Đột quỵ hay còn được gọi là tai biến mạch máu não là tình trạng não bộ bị tổn thương nghiêm trọng do quá trình cấp máu não bị gián đoạn hoặc giảm đáng kể khiến não bộ bị thiếu oxy, không đủ dinh dưỡng để nuôi các tế bào. Trong vòng vài phút nếu không được cung cấp đủ máu, các tế bào não sẽ bắt đầu chết.
Vì vậy, người bị đột quỵ cần được cấp cứu ngay lập tức, bởi thời gian kéo dài càng lâu thì số lượng tế bào não chết càng nhiều, ảnh hưởng lớn đến khả năng vận động và tư duy, thậm chí dẫn đến tử vong. Hầu hết những người sống sót sau đột quỵ đều bị suy giảm sức khỏe hoặc gặp các di chứng như tê liệt, yếu cơ, mất ngôn ngữ, rối loạn cảm xúc hoặc suy giảm thị lực.
NHẬN BIẾT SỚM ĐỂ BẢO VỆ TÍNH MẠNG
Có 2 loại đột quỵ là đột quỵ do thiếu máu và đột quỵ do xuất huyết. Đột quỵ do thiếu máu cục bộ chiếm khoảng 85% tổng số các ca bị đột quỵ hiện nay. Tình trạng này xảy ra khi các cục máu đông làm tắc nghẽn động mạch, cản trở quá trình máu lưu thông lên não.
Đột quỵ do xuất huyết là tình trạng mạch máu đến não bị vỡ khiến máu chảy ồ ạt gây xuất huyết não. Nguyên nhân khiến mạch máu vỡ là do thành động mạch mỏng yếu hoặc xuất hiện các vết nứt, rò rỉ.
Bên cạnh đó, người bệnh có thể gặp phải cơn thiếu máu não thoáng qua, là một dạng đột quỵ nhỏ với dòng máu lên não bị giảm tạm thời. Người bệnh có những triệu chứng của đột quỵ nhưng chỉ kéo dài khoảng vài phút. Đây là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ đột quỵ có thể xảy ra bất cứ lúc nào mà người bệnh cần lưu ý.
Các dấu hiệu đột quỵ có thể xuất hiện và biến mất rất nhanh, lặp đi lặp lại nhiều lần. Người bệnh có thể cảm thấy cơ thể mệt mỏi và đột ngột mất sức, tê cứng mặt hoặc một nửa mặt, nụ cười bị méo mó.
Cử động tay chân có thể trở nên khó khăn hoặc không thể cử động được. Một bên cơ thể có thể bị tê liệt. Dấu hiệu đột quỵ chính xác nhất là không thể nâng hai cánh tay qua đầu cùng một lúc.
Người bệnh cũng có thể gặp khó khăn trong việc phát âm. Họ sẽ nói không rõ chữ, bị dính chữ, nói ngọng bất thường. Chúng ta có thể kiểm tra bằng cách yêu cầu người bệnh nhắc lại một câu đơn giản. Nếu không thể lặp lại được, đó có thể là dấu hiệu đột quỵ.
Các triệu chứng khác có thể bao gồm hoa mắt, chóng mặt, người mất thăng bằng đột ngột, không phối hợp được các hoạt động; thị lực giảm, mắt mờ, không nhìn rõ; đau đầu dữ dội, cơn đau đầu đến rất nhanh, có thể gây buồn nôn hoặc nôn.
Tùy thể trạng sức khỏe của mỗi người mà dấu hiệu đột quỵ có thể khác nhau. Những dấu hiệu đột quỵ có thể đến và qua đi rất nhanh nên cần lắng nghe cơ thể. Khi thấy các dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ, nên đến gặp bác sĩ ngay để được kiểm tra. Thời gian vàng để xử lý bệnh đột quỵ là 60 phút, mỗi phút qua đi, mức độ tổn thương của hệ thần kinh càng nghiêm trọng.
Một số đối tượng có nguy cơ cao bị đột quỵ. Người từ 55 tuổi trở lên có nguy cơ cao do hệ tim mạch và mạch máu suy yếu theo tuổi tác.
Người mắc bệnh tăng huyết áp, tiểu đường hoặc rối loạn mỡ máu cũng có nguy cơ cao. Những bệnh lý này gây tổn thương mạch máu, dẫn đến xơ vữa động mạch và làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông.
Người có tiền sử bệnh tim mạch, rung nhĩ dễ hình thành huyết khối, dẫn đến đột quỵ. Người hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia cũng có nguy cơ cao. Hút thuốc lá gây co thắt mạch máu, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch. Uống nhiều rượu bia có thể gây tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim.
