Bệnh tim mạch là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới và Việt Nam. Xu hướng này có nguy cơ tăng dần theo tuổi tác. Theo số liệu của WHO, bệnh tim thiếu máu cục bộ chiếm 16% số ca tử vong trên toàn cầu. Kể từ năm 2000, số ca tử vong do căn bệnh này gia tăng nhiều nhất, tăng hơn 2 triệu đến 8,9 triệu ca tử vong vào năm 2019.
Tại Việt Nam, theo thống kê của Bộ Y tế, mỗi năm có khoảng 200.000 người tử vong vì bệnh tim mạch, chiếm 33% ca tử vong. Tuy nhiên, tin tốt là phần lớn tổn thương có thể phòng ngừa được nếu duy trì thói quen lành mạnh và khám tầm soát đúng lúc. Các chuyên gia tim mạch tại Mỹ đã đưa ra hướng dẫn chăm sóc sức khỏe tim mạch theo từng thời kỳ, từ độ tuổi 20 đến độ tuổi 70 trở lên, giúp bảo vệ trái tim từ khi còn trẻ cho đến tuổi xế chiều.
ĐỘ TUỔI 20
Trong độ tuổi đôi mươi, sức khỏe tim mạch có thể chưa phải là mối bận tâm hàng đầu. Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Romit Bhattacharya, chuyên gia tim mạch dự phòng tại Bệnh viện Đa khoa Massachusetts (Mỹ), đây lại chính là giai đoạn vàng để xây dựng những thói quen lành mạnh, tạo nền móng vững chắc cho trái tim trong nhiều năm về sau.
Việc duy trì vận động thể chất đều đặn mỗi ngày, từ bỏ thuốc lá cũng như thuốc lá điện tử, ưu tiên chế độ ăn giàu thực vật, rau củ, ngủ đủ giấc từ 7 - 9 tiếng mỗi đêm chính là những bước khởi đầu căn bản nhưng vô cùng quan trọng. Những điều cơ bản này chính là nền tảng cho sức khỏe tim và não lâu dài.
Theo ông, đến đầu tuổi 20, trái tim đã đạt đến kích thước và hiệu suất hoạt động của người trưởng thành với khả năng bơm máu rất hiệu quả. Các nghiên cứu cho thấy, ngay ở độ tuổi này, các mảng mỡ và cholesterol đã có thể bắt đầu hình thành trong thành động mạch, đặc biệt ở những người hút thuốc, có chế độ ăn không lành mạnh hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh tim.
Vì vậy, việc chủ động tầm soát sức khỏe tim mạch ngay từ giai đoạn này là điều cần thiết. Theo Tiến sĩ Deepak Talreja, Trưởng khoa Tim mạch tại Sentara Cardiology Specialists (Virginia), huyết áp nên được đo từ năm 18 tuổi và tiếp tục theo dõi mỗi 3 đến 5 năm nếu kết quả bình thường, hàng năm nếu huyết áp cao. Ông cũng khuyến cáo nên xét nghiệm mỡ máu từ tuổi 20 nếu có các yếu tố nguy cơ, đồng thời không nên bỏ qua việc sàng lọc đường huyết từ sớm.
ĐỘ TUỔI 30
Đây thường là giai đoạn cao điểm của cuộc sống, khi mỗi cá nhân phải cân bằng giữa công việc, chăm sóc con cái và áp lực tài chính. Dù trái tim vẫn còn khỏe mạnh và linh hoạt nhưng chính trong thập kỷ này, những thay đổi âm thầm về tim mạch bắt đầu xuất hiện.
Theo Tiến sĩ Bhattacharya, căng thẳng mãn tính, lo âu, trầm cảm và thiếu ngủ đều là những yếu tố làm tăng huyết áp, thúc đẩy tình trạng viêm trong cơ thể. Từ đó gia tăng nguy cơ đau tim. Riêng áp lực công việc cũng đã có thể làm tăng tới 30% nguy cơ mắc bệnh tim mạch vành.
Tiến sĩ Lars Sondergaard, Giám đốc Y khoa tại Abbott cho biết, vận động thể chất có vai trò đặc biệt quan trọng ở độ tuổi này. Chỉ cần đi bộ nhanh khoảng 20 phút mỗi ngày cũng đủ để cải thiện đáng kể sức khỏe tổng thể.
Giấc ngủ cũng là một yếu tố không thể xem nhẹ. Một giấc ngủ sâu và chất lượng giúp giảm viêm, ổn định cảm xúc và tăng khả năng đối mặt với áp lực thường ngày. Thêm vào đó, duy trì các mối quan hệ xã hội tích cực cũng là yếu tố bảo vệ tinh thần, góp phần kéo dài tuổi thọ.
