Thị trường thực phẩm thuần chay đang chứng kiến đà tăng trưởng vượt bậc. Động lực chính là số lượng người ăn chay và theo chế độ ăn thuần chay ngày càng nhiều, kéo theo nhu cầu mạnh mẽ đối với các sản phẩm có nguồn gốc thực vật. Bên cạnh đó, nhận thức của người tiêu dùng về phát triển bền vững, môi trường và những yếu tố liên quan cũng góp phần thúc đẩy đà tăng trưởng của thị trường.
XU HƯỚNG SỐNG XANH LÊN NGÔI
Thuật ngữ “plant-based” mặc dù đã xuất hiện từ thập niên 1980, nhưng chỉ thực sự phổ biến toàn cầu sau năm 2015. Và trong một thập kỷ qua, ngành thực phẩm có nguồn gốc thực vật (plant-based) đã chứng kiến đà tăng trưởng đầy ngoạn mục. Theo cơ sở dữ liệu Mintel Global New Products, số lượng sản phẩm tiêu dùng đóng gói gắn nhãn “plant-based” đã tăng tới 302% trong giai đoạn 2018 – 2022.
Vậy “plant-based” là gì? Hiểu đơn giản, đó là các sản phẩm có nguồn gốc từ thực vật như trái cây, rau củ, ngũ cốc, các loại đậu, hạt, dầu, gia vị, thảo mộc và chiết xuất thực vật.
Một trong những yếu tố then chốt thúc đẩy sự bùng nổ của thị trường thực phẩm có nguồn gốc thực vật là ý thức chăm sóc sức khỏe ngày càng cao của người tiêu dùng trên toàn thế giới. Trước thực trạng gia tăng các bệnh mạn tính như béo phì, tiểu đường, tim mạch và cao huyết áp, nhiều người đã cân nhắc lại chế độ ăn hàng ngày.
Thực phẩm từ thực vật, với ưu điểm ít chất béo bão hòa và cholesterol, đồng thời giàu chất xơ, vitamin và chất chống oxy hóa, đang được xem là lựa chọn lành mạnh hơn. Các nghiên cứu khoa học chỉ ra lợi ích sức khỏe của chế độ ăn thực vật cũng nhận được sự chú ý lớn, góp phần thúc đẩy xu hướng này.
Đáng chú ý, sự thay đổi không chỉ diễn ra ở nhóm ăn chay, thuần chay mà còn lan rộng sang nhóm “ăn linh hoạt” (flexitarian) - những người vẫn tiêu thụ sản phẩm động vật nhưng ưu tiên thực phẩm từ thực vật. Chính sự mở rộng đối tượng này đã tạo nền tảng cho sự phát triển mạnh mẽ của thị trường.
Bên cạnh lợi ích sức khỏe, yếu tố môi trường cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy nhu cầu. Người tiêu dùng ngày nay còn chú trọng tới “dấu chân sinh thái” trong thói quen ăn uống của mình, khi nông nghiệp chăn nuôi được xác định là một trong những nguyên nhân lớn gây phát thải khí nhà kính, nạn phá rừng và tiêu thụ nước quá mức.
Thực phẩm có nguồn gốc thực vật, vốn cần ít tài nguyên hơn để sản xuất, được coi là giải pháp có trách nhiệm hơn với môi trường. Đồng thời, các mối quan ngại về phúc lợi động vật cũng góp phần khiến người tiêu dùng giảm hoặc loại bỏ sản phẩm từ động vật.
Theo kết quả nghiên cứu của Towards FnB - công ty liên kết của Precedence Research - quy mô thị trường thịt thuần chay (thịt có nguồn gốc thực vật) toàn cầu đạt 8,57 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến sẽ tăng từ 10,24 tỷ USD năm 2025 lên khoảng 50,89 tỷ USD vào năm 2034, với tốc độ tăng trưởng kép hằng năm (CAGR) 19,5% trong giai đoạn 2025 - 2034.
TIỀM NĂNG LỚN TẠI CHÂU Á
Sự phát triển của thị trường diễn ra trên toàn cầu với mức độ khác nhau. Bắc Mỹ đang dẫn đầu nhờ nhận thức cao của người tiêu dùng, hệ thống phân phối phát triển và chính sách hỗ trợ. Tại khu vực này, thực phẩm từ thực vật đã bước vào giai đoạn chính thống, được ưa chuộng bởi nhóm khách hàng đô thị quan tâm đến sức khỏe và giá trị bền vững.