Người béo phì hoặc ít vận động dễ bị rối loạn chuyển hóa. Tình trạng này làm tăng huyết áp, đường huyết và mỡ máu. Lối sống ít vận động làm giảm lưu thông máu, tăng nguy cơ hình thành huyết khối.
Người có tiền sử gia đình bị đột quỵ cũng thuộc nhóm nguy cơ. Yếu tố di truyền có thể ảnh hưởng đến khả năng mắc các bệnh, nhất là khi có người thân từng bị đột quỵ hoặc bệnh tim mạch sớm.
SƠ CỨU ĐÚNG CÁCH CÓ THỂ CỨU SỐNG BỆNH NHÂN ĐỘT QUỴ
Khi người thân hoặc người xung quanh có dấu hiệu đột quỵ, việc xử lý kịp thời là rất quan trọng để hạn chế tổn thương não và tăng khả năng hồi phục. Dưới đây là các bước cần thực hiện:
Bước 1: Giữ bình tĩnh và đặt người bệnh nằm nghiêng
Giữ người bệnh trong tư thế nằm nghiêng, đặc biệt nếu có dấu hiệu nôn mửa. Điều này giúp ngăn dịch nôn hoặc đờm dãi tràn vào đường thở, tránh nguy cơ ngạt thở. Đồng thời làm thông thoáng đường thở bằng cách lau sạch đờm dãi nếu có.
Bước 2: Gọi cấp cứu
Đây là bước quan trọng nhất. Gọi cấp cứu (115) ngay lập tức để đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất. Khi gọi, hãy thông báo rõ ràng về tình trạng và triệu chứng hiện tại của người bệnh để đội ngũ y tế chuẩn bị trước phương tiện hỗ trợ.
Bước 3: Không để người bệnh cử động mạnh hoặc tự đi lại
Không nên di chuyển người bệnh quá nhiều, đặc biệt không nên để họ tự mình đi lại. Việc cử động mạnh có thể khiến máu lưu thông nhanh hơn, làm tăng áp lực trong não và làm tình trạng xấu đi nhanh chóng.
Bước 4: Hô hấp nhân tạo khi hôn mê, ngừng thở
Nếu người bệnh bất tỉnh hoặc ngừng thở, cần kiểm tra hô hấp và thực hiện hô hấp nhân tạo. Nếu có máy đo huyết áp, hãy kiểm tra huyết áp của người bệnh. Tuy nhiên, không tự ý dùng thuốc hạ huyết áp nếu không có chỉ định từ bác sĩ. Đồng thời, theo dõi nhịp thở của bệnh nhân và đảm bảo họ thở được dễ dàng.
Bước 5: Giữ người bệnh ở trong tình trạng ấm áp
Giữ thân nhiệt ổn định bằng cách đắp một lớp chăn mỏng. Tránh sử dụng quá nhiều chăn hoặc chăn dày vì có thể gây khó khăn cho việc hô hấp.
Bước 6: Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc
Không cho người bệnh uống bất kỳ loại thuốc nào, kể cả aspirin (một loại thuốc nằm trong nhóm giảm đau, hạ sốt và chống viêm). Một số người nghĩ aspirin có thể làm tan cục máu đông, nhưng điều này chỉ đúng với đột quỵ do tắc mạch và có thể gây hại nghiêm trọng nếu người bệnh bị đột quỵ do xuất huyết. Chỉ dùng thuốc nếu có hướng dẫn cụ thể từ bác sĩ.
Ngoài ra, cần tránh một số sai lầm khi sơ cứu người bị đột quỵ như không nên cố gắng làm người bệnh tỉnh táo bằng cách vỗ vào mặt hoặc lắc mạnh, không cho người bệnh ăn hoặc uống gì, kể cả nước vì người bệnh có thể mất khả năng nuốt và dễ bị sặc, không dùng thuốc hạ huyết áp hoặc thuốc chống đông trừ khi có chỉ dẫn của bác sĩ. Đồng thời, tuyệt đối không áp dụng mẹo dân gian như dùng kim chích đầu ngón tay, cạo gió, xông hơi hay day ấn huyệt.
Theo Tổ chức Đột quỵ thế giới, cứ 2 giây lại có 1 ca đột quỵ mới xảy ra trên toàn cầu. Riêng tại Việt Nam, mỗi năm ghi nhận khoảng 200.000 ca đột quỵ, trong đó có đến 50% ca bệnh dẫn đến tử vong hoặc tàn phế nghiêm trọng.
Trên bản đồ đột quỵ thế giới, Việt Nam nằm trong số những nước có tỷ lệ đột quỵ cao nhất. Tỷ lệ mắc mới và tỷ lệ mắc bệnh đột quỵ lần lượt là 161 và 415 trên 100.000 người.