Thị trường đồ uống bổ trợ sức khỏe đã tăng trưởng mạnh mẽ trong những năm gần đây, nổi bật nhất là các sản phẩm hướng đến sức khỏe đường ruột, tập trung vào chất xơ prebiotic và vi khuẩn probiotic giúp nuôi dưỡng hệ vi sinh.
Kombucha, một loại trà lên men có nguồn gốc từ Trung Quốc cổ đại, đã vươn lên thành xu hướng toàn cầu, phần nào nhờ những tuyên bố về hàm lượng hàng tỷ lợi khuẩn trong mỗi chai thương mại.
Trong khi probiotics được cho là giúp gia tăng sự đa dạng của hệ vi sinh và hỗ trợ tiêu hóa, prebiotics lại đóng vai trò như một dạng chất xơ giúp nuôi sống các vi khuẩn có lợi này. Gần đây, các loại soda bổ sung prebiotic cũng bắt đầu lan rộng, xuất hiện dày đặc trên mạng xã hội lẫn các kệ hàng siêu thị.
Bên cạnh đó, một nhóm đồ uống khác từ latte pha adaptogen đến các loại mocktail không cồn có chứa THC đang chiếm một phân khúc nhỏ nhưng tăng trưởng đều trong thị trường wellness.
Theo Nzinga Harrison, bác sĩ tâm thần được chứng nhận kép và chuyên gia về nghiện, nhiều đồ uống bổ trợ sức khỏe hiện nay thường xoay quanh ba nhóm thành phần chính là adaptogen (gồm các chất tự nhiên như thảo mộc hoặc nấm được cho là hỗ trợ cơ thể thích ứng với căng thẳng), nootropic (được quảng bá là giúp cải thiện khả năng tập trung, trí nhớ hoặc sự minh mẫn) và các loại thảo mộc như hoa cúc hay lavender (nổi tiếng với tác dụng làm dịu).
Harrison nhận định rằng khoa học đằng sau những thành phần này vẫn còn ở giai đoạn đầu, dù đây là một lĩnh vực đầy tiềm năng. Chính sự pha trộn giữa kỳ vọng và bằng chứng khoa học còn hạn chế này khiến người tiêu dùng dễ rơi vào trạng thái hoang mang, khi ngày càng khó phân biệt đâu là sản phẩm thực sự hiệu quả giữa vô số lời quảng cáo.
LỢI ÍCH THẬT SỰ
Một làn sóng video trên TikTok có thể nhanh chóng khiến bất kỳ loại đồ uống chăm sóc sức khỏe nào trở nên nổi tiếng, nhưng mức độ phổ biến không đồng nghĩa với cơ sở khoa học.
Trong số các tuyên bố thường gặp, bù nước là lợi ích có cơ sở khoa học rõ ràng nhất. Nhiều nghiên cứu cho thấy đồ uống chứa điện giải có thể cải thiện khả năng hydrat hóa và hỗ trợ hiệu suất vận động.
Theo chuyên gia dinh dưỡng thể thao Kelly Jones, chất lỏng đóng vai trò quan trọng trong việc bù lại lượng nước mất qua mồ hôi, còn điện giải giúp cơ thể duy trì sự cân bằng dịch.
Khi cơ thể đổ mồ hôi, không chỉ nước mà cả điện giải cũng bị thất thoát. Nếu nồng độ điện giải trong máu giảm, cơ thể sẽ khó giữ lại lượng nước được nạp vào. Lượng đường bổ sung trong nhiều đồ uống điện giải cũng không hoàn toàn vô ích bởi carbohydrate giúp ruột hấp thụ nước hiệu quả hơn và hỗ trợ cơ bắp dự trữ năng lượng và nước.
Điện giải không chỉ cần thiết cho vận động thể thao mà còn giữ vai trò quan trọng trong các chức năng sống cơ bản. Natri, kali, clorua, magiê, canxi, phốt phát và các điện giải khác giúp duy trì cân bằng dịch, đồng thời truyền tín hiệu để cơ bắp, bao gồm cả cơ tim, co và giãn đúng cách.
Một điểm tiến bộ đáng chú ý của các loại đồ uống hiện đại là xu hướng cắt giảm lượng đường bổ sung. Dù một số loại vẫn chứa nhiều đường, nhiều sản phẩm đã được điều chỉnh để có hàm lượng thấp hơn so với nước ngọt, nước tăng lực và cà phê pha sẵn truyền thống.
