Các nhà bán hàng nước ngoài đang tận dụng các nền tảng thương mại điện tử quốc tế và lợi thế về quy mô, tiếp cận được nguồn hàng đa dạng hơn, giá cả cạnh tranh. Trong khi đó, doanh nghiệp nội địa Việt Nam lại đang rơi vào trận thế "gọng kìm".
HỘ KINH DOANH NỘI ĐỊA "ĐUỐI SỨC"
Thời gian gần đây, thành phần hộ kinh doanh nhỏ lẻ truyền thống và cả các nhà bán hàng trực tuyến tại Việt Nam đang gặp không ít khó khăn trong hoạt động kinh doanh.
Với các hộ kinh doanh truyền thống, áp lực đè nặng từ nhiều phía. Đầu tiên là sự bùng nổ của bán lẻ trực tuyến, tiếp tục "đánh sập" mô hình kinh doanh truyền thống. Thứ hai là sự chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế doanh thu theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP buộc họ đứng trước nỗi lo phải tăng giá bán để bù đắp lợi nhuận, đồng thời làm quen với công nghệ và quy trình khai báo thuế yêu cầu cao hơn. Cuối cùng, nguy cơ bị truy xuất hàng tồn kho không có hóa đơn đầu vào đang hiện hữu, điều mà trước đây rất nhiều lĩnh vực kinh doanh nhỏ (như ăn uống, nông sản) khó hoặc không thể có được.
Thực tế, Nghị định 70 được cho là tác động mạnh mẽ nhất đến nhóm này, khiến không ít hộ kinh doanh lúng túng, thậm chí phải tạm ngừng hoạt động. Bởi đó mới dẫn đến tình trạng hàng loạt cửa hàng kinh doanh nhỏ lẻ tại chợ dân sinh đóng cửa “án binh bất động” nhiều ngày nay.
Trong khi đó, tình hình các nhà bán hàng trực tuyến cũng không mấy khả quan khi đối diện với loạt chính sách mới của các sàn thương mại điện tử. Chi phí để bán hàng, bao gồm phí giao dịch sàn thương mại điện tử, quảng cáo, khuyến mãi, lưu kho và vận chuyển, đang ngày càng tăng cao, thậm chí có thể chiếm tới 50% doanh thu – cao hơn nhiều so với chi phí thuê mặt bằng kinh doanh truyền thống.
Điều này đẩy phần lớn các nhà bán hàng vào tình trạng thua lỗ, buộc họ phải đẩy giá bán lẻ lên gấp nhiều lần so với giá vốn để có lợi nhuận, hoặc chấp nhận chuyển đổi kênh bán hàng. Giờ đây, Nghị định 70 còn siết chặt việc thu thuế dựa trên dữ liệu hóa đơn điện tử khiến nhiều hộ kinh doanh đã nghĩ ra hàng loạt chiêu trò “né thuế”, gây tác dụng ngược mà người chịu ảnh hưởng trực tiếp lại chính là người tiêu dùng.
Tuy nhiên, giữa bức tranh ảm đạm, vẫn có một điểm sáng. Chiến dịch truy quét, đẩy lùi mạnh mẽ hàng giả, hàng nhái, quảng cáo quá sai sự… của các lực lượng chức năng đang góp phần làm trong sạch môi trường kinh doanh và bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam, tạo nền tảng vững chắc hơn cho sự phát triển lâu dài.
NHÀ BÁN LẺ NƯỚC NGOÀI “ĐẮC THẮNG”
Trong một bài đăng gần nhất trên trang cá nhân, doanh nhân Nguyễn Hòa Bình (Shark Bình), người sáng lập kiêm Chủ tịch Tập đoàn NextTech chia sẻ quan điểm về vấn đề này. Theo ông, trong giai đoạn này, khi hầu hết các doanh nghiệp nội địa đang đối diện với thế khó “gọng kìm” thì đối tượng hưởng lợi lại chính là những nhà bán hàng nước ngoài hay nói cách khác chính là doanh nghiệp bán hàng xuyên biên giới trên các nền tảng thương mại điện tử.
