Phát biểu tại Diễn đàn Công nghệ và Năng lượng Việt Nam 2023 - lần thứ 6, bà Trần Thị Hồng Lan, Phó Cục trưởng Cục Ứng dụng và Phát triển công nghệ - Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng: "Thời gian qua, trong xu thế chuyển dịch năng lượng, điện gió và điện mặt trời đang có sự phát triển vượt bậc, giúp Việt Nam trở thành thị trường sôi động bậc nhất khu vực Châu Á - Thái Bình Dương và dẫn đầu Đông Nam Á trong lĩnh vực này".
ĐẨY MẠNH PHÁT TRIỂN NĂNG LƯỢNG TÁI TẠO
Tính đến cuối năm 2022, tổng công suất nguồn điện toàn hệ thống đạt 79.350 MW, trong đó, tổng công suất các nguồn điện năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) đạt khoảng 20.165 MW, chiếm tỷ trọng 25,4%. Trong quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (quy hoạch điện 8), Chính phủ ưu tiên phát triển mạnh các nguồn năng lượng tái tạo phục vụ sản xuất điện, nguồn điện này sẽ chiếm tỷ lệ khoảng 30,9% - 39,2% vào năm 2030.
Theo ông Nguyễn Ngọc Hưng, Viện Năng lượng – Bộ Công Thương, hệ thống điện Việt Nam có quy mô đứng thứ 2 khu vực Đông Nam Á, thứ 23 trên thế giới. Việt Nam cũng là quốc gia dẫn đầu khối ASEAN về quy mô cũng như tỷ lệ các nguồn điện gió và mặt trời.
Do đó, quy mô đầu tư ước tính cho nguồn điện gió, điện mặt trời trong thời gian qua là khoảng 20 tỷ USD. Dư nợ tín dụng xanh cho năng lượng tái tạo đến cuối năm 2022 đạt 233 nghìn tỷ đồng, chiếm khoảng 2,44% tổng GDP năm 2022. Trong giai đoạn 2019-2022, huy động phát triển năng lượng tái tạo từ trái phiếu đạt 81,5 nghìn tỷ đồng.
Theo ông Hưng, xu hướng phát triển năng lượng tái tạo toàn cầu và tại Việt Nam đã thúc đẩy việc làm xanh và sự tham gia vào chuỗi cung ứng thiết bị năng lượng tái tạo. Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, đã trở thành một trung tâm sản xuất và xuất khẩu tấm pin điện mặt trời.
Theo Quy hoạch điện 8 đẩy nhanh phát triển nguồn điện từ năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối...), tiếp tục gia tăng tỷ trọng của năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn điện và điện năng sản xuất.
Đặc biệt là sự "lên ngôi" của điện năng lượng mặt trời với 189.294 MW vào năm 2050 và sẽ không sử dụng than để phát điện, thực hiện cam kết của Thủ tướng tại Hội nghị COP 26 về giảm phát thải dòng bằng 0 vào năm 2050.
Đến cuối năm 2021, tổng công suất đăng ký đầu tư điện gió ngoài khơi tại Việt Nam khoảng 154 GW. Quy hoạch điện 8 đặt ra mục tiêu sẽ phát triển khoảng 21.880 MW điện gió trên bờ và khoảng 6.000 MW điện gió ngoài khơi vào năm 2030.
Theo ước tính của Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế - IRENA, Việt Nam có khoảng 115 nghìn lao động trong ngành điện mặt trời, đứng thứ 6 trên thế giới.
“Sự chuyển đổi của ngành năng lượng toàn cầu từ nguồn năng lượng hóa thạch sang nguồn không carbon vào nửa sau của thế kỷ này, giảm lượng khí thải CO2 liên quan đến năng lượng để giảm thiểu biến đổi khí hậu và hạn chế nhiệt độ toàn cầu ở mức 1,5 độ so với mức tiền công nghiệp”
Đáng chú ý, quy hoạch điện 8 ưu tiên phát triển mạnh các nguồn năng lượng tái tạo phục vụ sản xuất điện. Nguồn điện này sẽ đạt tỷ lệ khoảng 30,9 - 39,2% vào năm 2030 và đến năm 2050 sẽ khoảng 67,5 - 71,5%. Kiểm soát mức phát thải khí nhà kính từ sản xuất điện giảm lần lượt còn 204 - 254 triệu tấn năm 2030 và 27 - 31 triệu tấn vào năm 2050.