Để tạo vị ngọt, các nhà sản xuất thường sử dụng chất tạo ngọt không cung cấp năng lượng như cỏ ngọt, chiết xuất quả la hán hoặc aspartame. Theo chuyên gia dinh dưỡng Lauren Manaker, những chất này có thể hỗ trợ việc giảm tiêu thụ đường nhưng không phù hợp với tất cả mọi người. Một số trường hợp có thể gặp các phản ứng như đầy hơi, chướng bụng, tiêu chảy hoặc đau đầu.
Hướng dẫn dinh dưỡng cho người Mỹ giai đoạn 2020 – 2025 khuyến nghị lượng đường bổ sung nên giới hạn dưới 50g/ngày để giảm nguy cơ bệnh mạn tính và duy trì chế độ ăn cân bằng. Việc thay thế nước ngọt truyền thống bằng các loại đồ uống ít đường hơn có thể giúp giảm tổng lượng đường tiêu thụ. Dù những loại nước ít đường không mang lại thay đổi sức khỏe tức thì, việc cắt giảm từng chút vẫn có ý nghĩa lâu dài.
Bên cạnh đó, xu hướng tìm hiểu và lựa chọn lối sống tỉnh táo không còn là hiện tượng nhất thời mà đã ảnh hưởng rõ rệt đến thói quen sinh hoạt và tiêu dùng. Tỷ lệ người trưởng thành tại Mỹ không uống rượu đang tăng nhanh, đạt 46% vào năm 2025, mức cao nhất kể từ khi Viện Gallup bắt đầu khảo sát vào năm 1939.
Trước xu hướng này, thị trường đã giới thiệu nhiều loại đồ uống bổ trợ sức khỏe được quảng bá như lựa chọn không cồn thay thế bia, rượu vang và rượu mạnh, hứa hẹn mang lại cảm giác thư giãn hoặc cải thiện tâm trạng.
Bác sĩ tâm thần Nzinga Harrison cho rằng những đồ uống này tạo ra lựa chọn xã hội hấp dẫn, không chứa cồn, góp phần hỗ trợ sức khỏe tinh thần và giúp việc uống ít rượu trở nên bình thường hơn.
Việc giảm tiêu thụ rượu có thể mang lại nhiều lợi ích sức khỏe bao gồm giảm nguy cơ ung thư, bệnh tim mạch, bệnh gan, trầm cảm, lo âu và suy giảm trí nhớ. Nó còn có thể cải thiện khả năng làm việc, học tập, ra quyết định và phối hợp vận động. Tuy nhiên, những lợi ích này đến từ việc uống ít rượu, chứ không phải từ bản thân đồ uống thay thế.
Không phải mọi đồ uống bổ trợ sức khỏe đều tập trung vào việc loại bỏ thành phần có hại. Một số được bổ sung các chất được cho là giúp tăng sự tập trung hoặc cải thiện tâm trạng.
Theo bác sĩ Harrison, một loại đồ uống chứa adaptogen hoặc nootropic khó có thể tạo ra thay đổi rõ rệt ngay lập tức. Dù vậy, nhiều sản phẩm trong nhóm này có chứa caffeine, chất đã được chứng minh có tác dụng ngắn hạn đối với sự tỉnh táo.
Các nghiên cứu cho thấy lượng caffeine từ thấp đến trung bình, khoảng 40 – 300mg/ngày, có thể cải thiện khả năng chú ý và tập trung. Một số bằng chứng cũng chỉ ra rằng việc uống cà phê ở mức vừa phải, cụ thể là cà phê chứ không phải bất kỳ đồ uống chứa caffeine nào, có thể giúp cải thiện tốc độ xử lý thông tin, sự chú ý và một số chức năng điều hành như trí nhớ.
Tuy nhiên, bác sĩ tâm thần Peter Hartmann cho biết, việc đánh giá tác dụng của đồ uống chứa adaptogen và nootropic là rất khó khăn. Những sản phẩm này thường được phân loại là thực phẩm bổ sung, không phải thực phẩm hay thuốc, nên không được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ thẩm định hoặc chứng nhận trước khi đưa ra thị trường.
Ngoài ra, hiện vẫn thiếu nghiên cứu về tác động của adaptogen, nootropic và thảo mộc ở liều lượng tương đương một chai đồ uống. Vì vậy, dù caffeine có thể mang lại sự tỉnh táo tạm thời, vẫn chưa có loại đồ uống nào thực sự đóng vai trò như một giải pháp kỳ diệu cho năng suất và trí não.
