Đây là những vấn đề rủi ro được Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) chỉ ra trong công văn gửi Bộ Công thương báo cáo khó khăn sau khi Philippines - nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới và là đối tác mua gạo số 1 của Việt Nam thông báo tạm ngưng nhập khẩu gạo trong 60 ngày kể từ 1/9.
HẬU QUẢ CHỒNG CHẤT VÀ SỨC ÉP LÊN CHUỖI CUNG ỨNG
Theo nội dung văn bản Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) gửi Bộ Công Thương, VFA bày tỏ lo ngại sâu sắc về những tác động tiêu cực từ lệnh cấm nhập khẩu gạo của Philippines. Động thái này được cho là sẽ gây ra nhiều khó khăn lớn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu và ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động thương mại gạo của Việt Nam.
VFA báo cáo, Philippines hiện là thị trường xuất khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam, chiếm tới 40-45% tổng kim ngạch hàng năm. Lệnh cấm đột ngột này đã khiến hàng loạt hợp đồng đang chờ giao bị đình trệ, làm gia tăng tồn kho và gây áp lực lớn về thanh khoản cho doanh nghiệp.
Thực tế, nhiều lô hàng đã được ký kết trong tháng 8 nhưng chưa thể xuất đi do vướng mắc từ phía các nhà nhập khẩu của Philippines. Cùng với lệnh cấm dự kiến kéo dài trong hai tháng 9 và 10, tình trạng này sẽ đẩy tồn kho lên cao, buộc các doanh nghiệp phải đối mặt với nguy cơ giảm giá xuất khẩu và thu hẹp biên lợi nhuận. Về lâu dài, khi nguồn cung vượt cầu, giá lúa gạo trong nước cũng sẽ giảm, gây thiệt hại trực tiếp cho người nông dân.
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp còn đang chịu áp lực về vốn lưu động do việc áp dụng thuế VAT 5% đối với mặt hàng gạo từ ngày 1/7. Lệnh cấm của Philippines càng làm trầm trọng thêm vấn đề này, khiến họ gặp khó khăn kép về dòng tiền.
Trước bối cảnh đó, VFA kiến nghị Bộ Công Thương can thiệp bằng cách gửi công hàm tới Bộ Nông nghiệp Philippines. Mục tiêu là đề xuất các giải pháp tháo gỡ khó khăn, cho phép các doanh nghiệp Việt Nam tiếp tục xuất khẩu gạo sang thị trường này. Hoặc ít nhất, cần có hướng dẫn cụ thể về chủng loại gạo bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm.
Đề xuất này dựa trên Biên bản ghi nhớ về hợp tác thương mại gạo giữa hai quốc gia, đã ký ngày 30/1/2024 và có hiệu lực đến 31/12/2028, nhằm đảm bảo quyền lợi thương mại cho các bên. VFA cũng đề xuất các chính sách hỗ trợ tín dụng, lãi suất thấp, và gia hạn nợ để doanh nghiệp có thể vượt qua giai đoạn khó khăn này, tránh tình trạng bán tháo hàng hóa trong bối cảnh tồn kho tăng cao.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, khối lượng xuất khẩu gạo tháng 7 ước đạt 750.000 tấn với giá trị đạt 366 triệu USD. Lũy kế 7 tháng đạt 5,5 triệu tấn, tăng 3,1% và giá trị là 2,8 tỷ USD, giảm 16% so với cùng kỳ năm 2024.
So với mục tiêu đề ra từ đầu năm 2025 là khoảng 7,5 triệu tấn thì trong 5 tháng cuối năm nay lượng gạo xuất khẩu chỉ còn khoảng 2 triệu tấn, tương đương mỗi tháng xuất 400.000 tấn. Điều này cho thấy Việt Nam không có nguồn hàng và tác động thị trường từ lệnh ngưng nhập của Philippines không cao. Ở chiều ngược lại, Việt Nam cũng đã chi 1 tỷ USD để nhập khẩu gạo, tăng 31% so với cùng kỳ năm ngoái.
