Dù quan điểm của chúng ta là xây dựng ngành bia và những mặt hàng có liên quan thành ngành công nghiệp hiện đại, nhưng những hạn chế thực tại của chính sách nếu không được điều chỉnh, cùng việc các doanh nghiệp không tự thân đổi mới thì ngành này rất khó để bứt phá được...
QUY ĐỊNH PHÁP LÝ CHƯA ĐỒNG BỘ, THỐNG NHẤT
Theo danh mục hàng hóa, dịch vụ cấm kinh doanh, hạn chế kinh doanh và kinh doanh có điều kiện ban hành kèm theo Nghị định số 19/VBHN-BCT ngày 9/5/2014 và danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện quy định trong Luật Đầu tư số 61/2020/QH14 ngày 17/6/2020, kinh doanh bia không phải là một ngành nghề kinh doanh có điều kiện và cũng không thuộc mặt hàng kinh doanh bị cấm.
Tuy nhiên, cơ sở sản xuất, kinh doanh bia cần tuân thủ Thông tư số 53/2014/TT-BCT của Bộ Công Thương ngày 18/12/2014 quy định về điều kiện đảm bảo an toàn thực phẩm đối với cơ sở sản xuất, kinh doanh bia, theo đó cơ sở sản xuất bia cần làm thủ tục xin cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm và cơ sở kinh doanh bia cần làm thủ tục công bố sản phẩm bia nhập khẩu từ nước ngoài.
Ngày 14/6/2019, Quốc hội khóa XIV, kỳ họp thứ 7 đã ban hành Luật số 44/2019/QH14 về Phòng, chống tác hại của rượu, bia; kèm theo đó là Nghị định số 24/2020/NĐ-CP của Chính phủ ngày 24/2/2020 quy định chi tiết một số điều của Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia.
Bên cạnh các quy định quản lý nhà nước về thương mại nói chung, cũng như quy định kiểm tra về chất lượng và an toàn thực phẩm, hoạt động sản xuất, kinh doanh bia còn phải tuân thủ quy hoạch phát triển ngành bia được nêu trong Quyết định số 3690/QĐ-BCT của Bộ Công Thương ngày 12/9/2016 phê duyệt quy hoạch phát triển ngành bia, rượu, nước giải khát Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035, cũng như tuân thủ các quy định về thuế xuất khẩu, nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp.
Các quy định này là cơ sở pháp lý quan trọng cho quản lý nhà nước đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh và tiêu thụ mặt hàng bia, tập trung vào việc: Quản lý về chất lượng và an toàn thực phẩm bia sản xuất và nhập khẩu; quy định về điều kiện cơ sở vật chất kỹ thuật, máy móc thiết bị của doanh nghiệp sản xuất; quản lý sản xuất, kinh doanh và phòng, chống tác hại rượu, bia, thuốc lá; quản lý thương nhân, tổ chức mạng lưới phân phối bán buôn, bán lẻ; quản lý hoạt động phân phối bia nhập khẩu; chính sách thuế, phí đối với sản xuất, kinh doanh và nhập khẩu bia; quản lý nhập khẩu và chống buôn lậu; quản lý thị trường, xử lý hàng giả, hàng kém chất lượng và gian lận thương mại.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, việc ban hành và áp dụng các chính sách quản lý nhà nước đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh bia ở Việt Nam còn gặp phải một số vấn đề liên quan đến tính đồng bộ, thống nhất của các quy định pháp lý, hiệu quả giám sát và thực thi chính sách trên thực tế chưa cao.
Cụ thể, các quy định quản lý thương nhân và điều kiện kinh doanh nhập khẩu bia chưa chặt chẽ, chưa hướng tới việc giảm nguồn cung và giảm mức tiêu thụ bia nói chung và bia nhập khẩu nói riêng, chưa có giải pháp hữu hiệu để hạn chế mức tăng hoặc giảm số lượng và quy mô thương nhân kinh doanh bia nhập khẩu theo đúng tinh thần của Luật phòng, chống tác hại của rượu, bia số 44/2019/QH14 ngày 14/6/2019.