Việc khám sức khỏe định kỳ lúc này là hết sức cần thiết. Căng thẳng thường khiến con người dễ rơi vào lối sống không lành mạnh như ăn uống quá mức, ít vận động hoặc lạm dụng rượu bia. Do đó, bên cạnh việc duy trì chế độ sinh hoạt hợp lý, các cá nhân nên thường xuyên kiểm tra huyết áp, mỡ máu và đường huyết để kịp thời phát hiện và điều chỉnh những dấu hiệu bất thường, giữ cho trái tim luôn trong trạng thái tốt nhất.
ĐỘ TUỔI 40
Ở tuổi trung niên, nhiều người vẫn cảm thấy mình khỏe mạnh và không có dấu hiệu bất thường nào về sức khỏe. Thế nhưng, cảm giác vẫn ổn đôi khi có thể che lấp những thay đổi âm thầm đang diễn ra trong cơ thể, đặc biệt là về huyết áp, cholesterol và đường huyết. Đây là những yếu tố có thể báo hiệu sớm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
Tiến sĩ Romit Bhattacharya nhấn mạnh rằng, tuổi 40 là thời điểm các nguy cơ “im lặng” bắt đầu xuất hiện. Vì vậy, đừng chỉ dựa vào cảm giác chủ quan mà nên chủ động theo dõi và đánh giá các chỉ số sức khỏe quan trọng. Việc kiểm tra huyết áp, mỡ máu và đường huyết vẫn là nền tảng nhưng nếu có tiền sử gia đình mắc bệnh tim, hãy trao đổi với bác sĩ về các phương pháp tầm soát chuyên sâu hơn như chụp CT mạch vành hoặc đo lượng canxi trong thành động mạch.
Theo Tiến sĩ Jeffrey Berger, Giám đốc Trung tâm Dự phòng Bệnh tim tại NYU Langone Heart, chỉ số cholesterol đáng chú ý nhất là LDL (hay còn gọi là cholesterol xấu) tiếp theo là non-HDL. Ngay cả khi HDL (cholesterol tốt) cao, việc LDL vượt ngưỡng vẫn làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ, cần được kiểm soát kịp thời.
Ở độ tuổi này, cơ thể có thể bắt đầu phát ra những tín hiệu cảnh báo nhẹ nhàng nhưng quan trọng. Mệt mỏi không rõ nguyên nhân, khó thở khi vận động, đau bắp chân khi đi bộ, giảm khả năng chịu đựng khi tập luyện đều có thể là dấu hiệu sớm của vấn đề tim mạch.
Bác sĩ Srihari S.Naidu, Giám đốc các phòng thí nghiệm thông tim và chương trình điều trị bệnh cơ tim phì đại tại Trung tâm Y tế Westchester lưu ý rằng, nhiều người thường cho rằng mình hoàn toàn không có triệu chứng nhưng thực tế là họ đã vô thức né tránh những hoạt động gây mệt mỏi. Chính vì thế, việc lắng nghe cơ thể, đặc biệt trong những lúc gắng sức là điều cực kỳ quan trọng để phát hiện sớm bất thường và can thiệp kịp thời.
ĐỘ TUỔI 50
Bước vào giai đoạn này của cuộc đời, những thay đổi nội tiết tố bắt đầu tác động rõ rệt đến sức khỏe tim mạch, làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh nếu không được kiểm soát đúng cách.
Ở phụ nữ, quá trình mãn kinh thường đi kèm với sự gia tăng nồng độ cholesterol xấu (LDL), huyết áp có xu hướng tăng cao hơn, chất béo bắt đầu tích tụ nhiều hơn ở vùng bụng, tất cả đều là những yếu tố nguy cơ của bệnh tim.
Trong khi đó, ở nam giới, sự suy giảm dần testosterone theo tuổi cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa và bệnh tiểu đường loại 2, hai tình trạng có liên quan mật thiết đến sức khỏe tim mạch.
Tiến sĩ Deepak Talreja cho biết, trong quá khứ, giới khoa học từng tin rằng estrogen có tác dụng bảo vệ tim mạch, nhưng các nghiên cứu gần đây cho thấy liệu pháp hormone thay thế không đơn giản như vậy.
Vì lý do này, việc sử dụng hormone dù ở nam hay nữ không được khuyến nghị cho mục đích phòng ngừa bệnh tim, mà chỉ nên xem xét nếu các triệu chứng nội tiết nghiêm trọng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
Thay vì dựa vào hormone, Tiến sĩ Jeffrey Berger khuyên rằng, cách hiệu quả nhất để bảo vệ trái tim ở giai đoạn này là duy trì một lối sống lành mạnh. Điều đó bao gồm việc ăn uống khoa học, duy trì thói quen vận động thường xuyên, cả các bài tập aerobic và luyện tập sức bền cùng với việc tầm soát định kỳ để phát hiện và xử lý sớm những dấu hiệu bất thường.