Trong khi đó, châu Á - Thái Bình Dương nổi lên như thị trường cực kỳ tiềm năng nhờ quá trình đô thị hóa, thu nhập tăng cao và nền ẩm thực truyền thống vốn đa dạng rau củ và ngũ cốc. Đặc biệt, hai quốc gia đông dân nhất thế giới là Ấn Độ và Trung Quốc đang chứng kiến đà mở rộng của nhóm người tiêu dùng linh hoạt và đang có nhu cầu tìm kiếm thêm các nguồn protein thay thế.
Châu Âu cũng đang duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định còn Mỹ Latin, Trung Đông và Châu Phi đã bắt đầu đón nhận xu hướng thực phẩm thuần chay.
Theo Innova Market Insights, các doanh nghiệp thực phẩm - đồ uống có nhiều cơ hội nếu biết tận dụng sự chuyển dịch này. Đáng chú ý nhất là mảng sữa có nguồn gốc thực vật. Theo số liệu, 29% người tiêu dùng châu Á thường lựa chọn sản phẩm thay thế sữa, trong đó sữa hạt là phổ biến nhất. Sữa thực vật thu hút đông đảo người dùng bởi nó không chỉ dành cho người ăn chay, mà còn hấp dẫn cả những người không dung nạp lactose, dị ứng sữa, hoặc đơn giản là yêu thích hương vị, lợi ích sức khỏe và tính bền vững.
Trích dẫn báo cáo của công ty tư vấn Roland Berger, doanh số sữa không từ động vật tại châu Á đứng đầu toàn cầu với 13,4 tỷ USD vào năm 2023 - trong đó riêng Trung Quốc chiếm 9,5 tỷ USD, cao hơn hẳn so với 4,5 tỷ USD ở Bắc Mỹ và 4 tỷ USD tại châu Âu.
Tại Mỹ, sữa thực vật chiếm tới 36% thị phần sản phẩm thuần chay còn ở những thị trường lớn của châu Âu, con số này là 41%. Tuy nhiên, tỷ trọng của sữa thực vật trên toàn ngành vẫn còn khá khiêm tốn, chỉ chiếm 14,5% tổng thị trường sữa tại Mỹ và 10% tại Đức - quốc gia dẫn đầu châu Âu về thực phẩm thực vật. Tỷ lệ này càng giảm sâu ở các sản phẩm khác như phô mai, sữa chua hay bơ.
LÀN SÓNG ĐỔI MỚI TRÊN THỊ TRƯỜNG
Ngành thực phẩm từ thực vật được hỗ trợ bởi làn sóng đổi mới không ngừng nhằm đáp ứng thị hiếu đa dạng. Người tiêu dùng ngày nay không chỉ quan tâm đến dinh dưỡng mà còn chú trọng đến hương vị và danh sách thành phần “sạch”, minh bạch. Điều này thúc đẩy sự ra đời của hàng loạt sản phẩm thay thế đa dạng, từ thịt chay, phô mai và sữa chua không làm từ sữa bò, đồ uống cho đến đồ ăn vặt và thực phẩm chế biến sẵn có nguồn gốc thực vật.
Các doanh nghiệp đẩy mạnh đầu tư vào nghiên cứu, phát triển để cải thiện kết cấu, hương vị cũng như giá trị dinh dưỡng của sản phẩm. Ngoài ra, những sản phẩm có thêm nhãn hiệu “clean-label” - không chứa phụ gia nhân tạo, chất bảo quản hay chất gây dị ứng - lại càng được nhóm khách hàng quan tâm đến sức khỏe ưa chuộng.
Nếu trước đây nhóm khách hàng chính là người ăn chay hoặc thuần chay thì sự trỗi dậy của nhóm ăn linh hoạt đã mở rộng đáng kể tiềm năng thị trường. Nhóm này hướng đến chế độ ăn giàu thực vật vì lý do sức khỏe, môi trường và đạo đức, song không loại bỏ hoàn toàn sản phẩm động vật.
