tiêu dùng nhiều khi còn tâm lý e ngại, không phối hợp với các lực lượng chức năng. Ngay cả các chủ thể quyền của các nhãn hiệu khi mà lực lượng như chúng tôi đi kiểm tra, thu giữ sản phẩm thì e ngại, tránh né, không hợp tác. Bởi vì có thể nghĩ rằng tâm lý sẽ ảnh hưởng đến thương hiệu của mình, cho nên đấy cũng là những ảnh hưởng.
Về chế tài xử phạt. Mặc dù chế tài bây giờ cũng đã tương đối đầy đủ nhưng ở những nội dung cụ thể thì còn chưa đủ sức răn đe, đặc biệt là việc xử lý hình sự. Bởi vì hàng giả, nhất là hàng làm giả những mặt hàng ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân rất nguy hiểm cần phải xử lý. Những chế tài rất cao, thậm chí phải hình sự tuy nhiên tôi thấy rằng sức răn đe của pháp luật hiện nay, kết quả xử lý những đối tượng vi phạm dường như vẫn chưa đủ sức nặng để cho những đối tượng vẫn đang sản xuất, bán hàng giả chùn bước.
Đặc biệt bây giờ đối tượng làm hàng giả rất tinh vi, người ta cũng nghiên cứu pháp luật rất kỹ để luồn lách cơ quan nhà nước, cơ quan thực thi. Rất nhiều những sản phẩm hàng giả họ làm giống, gần giống hàng thật và cũng đăng ký bản quyền. Với những vụ việc đấy, để xử lý những tranh chấp rất mất nhiều thời gian, thậm chí nhiều khi lực lượng như chúng tôi còn bị các đối tượng đấy kiện ngược lại.
Để chống hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm sở hữu trí tuệ và bảo vệ thương hiệu cho các doanh nghiệp chân chính, thời gian qua lực lượng Quản lý thị trường đã xây dựng chính sách luật pháp và thực thi như thế nào thưa Tổng cục trưởng?
Trong thời gian qua về mặt chính sách pháp luật chúng tôi được Bộ Công Thương, Thủ tướng Chính phủ giao xây dựng nhiều văn bản ở cấp nghị định, thông tư để có biện pháp kiểm tra cũng như có những chế tài ở mức độ có thể răn đe những đối tượng làm hàng giả và hầu hết những mức xử phạt vi phạm hành chính hiện nay đối với hàng giả đều là khung cao nhất, đấy là về mặt chính sách.
Về mặt thực thi thì ba năm trở lại đây lực lượng Quản lý thị trường xây dựng những tuyến trọng điểm, địa bàn trọng điểm. Trong địa bàn đấy có những tụ điểm nào nổi cộm với chống hàng giả thì ưu tiên xử lý những tụ điểm ấy trước. Chúng ta đều biết ở Hà Nội có một thời gian rất dài ở khu vực Hoàn Kiếm, xung quanh Bờ Hồ, Hàng Gai, Hàng Bông, chợ Đồng Xuân, Hàng Ngang, Hàng Đào… bán hàng giả rất nhiều và khách mua là những người du lịch trong nước và nước ngoài. Nhưng bây giờ chúng ta có thể thấy rằng tỷ lệ bán hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ ở những tuyến chúng tôi gọi là tuyến địa bàn nổi cộm đã giảm đi rất nhiều.
Một vấn đề rất nóng hiện nay là tình trạng mua bán hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm sở hữu trí tuệ diễn ra công khai trên môi trường thương mại điện tử. Tổng cục Quản lý thị trường có những kế hoạch gì để dẹp tình trạng trên?
Ngay từ bây giờ chúng tôi xác định trong vòng vài năm tới lực lượng Quản lý thị trường chống hàng giả, kiểm tra hàng giả chủ yếu trên mạng là chính.
Hiện nay Internet đang là một mặt trận mới trong công tác chống hàng giả, mặt trận rất nóng bỏng, có lẽ phải đến 80-90% hiện nay hàng giả xâm phạm quyền xử tệ là được tiêu thụ, được mua bán trên mạng. Đây là một mặt trận rất khó khăn, bởi vì bắt ở ngoài thực tế đã khó rồi, bắt trên mạng còn khó hơn rất nhiều, bởi vì đặc thù của internet.
Tháng 5 vừa rồi Tổng cục chúng tôi đã trình Bộ Công Thương và Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án chống hàng giả trên môi trường thương mại điện tử đến năm 2025, trực tiếp lực lượng Quản lý thị trường được giao chủ trì triển khai Đề án này.
Chúng tôi cũng đã mời tất cả các bộ, ngành liên quan từ Bộ Công an, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài chính… là những đơn vị quản lý nhà nước trực tiếp có nhiệm vụ trong công tác chống hàng giả để cùng triển khai đồng bộ các hoạt động chống hàng giả trên môi trường thương mại điện tử.
Chúng tôi cũng sẽ có những kế hoạch riêng để kiểm tra các đối tượng bán hàng trên mạng hiện nay. Và nhiệm vụ chống hàng giả và hàng giả trên mạng sẽ là ưu tiên số một của lực lượng Quản lý thị trường từ nay đến năm 2025.
Để chung tay chống hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm sở hữu trí tuệ, ông có khuyến nghị gì với các doanh nghiệp và người tiêu dùng không?
Với người tiêu dùng chúng tôi thấy rằng đa số người tiêu dùng biết là hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở trí tuệ nhưng vẫn mua bởi vì giá rẻ, tâm lý sính hàng ngoại, sính hàng thương hiệu do vậy thỏa hiệp với hàng giả. Còn số lượng người tiêu dùng không biết đấy là hàng giả bị mua nhầm cũng có, nhưng không cao.
Đối với những đối tượng người mua thỏa hiệp với việc mua, dùng hàng giả, chúng tôi phải tuyên truyền theo kiểu mưa dầm thấm lâu để làm sao người ta thay đổi được suy nghĩ, hành vi mua hàng giả. Với những mặt hàng người tiêu dùng bị lừa chúng tôi cùng với doanh nghiệp tư vấn, hướng dẫn tiêu dùng cho người dân, để người tiêu dùng biết nên mua sản phẩm ở đâu là hàng thật và đặc biệt cung cấp cho người dân kịp thời những dấu hiệu để nhận biết hàng giả.
Đối với phía doanh nghiệp, nhà sản xuất chúng tôi luôn luôn yêu cầu doanh nghiệp phải chủ động phối hợp với cơ quan chức năng. Bởi vì các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp Việt Nam thường có tâm lý e ngại khi biết trên thị trường có sản phẩm của mình bị làm giả nhưng vẫn tránh né. Do vậy, tốt nhất là phối hợp trực tiếp với các lực lượng chức năng, lực lượng thực thi như chúng tôi để khi có thông tin hàng giả ở đâu, phối hợp cùng với chúng tôi chủ động để chúng tôi có thể kiểm tra, xử phạt, xử lý ngay.
Điều này chúng tôi thấy các doanh nghiệp, thương hiệu nước ngoài, các thương hiệu lớn rất có ý thức, chủ động trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, các sản phẩm của họ.
Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện này.