Theo dữ liệu từ "Báo cáo toàn cảnh Thị trường sàn bán lẻ trực tuyến 2024 và dự báo 2025" của Metric, đang có 31,5 nghìn nhà bán hàng nước ngoài đang hiện diện trên các sàn thương mại tại thị trường Việt Nam, đạt doanh số 14,2 nghìn tỷ đồng trong năm 2024. Điều này đã tạo áp lực cạnh tranh đáng kể đối với các shop nội địa, buộc các nhà bán lẻ trong nước phải nhanh chóng thích nghi và nâng cao năng lực để duy trì thị phần.
Shark Bình phân tích, điều đáng nói là những nhà bán hàng xuyên biên giới này có lợi thế "vô địch" mà doanh nghiệp Việt khó lòng sánh kịp. Họ được hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ nước sở tại, với hệ thống tổng kho sát biên giới Việt-Trung luôn đầy ắp hàng hóa, sẵn sàng giao đến người tiêu dùng Việt chỉ trong 1-2 ngày, thậm chí còn nhanh hơn cả vận chuyển nội địa. Hàng hóa xuyên biên giới cũng thường có chất lượng tốt, giá cả phải chăng, do quy mô thị trường của họ lớn gấp 15 lần Việt Nam, giúp tối ưu hóa chi phí sản xuất.
Ông chỉ ra rằng, vấn đề cốt lõi nằm ở sự bất bình đẳng về nghĩa vụ và trách nhiệm pháp lý. Ngoài 10% thuế VAT mới áp dụng gần đây, các nhà bán hàng xuyên biên giới gần như không phải chịu thuế nhập khẩu (với hàng hóa giá trị dưới 1 triệu), không chịu thuế doanh thu hay thu nhập, và ít tạo công ăn việc làm cho người Việt.
Thêm vào đó, họ không phải kiểm hóa, kiểm định chất lượng, không lo bảo hành hay hậu mãi, và không phát sinh chi phí vận hành kinh doanh trên lãnh thổ Việt Nam. Những lợi thế này giúp hàng nhập khẩu xuyên biên giới tăng trưởng nhanh chóng, ước đạt 20-30% mỗi năm, dự kiến đạt 25-30 nghìn tỷ đồng trong năm 2025.
Từ những phân tích trên, doanh nhân Nguyễn Hòa Bình đánh giá, đà tăng trưởng này đang đẩy lùi, thậm chí đe dọa "tiêu diệt" hàng hóa và các nhà bán trong nước, dẫn đến tình trạng nhiều cửa hàng truyền thống đóng cửa và hàng Việt trên các sàn trực tuyến ngày càng ít đi. Nếu xu hướng này tiếp diễn, liệu ngành sản xuất và bán lẻ hàng tiêu dùng của Việt Nam có bị chiếm hữu bởi các doanh nghiệp nước ngoài trong tương lai, tương tự như thực tế tại nhiều quốc gia Đông Nam Á khác.
ĐỘNG LỰC TIẾP SỨC CHO DOANH NGHIỆP NỘI ĐỊA
Sau khi phân tích sâu rộng những thách thức mà doanh nghiệp nội địa đang phải đối mặt, ông Nguyễn Hòa Bình đã đưa ra một số giải pháp cấp bách nhằm tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng hơn.
Đầu tiên, ông đề xuất ngoài 10% thuế VAT đang áp dụng, cần bổ sung thêm thuế doanh thu (tối thiểu 10%) trên giá trị các đơn hàng bán lẻ xuyên biên giới thông qua các sàn thương mại điện tử vào Việt Nam. Điều này sẽ giúp cân bằng nghĩa vụ thuế giữa nhà bán hàng trong nước và nhà bán hàng nước ngoài.