Điều này buộc các nhà sản xuất phải phát triển sản phẩm đáp ứng nhiều đối tượng, kể cả những người chỉ muốn cắt giảm lượng thịt thay vì từ bỏ hoàn toàn. Nhờ vậy, thực phẩm có nguồn gốc thực vật đang dần trở thành lựa chọn phổ biến trong siêu thị, nhà hàng và cả các kênh dịch vụ ăn uống.
Trong bối cảnh thị trường thực phẩm thuần chay (vegan) ngày càng đông đúc, các thương hiệu phải tìm ra cách để tạo dấu ấn riêng và duy trì sức hút với người tiêu dùng.
Theo nghiên cứu của Mintel, phần lớn người tiêu dùng sản phẩm từ thực vật mong muốn có nhiều hơn các lựa chọn giàu protein, đặc biệt là sữa thay thế từ thực vật. Do đó, các doanh nghiệp thực phẩm - đồ uống có thể khai thác nhu cầu này bằng việc quảng bá các sản phẩm có hàm lượng trái cây, rau củ và ngũ cốc cao, hướng tới nhóm khách hàng quan tâm đến chế độ “pro-plant” (ưu tiên thực vật), không nhất thiết phải hoàn toàn thuần chay.
Những thương hiệu tiêu biểu hiện nay trong ngành thực phẩm thuần chay phải kể đến Beyond Meat và Impossible Foods - sử dụng protein thực vật để tạo nên thịt chay, thường xuyên ra mắt thế hệ sản phẩm mới với hương vị cải tiến; Oatly - các sản phẩm đều là sữa thực vật nhưng có hương vị béo ngậy gần giống sữa bò; Tofurky - tiên phong trong mảng thịt thuần chay có nguồn gốc từ đậu nành, lúa mì; và Alpro - thương hiệu lớn tại châu Âu chuyên cung cấp thực phẩm và đồ uống có nguồn gốc thực vật…
Song song với đó, việc đa dạng hóa nguồn protein thực vật cũng là yếu tố then chốt để duy trì tăng trưởng bền vững. Các định dạng và nguồn protein mới sẽ tiếp tục được phát triển nhằm đáp ứng nhu cầu về những sản phẩm thay thế thịt và sữa. Ví dụ, sự phổ biến của burger chay đến từ nỗ lực cải tiến hương vị và kết cấu của các thương hiệu như Impossible Foods hay Beyond Meat.
Nghiên cứu từ Towards FnB còn nhấn mạnh vào sự tham gia của công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), đóng vai trò đột phá trong ngành thực phẩm thuần chay, giúp tăng tốc đổi mới sản phẩm, cải thiện hiệu quả sản xuất và đáp ứng tốt hơn nhu cầu ngày càng thay đổi của người tiêu dùng.
“Một trong những thách thức lớn nhất của ngành là tái tạo hương vị, kết cấu và giá trị dinh dưỡng tương tự thịt động vật. Các thuật toán AI đang giải quyết bài toán này bằng cách phân tích cấu trúc phân tử, sự tương tác của nguyên liệu và dữ liệu cảm quan của người tiêu dùng để tối ưu công thức sản phẩm”, nghiên cứu từ Towards FnB chỉ ra.
Nhưng bên cạnh những triển vọng tươi sáng, ngành thực phẩm có nguồn gốc thực vật hiện vẫn đối mặt với không ít thách thức. Khó khăn trong chuỗi cung ứng, cạnh tranh từ thị trường truyền thống, chi phí sản xuất còn đắt đỏ và nhu cầu nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về dinh dưỡng từ thực vật là những rào cản trong ngắn hạn. Bên cạnh đó, tình hình suy thoái kinh tế còn khiến một bộ phận người tiêu dùng e dè hơn, hạn chế chi tiêu cho các sản phẩm thay thế đắt đỏ, đặc biệt là thịt thực vật.
Dẫu vậy, nhiều chuyên gia tin rằng đây sẽ chỉ là khó khăn tạm thời. Ý thức về lợi ích sức khỏe và tính bền vững cho môi trường tiếp tục là động lực cốt lõi, đảm bảo đà phát triển lâu dài của ngành thực phẩm thay thế.