ĐỘ TUỔI 60
Đến giai đoạn này của cuộc đời, trái tim đã hoạt động không ngừng nghỉ suốt hàng chục năm và những thay đổi âm thầm từ trước nay bắt đầu trở nên rõ rệt hơn. Cơ tim có thể dày lên, các động mạch dần trở nên xơ cứng hơn, kéo theo tình trạng huyết áp cao. Đối với phụ nữ, sự suy giảm hoàn toàn estrogen sau mãn kinh cũng khiến nguy cơ mắc bệnh tim mạch tăng đáng kể.
Nhiều người ở độ tuổi này đã bắt đầu được chẩn đoán với các bệnh lý như tăng huyết áp, mỡ máu cao hoặc tiểu đường. Chính vì thế, trọng tâm chăm sóc sức khỏe lúc này không còn chỉ là phòng ngừa, mà là quản lý chủ động các bệnh lý đang hiện diện nhằm ngăn ngừa biến chứng và duy trì chất lượng cuộc sống.
Theo Tiến sĩ Jeffrey Berger, ngay cả những người có nguy cơ cao hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh tim vẫn hoàn toàn có thể kiểm soát được tình trạng sức khỏe nếu chủ động theo dõi và điều trị từ sớm.
Việc tuân thủ điều trị là yếu tố then chốt. Uống thuốc đều đặn theo chỉ định, tham gia các chương trình phục hồi chức năng tim sau những biến cố như đau tim hay đột quỵ, tiêm phòng đầy đủ để giảm nguy cơ nhiễm trùng có thể làm tim suy yếu. Đây đều là những bước quan trọng trong chiến lược bảo vệ tim mạch ở giai đoạn này.
Một điều cần đặc biệt lưu ý là không phải bệnh tim nào cũng có biểu hiện rõ ràng. Những vấn đề như hẹp van tim có thể tiến triển trong âm thầm. Vì vậy, nếu nhận thấy mình dần khó vận động hơn, dễ mệt hoặc hụt hơi khi gắng sức, hãy chủ động trao đổi với bác sĩ để được đánh giá và cân nhắc siêu âm tim khi cần thiết. Phát hiện sớm luôn là chìa khóa để điều trị hiệu quả.
ĐỘ TUỔI 70 TRỞ LÊN
Ở giai đoạn này của cuộc đời, trái tim đã hoạt động không ngừng nghỉ với hơn 2,5 tỷ nhịp đập. Dù có chăm sóc sức khỏe tốt đến đâu, những thay đổi do lão hóa vẫn là điều không thể tránh khỏi. Hiệu suất bơm máu bắt đầu suy giảm, các động mạch mất dần độ đàn hồi, van tim có thể bị hao mòn theo thời gian và rối loạn nhịp tim trở nên phổ biến hơn.
Lúc này, việc duy trì chất lượng cuộc sống trở nên quan trọng không kém gì phòng bệnh. Tiến sĩ Bhattacharya nhận định, tuổi 70 ngày nay không còn là một khuôn mẫu cố định.
Những người duy trì lối sống lành mạnh có thể trông và cảm thấy như đang ở tuổi 50 hoặc 60. Với những người khác, mục tiêu có thể là đơn giản hóa điều trị, giữ huyết áp và đường huyết ở mức an toàn, hạn chế nguy cơ té ngã và tránh các tương tác thuốc không cần thiết.
Việc tiếp tục vận động đều đặn, ăn uống khoa học và tuân thủ điều trị vẫn là những yếu tố nền tảng để bảo vệ trái tim. Đồng thời, hãy chắc chắn rằng quá trình chăm sóc y tế được phối hợp nhịp nhàng giữa các chuyên khoa, trọng tâm đặt vào sự an toàn, khả năng vận động và sức khỏe tinh thần. Một tinh thần lạc quan, cảm giác kết nối với gia đình và những điều ý nghĩa trong cuộc sống cũng góp phần nuôi dưỡng trái tim khỏe mạnh.
Ở độ tuổi này, việc chia sẻ quyết định y tế với gia đình và bác sĩ là điều hết sức cần thiết để đảm bảo hướng điều trị phù hợp với mong muốn và giá trị cá nhân. Mục tiêu không còn chỉ là sống lâu mà là sống khỏe, sống độc lập và tiếp tục gắn bó với những điều bạn trân quý.
Tiến sĩ Talreja khuyên rằng, hãy nghĩ đến việc ai sẽ hỗ trợ bạn đưa ra quyết định y tế khi cần thiết, nhất là ở tuổi cao. Việc làm rõ mong muốn của bản thân chẳng hạn như có đồng ý hồi sức tim phổi (CPR) trong trường hợp khẩn cấp hay không hoặc có chấp nhận thở máy nếu mất ý thức là điều nên được chuẩn bị từ sớm.
Nếu đã hình thành thói quen chăm sóc tim mạch từ những thập kỷ trước thì đến hiện tại, việc đưa ra lựa chọn đúng đắn cho trái tim của mình sẽ trở thành điều gần như tự nhiên.