Thứ hai, để hạn chế lợi thế về thuế của hàng hóa xuyên biên giới, ông kiến nghị giảm giá trị đơn hàng được miễn thuế nhập khẩu từ 1 triệu đồng như hiện nay xuống chỉ còn 100 nghìn đồng. Ông dẫn chứng ví dụ của Indonesia, nơi mức miễn thuế chỉ vỏn vẹn 3 USD, hoặc thậm chí bãi bỏ hoàn toàn việc miễn thuế tối thiểu này như Malaysia và nhiều quốc gia phát triển khác đã làm để bảo vệ thị trường nội địa.
Thứ ba, cần có sự giám sát chặt chẽ dòng tiền đang được các sàn thương mại điện tử chuyển ra nước ngoài để thanh toán cho nhà bán hàng xuyên biên giới. Mục tiêu là nhằm tăng cường kiểm soát thuế và ngăn chặn các hành vi chuyển giá, đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước.
Cuối cùng, ông nhấn mạnh sự cần thiết của việc kiểm soát giá phí của các sàn thương mại điện tử. Ông cho rằng đây là một dịch vụ thiết yếu trong thời đại 4.0 và cần có chính sách ưu tiên cho nhà bán hàng Việt Nam, tránh tình trạng tăng phí vô tội vạ, chèn ép doanh nghiệp trong nước như hiện nay. Những đề xuất này kỳ vọng sẽ tạo ra một sân chơi công bằng hơn, giúp doanh nghiệp Việt Nam có thêm không gian để phát triển bền vững.
Phân tích dưới góc độ pháp lý, theo Luật sư Bùi Thị Điệp, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội nhận định, việc cạnh tranh lành mạnh đem lại cho người tiêu dùng chất lượng sản phẩm ngày càng cao, sự đa dạng sản phẩm theo nhu cầu và giá cả hợp lý. Đối với doanh nghiệp, cạnh tranh lành mạnh sẽ là đảm bảo công bằng để lựa chọn ra được nhà kinh doanh có đủ năng lực, đủ bản lĩnh để tồn tại và kinh doanh hiệu quả.
Nhà nước ban hành chính sách tạo lập, duy trì môi trường cạnh tranh lành mạnh, công bằng, bình đẳng, minh bạch; thúc đẩy cạnh tranh, bảo đảm quyền tự do cạnh tranh trong kinh doanh của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật; tăng cường khả năng tiếp cận thị trường, nâng cao hiệu quả kinh tế, phúc lợi xã hội và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Ngoài các quy định được điều chỉnh bởi Luật Cạnh tranh, Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) cũng đã được ký kết và chính thức có hiệu lực từ ngày 01/8/2020. Hiệp định EVFTA là Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới quan trọng mà Việt Nam tham gia. Trên thực tế, pháp luật cạnh tranh Việt Nam hiện hành về nguyên tắc đã thỏa mãn tất cả các cam kết về cạnh tranh nói trên của EVFTA.
Tuy nhiên, thực tế, pháp luật cạnh tranh nước ta vẫn còn nhiều nút thắt cần được tháo gỡ để đảm bảo quyền lợi của các doanh nghiệp nội địa và người tiêu dùng. Luật sư Điệp đưa ra một số kiến nghị: Các thủ tục về khiếu nại, tố cáo, khởi kiện khi quyền lợi của người tiêu dùng, thương nhân bị xâm phạm như mua phải hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng hay thậm chí bị lừa gạt trong quá trình mua sắm thông qua các sàn giao dịch thương mại điện tử, bị cạnh tranh không lành mạnh cũng cần phải được đơn giản hóa nhằm tạo điều kiện cho họ mạnh dạn thực hiện các thủ tục pháp lý cần thiết để bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng.
Cần bổ sung các hành vi cạnh tranh không lành mạnh vi phạm nhãn hiệu hàng hóa, kiểu dáng công nghiệp vào nhóm hành vi chỉ dẫn gây nhầm lẫn; làm rõ các dấu hiệu nhận diện đối với biểu tượng, khẩu hiệu kinh doanh… Các hành vi này hiện nay khá phổ biến trên các nền tảng như Facebook, Shopee, Tiktokshop và Cơ quan chức năng cũng khó kiểm soát được hết.