Hiện nay, thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi đối với mặt hàng bia là 35%, thuế VAT là 10% và thuế tiêu thụ đặc biệt lên tới 65% (áp dụng từ 1/1/2018 đến nay theo Luật số 70/2014/QH13 ngày 26/11/2014 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt). Trong trường hợp nhập khẩu từ nước có ký kết hiệp định thương mại tự do với Việt Nam có thể được hưởng thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi đặc biệt nếu đáp ứng đủ các điều kiện mà hiệp định đưa ra.
Công tác quản lý nhà nước đối với sản xuất, kinh doanh bia chưa gắn với những quy định nhằm nâng cao trách nhiệm của các thương nhân, doanh nghiệp về hoạt động thông tin, giáo dục, truyền thông về phòng, chống tác hại của rượu, bia, nhất là các quy định cụ thể về các hành vi bị nghiêm cấm, chế tài xử phạt vi phạm, quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, gia đình, cộng đồng trong phòng, chống tác hại của rượu, bia.
Công tác kiểm tra nhà nước về chất lượng và an toàn thực phẩm đối với mặt hàng bia sản xuất và nhập khẩu còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu thực tế, dẫn đến tình trạng một số sản phẩm bia sản xuất và nhập khẩu được kinh doanh, tiêu thụ tại Việt Nam chưa bảo đảm tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, chất lượng sản phẩm, hàng hóa và an toàn thực phẩm theo quy định của Luật phòng, chống tác hại của rượu, bia năm 2019.
Các luật và nghị định có liên quan đến quản lý nhà nước về chất lượng và an toàn thực phẩm đối với mặt hàng bia sản xuất và bia nhập khẩu đều được ban hành khá lâu, chưa được rà soát, sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình thực tế. Hiện nay mới có Thông tư số 53/2014/TT-BCT của Bộ Công Thương ban hành ngày 18/12/2014 quy định về điều kiện đảm bảo an toàn thực phẩm đối với cơ sở sản xuất, kinh doanh bia.
Một vấn đề không thể không nhắc tới là chính sách thuế, phí áp dụng đối với bia nhập khẩu chưa phù hợp, cách thức tính thuế, căn cứ và giá tính thuế dựa trên giá trị phù hợp với quy luật kinh tế học đôi khi còn chưa thống nhất giữa các văn bản pháp lý.
Mặc dù Nghị định số100/2016/NĐ-CP ngày 1/7/2016 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế giá trị gia tăng, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt và Luật Quản lý thuế đã quy định: Giá tính thuế đối với hàng hóa sản xuất trong nước, hàng hóa nhập khẩu là giá do cơ sở sản xuất, cơ sở nhập khẩu bán ra. Trường hợp giá bán của cơ sở sản xuất, cơ sở nhập khẩu bán ra không theo giá giao dịch thông thường trên thị trường thì cơ quan thuế thực hiện ấn định thuế theo quy định của Luật quản lý thuế.
Tuy nhiên trên thực tế, cách xác định giá tính thuế và trị giá hải quan đối với bia nhập khẩu còn nhiều vấn đề gây tranh cãi. Điều đó dẫn đến mức thuế đối với bia nhập khẩu vào Việt Nam tương đối thấp, nhất là mức thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi đặc biệt đối với bia nhập khẩu từ những quốc gia ký kết hiệp định thương mại tự do với Việt Nam, bia nhập khẩu cạnh tranh mạnh với bia sản xuất trong nước gây khó khăn cho các doanh nghiệp trong nước.
Bên cạnh đó, công tác quản lý hoạt động nhập khẩu, phân phối bia nhập khẩu và phối hợp xử lý hàng giả, hàng kém chất lượng và gian lận thương mại mặc dù đã có những nỗ lực và đạt được một số kết quả nhất định nhưng vẫn còn những bất cập do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, việc vi phạm pháp luật trong kinh doanh nhập khẩu bia vẫn diễn ra khá phổ biến, còn tình trạng độc quyền và cạnh tranh thiếu lành mạnh trên thị trường gây thiệt hại cho các ngành sản xuất trong nước.