TRONG NGUY CÓ CƠ, DOANH NGHIỆP VIỆT CÓ THỂ “LỘI NGƯỢC DÒNG”
Ở một diễn biến khác, ngay sau lệnh cấm của Philippines, giá gạo Việt Nam có nhiều biến động ban đầu theo hướng tích cực. Theo cập nhật mới nhất từ Hiệp hội VFA, giá gạo 5% tấm của Việt Nam tăng thêm 9 USD so với đầu tháng 8 lên 391 USD/tấn, cao nhất châu Á. Cao hơn 11 USD so với Ấn Độ (380 USD/tấn), Pakistan đứng thứ 3 với 369 USD/tấn và Thái Lan đứng thứ 4 với 368 USD/tấn.
Theo các chuyên gia và doanh nghiệp, nhu cầu nhập khẩu gạo từ Philippines sẽ tăng mạnh trong tháng 8 để chuẩn bị cho lệnh cấm nhập khẩu. Trong khi đó, vụ lúa hè thu của Việt Nam đang vào giai đoạn cuối nên nguồn cung hạn chế. Đây là yếu tố đẩy giá gạo Việt Nam tăng mạnh.
Mặc dù Philippines tạm ngừng nhập khẩu gạo, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo của Việt Nam vẫn có cơ sở để dự báo giá gạo có thể tăng. Đây là một nhận định có phần mâu thuẫn nhưng lại thể hiện sự thay đổi trong chiến lược xuất khẩu của Việt Nam. Bởi lẽ nhiều thị trường khó tính như Trung Quốc, EU, Mỹ và các quốc gia Hồi giáo (Halal) đang ngày càng ưa chuộng các loại gạo chất lượng cao của Việt Nam. Đây là những thị trường có giá trị cao, giúp bù đắp sự sụt giảm từ Philippines.
Cùng với đó, các loại gạo thơm như ST25, ST24 hay Jasmine đã tạo được thương hiệu và được định vị ở phân khúc cao cấp. Nhu cầu đối với những sản phẩm này ít bị ảnh hưởng bởi biến động giá trên thị trường gạo đại trà.
Trước đó, ngày 6/8, Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. ký quyết định tạm dừng toàn bộ nhập khẩu gạo trong 60 ngày, bắt đầu từ 1/9. Quyết định này được đưa ra dựa trên khuyến nghị của Bộ trưởng Nông nghiệp nước này, nhằm mục đích bảo vệ ngành sản xuất lúa gạo nội địa trước áp lực giảm giá mạnh.
Động thái này xuất phát từ thực trạng giá gạo tại Philippines đã giảm gần 16% trong tháng 7 so với cùng kỳ năm ngoái. Nguyên nhân chính là do chính sách giảm thuế nhập khẩu gạo và lượng gạo nhập khẩu ồ ạt, đặc biệt từ Việt Nam. Theo Cục Công nghiệp Thực vật Philippines (BPI), nước này đã nhập khẩu 2,44 triệu tấn gạo trong 7 tháng đầu năm 2025, trong đó Việt Nam chiếm tới gần 77% thị phần với 1,876 triệu tấn.
Bộ trưởng Nông nghiệp Philippines cho biết, lượng gạo nhập khẩu quá lớn đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho nông dân trong nước. Do đó, thời gian tạm ngừng nhập khẩu 60 ngày được lựa chọn trùng với vụ thu hoạch lúa cao điểm, thời điểm mà nguồn cung nội địa được đánh giá là đủ để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng.
Cùng với vụ thu hoạch dự kiến đạt kỷ lục 20,46 triệu tấn trong năm 2025, lượng tồn kho gạo của Philippines cũng đang ở mức cao nhất trong 5 năm gần đây. Theo Cơ quan Thống kê Philippines (PSA), tồn kho gạo tính đến ngày 1/7 đã đạt 2,8 triệu tấn, tăng 27% so với cùng kỳ năm 2024. Đây là một trong những yếu tố then chốt thúc đẩy quyết định tạm dừng nhập khẩu để cân bằng lại thị trường nội địa.
Giới chuyên gia nhận định, động thái bảo hộ này có thể bảo vệ nông dân Philippines trong ngắn hạn, nhưng sẽ gây ra những xáo trộn đáng kể cho thị trường gạo toàn cầu. Với việc Philippines, quốc gia nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới tạm ngừng mua, lượng gạo dư thừa trên thị trường quốc tế có khả năng tăng đột biến. Điều này có thể khiến giá gạo chuẩn tại châu Á tiếp tục giảm sâu, sau khi đã chạm mức thấp nhất trong nhiều năm.