Theo đó, giai đoạn 2021 - 2030 ước tính tổng vốn đầu tư phát triển nguồn và lưới điện truyền tải tương đương 134,7 tỷ USD. Định hướng giai đoạn 2031 - 2050 ước tính nhu cầu vốn đầu tư phát triển nguồn và lưới điện truyền tải tương đương 399,2 - 523,1 tỷ USD, trong đó đầu tư cho nguồn điện khoảng 364,4 - 511,2 tỷ USD, lưới điện truyền tải khoảng 34,8 - 38,6 tỷ USD, sẽ được chuẩn xác trong các quy hoạch tiếp theo.
Quy hoạch điện 8 nêu rõ, hình thành hệ sinh thái công nghiệp năng lượng tổng thể dựa trên năng lượng tái tạo, năng lượng mới. Dự kiến đến 2030, hình thành 2 trung tâm công nghiệp, dịch vụ năng lượng tái tạo liên vùng bao gồm sản xuất, truyền tải và tiêu thụ điện; công nghiệp chế tạo thiết bị năng lượng tái tạo, xây dựng, lắp đặt, dịch vụ liên quan, xây dựng hệ sinh thái công nghiệp năng lượng tái tạo tại các khu vực có nhiều tiềm năng như Bắc Bộ, Nam Trung Bộ, Nam Bộ khi có các điều kiện thuận lợi.
TIỀM NĂNG NỘI ĐỊA HOÁ TRONG PHÁT TRIỂN ĐIỆN GIÓ, ĐIỆN MẶT TRỜI
Bà Vũ Chi Mai, Giám đốc Dự án Năng lượng sạch, chi phí hợp lý và an ninh năng lượng cho các nước Đông Nam Á (CASE) tại Việt Nam cho rằng, ở các mảng Việt Nam có thế mạnh nội địa hóa cao gồm điện gió trên bờ, điện gió ngoài khơi và điện mặt trời, lộ trình phát triển điện gió và điện mặt trời giai đoạn 2025 - 2050 có thể mang lại 160 tỷ USD lợi nhuận cho Việt Nam, tương đương 1,02% GDP trong cùng giai đoạn, xấp xỉ giá trị của ngành công nghiệp và xây dựng Việt Nam năm 2022 với 155 tỷ USD.
Theo nghiên cứu của CASE, thực hiện lộ trình này, tỷ lệ nội địa hóa sẽ tăng từ 45% ở thời điểm hiện tại tới gần 80% vào năm 2050 đối với điện mặt trời, và từ 37% hiện tại lên 55% vào năm 2050 đối với điện gió. Trong giai đoạn 2025 - 2050, giá trị nội địa hóa trong lĩnh vực năng lượng tái tạo ước đạt 80 tỷ USD, chiếm 50% tổng tiềm năng thị trường.
"Theo kinh nghiệm quốc tế, nội địa hóa thành công cần đáp ứng các điều kiện về tài chính, lực lượng lao động lành nghề và quy mô thị trường".
Nếu mục tiêu về công suất đặt của điện gió và điện mặt trời trong trong quy hoạch điện 8 đạt được, Việt Nam được dự báo có tiềm năng thị trường tương đối lớn. Tuy nhiên, điều kiện hiện tại là chưa đủ để triển khai tỷ lệ đảm bảo khả năng thanh khoản. Cần tiếp tục hỗ trợ về điều kiện tài chính và lực lượng lao động lành nghề.
Bà cho rằng, ở giai đoạn đầu cần thúc đẩy hơn nữa nội địa ở các công đoạn, phát triển dự án, lắp đặt/xây dựng và đấu nối. Về sản xuất có thể tiếp tục 2 lĩnh vực đã có thế mạnh. Thứ nhất điện mặt trời gồm máy biến áp và cáp, hệ khung, đơn vị điều khiển điện, tấm quang điện. Thứ hai điện gió gồm máy biến áp và cáp, thiết bị nền móng…
“Bên cạnh đó, cần tiếp tục đánh giá năng lực của các doanh nghiệp trong chuỗi giá trị điện gió và điện mặt trời, bao gồm cả các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp hỗ trợ. Đồng thời, đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển, chuyển giao công nghệ, các dự án thử nghiệm, phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng... để tối đa nội địa hóa”, bà Mai nhấn mạnh.