Các vấn đề còn hạn chế và phát sinh trong thực tiễn quản lý hoạt động sản xuất và kinh doanh bia đang đặt ra yêu cầu cấp thiết cần phải có sự phân tích, đánh giá tác động, hiệu lực và sự phù hợp của các chính sách và biện pháp quản lý nhà nước, nhất là trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh trên thị trường đang hết sức khốc liệt, hoạt động sản xuất, tiêu thụ bia kém chất lượng còn diễn biến phức tạp, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp, chính sách cụ thể nhằm tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động sản xuất và kinh doanh bia ở Việt Nam.
CÒN RẤT NHIỀU VIỆC PHẢI LÀM
Ngày 12/9/2016, Bộ Công Thương ban hành Quyết định số 3690/QĐ-BCT phê duyệt quy hoạch phát triển ngành bia, rượu, nước giải khát Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035.
Quyết định nêu rõ mục tiêu tổng quát đó là: "Xây dựng ngành bia, rượu, nước giải khát Việt Nam thành ngành công nghiệp hiện đại, xứng đáng với vị trí, vai trò trong nền kinh tế, có thương hiệu mạnh trên thị trường, sản phẩm có chất lượng cao, đa dạng về chủng loại, mẫu mã, bảo đảm an toàn thực phẩm và sức khỏe cộng đồng, cạnh tranh tốt trong quá trình hội nhập, đáp ứng được nhu cầu trong nước và xuất khẩu".
Quyết định cũng chỉ ra định hướng phát triển đối với ngành bia cụ thể: Tập trung đầu tư đổi mới thiết bị, công nghệ hiện đại, nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm tiêu hao nguyên, nhiên, vật liệu; liên kết hoặc sáp nhập vào các doanh nghiệp lớn; Khuyến khích sản xuất bia không cồn và các dòng bia cao cấp với giá cạnh tranh, đẩy mạnh xuất khẩu. Tiếp tục xây dựng và phát triển một số thương hiệu bia mạnh tầm quốc gia; Không khuyến khích đầu tư mới các nhà máy quy mô dưới 50 triệu lít/năm, trừ các cơ sở sản xuất bia để bán tiêu dùng tại chỗ.
Nhưng, trao đổi với Thương gia, TS. Nguyễn Thị Quỳnh Hoa, Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công thương, Bộ Công Thương cho rằng, để thực hiện quy hoạch trên, chúng ta thực hiện nhóm giải pháp gắn với hoạt động sản xuất bia.
Cụ thể, tăng cường đầu tư tài chính, hợp tác, liên doanh đầu tư sản xuất các sản phẩm chất lượng cao, có thương hiệu và cạnh tranh tốt trên thị trường. Tăng cường quản lý chất lượng và an toàn thực phẩm đối với mặt hàng bia được tiêu thụ trên thị trường.
TS. Hoa khuyến nghị, các cơ quan cần nghiên cứu đề xuất và ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật theo thông lệ quốc tế đối với mặt hàng bia. Song song đó phải có biện pháp giám sát thực hiện nghiêm các quy định pháp luật về phòng, chống tác hại của rượu, bia và đồ uống có cồn khác, xây dựng và giám sát thực hiện các quy định về điều kiện cơ sở vật chất kỹ thuật, máy móc thiết bị của doanh nghiệp sản xuất bia.
Đặc biệt, các cơ quan cần phải có chính sách phát triển và mở rộng thị trường, tăng cường quản lý thương nhân và xúc tiến thương mại. Nghiên cứu xây dựng và ban hành chính sách thuế, phí đối với sản xuất, kinh doanh và nhập khẩu bia phù hợp với đặc thù kinh tế - xã hội của Việt Nam và hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Đồng thời tăng cường quản lý nhập khẩu và chống buôn lậu, tăng cường quản lý thị trường nội địa, xử lý hàng giả, hàng kém chất lượng, gian lận thương mại và cạnh tranh không lành mạnh, TS. Hoa nhấn mạnh.
