Cortisol thường được biết đến là hormone căng thẳng, thực ra mang lại nhiều lợi ích cho cơ thể nếu được duy trì ở mức cân bằng. Nó đóng vai trò điều hòa căng thẳng, kiểm soát tình trạng viêm và hỗ trợ hệ miễn dịch. Đồng thời, giúp cơ thể chuyển hóa thực phẩm thành năng lượng hiệu quả. Tuy nhiên, một số loại thực phẩm quen thuộc có thể ảnh hưởng đến mức cortisol và cách cơ thể phản ứng với căng thẳng.
1. Rượu
Việc uống rượu có ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương bao gồm não và tủy sống, bộ phận chịu trách nhiệm kiểm soát suy nghĩ, cảm xúc, vận động và hoạt động của các cơ quan nội tạng. Rượu có thể tạm thời làm tăng nồng độ cortisol trong cơ thể.
Thỉnh thoảng, uống rượu hoặc uống ở mức độ vừa phải thường không gây lo ngại nhưng nếu tiêu thụ quá nhiều có thể dẫn đến mất cân bằng hormone nghiêm trọng.
Một nghiên cứu vào năm 2021 thực hiện trên 9.000 người đã chỉ ra mối liên hệ giữa việc tiêu thụ rượu và mức cortisol cao. Tuy nhiên, kết quả từ các nghiên cứu khác lại không thống nhất hoàn toàn.
Vì vậy, cần thêm nhiều nghiên cứu chuyên sâu hơn để hiểu rõ mối quan hệ này, đặc biệt là khi các yếu tố lối sống như hút thuốc, chế độ ăn thiếu lành mạnh hoặc thiếu ngủ cũng có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương và góp phần làm tăng cortisol.
2. Thực phẩm siêu chế biến
Nhiều loại thực phẩm chúng ta sử dụng hằng ngày đều đã qua một số hình thức chế biến. Nhưng cần phân biệt rõ giữa những thực phẩm được xử lý đơn giản, chẳng hạn như hạnh nhân xay thành bột và thực phẩm siêu chế biến như các loại thanh kẹo ngọt.
Thực phẩm siêu chế biến thường chứa đường tinh luyện, tinh bột và chất béo đã qua xử lý kỹ, bị loại bỏ nhiều dưỡng chất có lợi như chất xơ. Thay vào đó, chúng được bổ sung thêm hương liệu nhân tạo, chất tạo màu và phụ gia, những thành phần hầu như không có giá trị dinh dưỡng.
Việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm siêu chế biến có thể làm tăng nồng độ cortisol, khiến cơ thể rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài. Về lâu dài, điều này có thể góp phần làm tăng nguy cơ tăng cân, mắc tiểu đường tuýp 2 và các bệnh lý tim mạch.
3. Thực phẩm nhiều đường và chất béo
Thi thoảng thưởng thức một món ngọt có thể giúp cải thiện tâm trạng tạm thời do đường có khả năng làm giảm phản ứng căng thẳng của cơ thể trong chốc lát. Đây cũng có thể là lý do khiến nhiều người tìm đến món tráng miệng như một hình thức an ủi khi cảm thấy mệt mỏi hoặc áp lực.
Tuy nhiên, một số nghiên cứu lại cho thấy điều ngược lại. Chế độ ăn giàu đường và chất béo có thể làm tăng mức cortisol, khiến cơ thể trở nên căng thẳng hơn về lâu dài.
Dù vẫn cần thêm các nghiên cứu để hiểu rõ cơ chế tác động nhưng có thể khẳng định rằng một chế độ ăn nhiều đường và chất béo không chỉ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần.
4. Thực phẩm chiên rán
Các món chiên rán thường chứa nhiều chất béo bão hòa. Đây là loại chất béo có hại cho sức khỏe, đặc biệt khi được nấu bằng mỡ heo hoặc dầu dừa. Ngay cả khi sử dụng các loại dầu lành mạnh hơn như dầu bơ, quá trình chiên ở nhiệt độ cao vẫn có thể tạo ra chất béo trans, một dạng chất béo độc hại làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và tiểu đường.
Lượng chất béo trans hình thành phụ thuộc vào loại dầu sử dụng, nhiệt độ và thời gian chiên. Càng chiên lâu ở nhiệt độ cao, nguy cơ tạo ra loại chất béo này càng lớn.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng chất béo trans có thể gây viêm mạn tính mức độ thấp, một dạng viêm âm ỉ kéo dài trong cơ thể. Dù không biểu hiện rõ ràng ngay lập tức, tình trạng này có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng về lâu dài.
5. Thực phẩm chứa nhiều muối
Tương tự như đường, thực phẩm chứa nhiều natri (muối) cũng có thể ảnh hưởng đến cách cơ thể xử lý căng thẳng. Về lâu dài, một chế độ ăn quá mặn có thể làm rối loạn cơ chế điều hòa hormone căng thẳng, đặc biệt là cortisol.
Thông thường, khi nồng độ cortisol tăng, cơ thể sẽ kích hoạt cơ chế tự điều chỉnh để đưa hormone này trở về mức cân bằng. Nếu tiêu thụ quá nhiều muối trong thời gian dài, hệ thống điều tiết này có thể bị suy yếu, khiến cortisol duy trì ở mức cao hơn bình thường. Từ đó làm tăng cảm giác căng thẳng và ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.
6. Thực phẩm chứa chất tạo ngọt nhân tạo
Chất làm ngọt nhân tạo có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe đường ruột, làm suy yếu hệ miễn dịch và giảm khả năng kiểm soát căng thẳng của cơ thể.
Đường ruột và hệ thần kinh có mối liên hệ mật thiết. Khi hệ vi sinh đường ruột mất cân bằng, điều có thể xảy ra khi tiêu thụ nhiều chất tạo ngọt nhân tạo, cơ thể có thể kích hoạt phản ứng viêm. Phản ứng viêm này được cho là có liên quan đến nguy cơ gia tăng các rối loạn tâm trạng bao gồm trầm cảm.