KHÔNG PHẢI CỨ UỐNG LÀ KHỎE
Đồ uống bổ trợ sức khỏe tràn ngập những lời quảng bá đầy hứa hẹn, nhưng không phải sản phẩm nào cũng mang lại hiệu quả như được mô tả. Việc làm rõ những lầm tưởng phổ biến sẽ giúp phân biệt đâu là giá trị thật, đâu chỉ là lời quảng cáo hấp dẫn.
Một trong những lầm tưởng lớn nhất là đồ uống bổ trợ sức khỏe có thể giải quyết các vấn đề tiêu hóa. Probiotic và prebiotic ngày càng được ưa chuộng nhờ những tuyên bố liên quan đến sức khỏe đường ruột.
Theo chuyên gia dinh dưỡng Jasmine Hormati, dù probiotic có thể hỗ trợ hệ vi sinh, hiện vẫn chưa có đủ bằng chứng cho thấy đồ uống chứa probiotic mang lại lợi ích tiêu hóa rõ rệt. Không thể biết chính xác bao nhiêu lợi khuẩn còn sống khi được tiêu thụ, cũng như khả năng chúng tồn tại trong hệ tiêu hóa vốn đã có khoảng 100.000 tỷ vi khuẩn.
Với soda chứa prebiotic, bằng chứng khoa học cũng còn hạn chế. Trong một số trường hợp, đặc biệt với người mắc hội chứng ruột kích thích, các thành phần như inulin có thể gây đầy hơi và khó chịu. Một loại nước có ga bổ sung chất xơ không thể thay thế cho lối sống lành mạnh dành cho đường ruột.
Một lầm tưởng khác là khả năng đốt mỡ của các loại nước tăng lực. Dù caffeine có thể làm tăng nhẹ mức tiêu hao năng lượng trong thời gian ngắn, các nghiên cứu không cho thấy mối liên hệ rõ ràng giữa đồ uống sinh nhiệt và việc giảm mỡ hay giảm cân đáng kể.
Những nghiên cứu nhỏ từng ghi nhận hiệu quả khi dùng trước tập luyện cho thấy kết quả rất hạn chế, ngắn hạn và phần lớn đã được thực hiện từ hơn 15 năm trước. Tuy vậy, các kết luận này vẫn thường được thổi phồng trong hoạt động tiếp thị.
Các khái niệm như “sương mù não” hay “mệt mỏi tuyến thượng thận” cũng thường bị khai thác trong quảng cáo, dù đây không phải là thuật ngữ y khoa chính thức.
Theo bác sĩ tâm thần Nzinga Harrison, những thuật ngữ này phản ánh cảm giác khó chịu có thật, nhưng sự mơ hồ của chúng khiến người tiêu dùng dễ tin rằng một loại đồ uống có thể giải quyết vấn đề.
Dù một số thành phần như adaptogen hay nootropic có liên quan đến lợi ích tiềm năng, điều đó không đồng nghĩa với việc đồ uống chứa chúng sẽ mang lại hiệu quả rõ ràng.
Không chỉ vậy, những loại đồ uống này có thể đóng vai trò bổ trợ nhưng không thể thay thế các thói quen sống lành mạnh. Bác sĩ Peter Hartmann cho rằng việc đánh giá tác dụng của từng sản phẩm là rất khó, do thành phần và liều lượng khác nhau, thậm chí có thể tương tác theo những cách không lường trước. Vì vậy, việc dựa vào thành phần chính và bằng chứng khoa học sẽ đáng tin cậy hơn so với các tuyên bố trên nhãn.
Cuối cùng, đồ uống bổ trợ sức khỏe không phải lúc nào cũng vô hại. Một số thành phần như kratom có thể gây nghiện và tác dụng phụ nghiêm trọng. Một số sản phẩm khác chứa hàm lượng vitamin hoặc caffeine rất cao, chẳng hạn có loại kombucha cung cấp tới 1.500% giá trị vitamin B12 khuyến nghị trong một lon 12 ounce (khoảng 354,9 ml).
Việc tiêu thụ quá mức các chất này có thể dẫn đến rủi ro sức khỏe, bao gồm tim đập nhanh, rối loạn giấc ngủ và khó chịu tiêu hóa. Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ cũng khuyến nghị không nên vượt quá 400 mg caffeine mỗi ngày.
Những phân tích này cho thấy đồ uống bổ trợ sức khỏe không phải là giải pháp thần kỳ. Một chế độ ăn cân bằng, vận động đều đặn, ngủ đủ giấc và quản lý căng thẳng vẫn là nền tảng bền vững và có cơ sở khoa học vững chắc nhất cho sức khỏe lâu dài.
