Tại New Zealand, việc giá bơ liên tục leo thang một cách chóng mặt đã trở thành nỗi bức xúc của người dân và đề tài "nóng" trong các cuộc tranh luận chính trị.
Trong khi người tiêu dùng đang phải săn lùng từng gói bơ giá rẻ, thậm chí tự làm tại nhà, thì chính phủ và doanh nghiệp vẫn loay hoay tìm cách hạ nhiệt thị trường. “Cơn bão giá” lần này không chỉ phản ánh áp lực lạm phát mà còn đặt ra bài toán nan giải về an ninh lương thực tại quốc gia xuất khẩu sữa hàng đầu thế giới.
“CƠN SỐT” SĂN BƠ
Số liệu từ Cục Thống kê New Zealand cho thấy giá bơ trong nước đã tăng 46,5% trong nửa đầu năm 2025 và tăng 65% trong giai đoạn từ tháng 4/2024 đến 3/2025, đẩy giá trung bình cho 500g bơ lên tới 8,60 NZD (tương đương 130 nghìn đồng). Thậm chí, một số thương hiệu nội địa còn vượt ngưỡng 10 NZD.
Trong bối cảnh giá cả leo thang, người dân New Zealand chấp nhận lái xe hàng giờ liền để tìm mua bơ giá rẻ, thậm chí đặt hàng từ các nước khác hoặc tự đánh kem để làm bơ tại nhà.
Tình trạng người dân xếp hàng dài tại siêu thị Costco ở Auckland để mua bơ giá rẻ đã khiến chuỗi bán sỉ này phải giới hạn số lượng mua tối đa 30 gói mỗi khách. Anh Kaleb Halverson, người được mệnh danh là “cao bồi Costco” hay “kẻ cướp bơ”, đã bắt đầu lái xe 10 tiếng khứ hồi từ Taranaki đến Auckland để mua bơ giá rẻ cho cộng đồng của mình. Anh mở trang Facebook nhận đặt hàng sản phẩm từ Costco và nhanh chóng “ngập” trong tin nhắn nhờ mua hộ bơ. “Nhu cầu thật kinh khủng, có người đặt 5 đến 10 gói bơ 500g mỗi lần”, anh Halverson chia sẻ với trang tin Stuff.
Một trường học ở Canterbury thậm chí dùng bơ để gây quỹ thay vì bánh ngọt hay sô cô la như thường lệ. Hiệu trưởng Rob Cavanagh của trường Leithfield cho biết chiến dịch này nhận được phản hồi lớn, với 19.000 gói bơ được bán ra. “Tôi không ngờ bơ lại trở thành món hàng ‘hot’ đến vậy”, ông nói.
Trong khi đó, mạng xã hội tràn ngập các video hướng dẫn cách tự làm bơ tại nhà. Nhiều tiệm bánh trên khắp đất nước cũng buộc phải tăng giá hoặc đứng trước nguy cơ đóng cửa vì chi phí đầu vào quá cao. Chủ tiệm Kayes Bakery ở Southland, bà Luella Penniall cho biết bản thân cảm thấy bức xúc khi phải nhập bơ giá rẻ từ nước ngoài, trong khi đang sống ngay giữa vùng sản xuất sữa lớn nhất thế giới.
New Zealand từ lâu vốn là nhà xuất khẩu sữa lớn nhất thế giới, mang về 11,3 tỷ NZD, tương đương 3,2% GDP cả nước và đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với các khu vực nông thôn.
Penniall chia sẻ rằng bà thường phải thông qua một nhà môi giới Australia để tìm nguồn bơ có giá và chất lượng phù hợp, và một nửa đơn hàng thường được vận chuyển từ nước láng giềng.
Tiệm bánh Kayes Bakery tiêu thụ khoảng 3 tấn bơ mỗi hai tháng. “Chúng tôi được bao quanh bởi các trang trại bò sữa, nhưng chi phí khiến việc dùng bơ nội địa trở nên quá khó. Người nông dân xứng đáng được trả công xứng đáng, họ làm việc cực nhọc, nhưng đâu đó trong chuỗi cung ứng, mọi thứ dường như đã vượt khỏi tầm kiểm soát”, bà Penniall than thở.
GIẢI BÀI TOÁN KHÓ
Giá bơ sữa tăng cao chóng mặt đang trở thành nỗi bức xúc lớn đối với người tiêu dùng New Zealand, đồng thời trở thành đề tài tranh cãi gay gắt trong giới chính trị. Vấn đề nghiêm trọng đến mức Giám đốc điều hành tập đoàn sữa lớn nhất New Zealand Fonterra Miles Hurrell đã bị triệu tập đến các cuộc họp với chính phủ và phe đối lập trong những tháng qua.
Một trong những nguyên nhân then chốt khiến giá bơ tại New Zealand tăng mạnh là do 95% sản lượng sữa của nước này được xuất khẩu. Nguồn cung nội địa hạn chế trong khi nhu cầu toàn cầu tăng cao đã đẩy giá của nhiều loại nông sản lên, không chỉ sữa mà cả thịt bò. Những biến động này đều được phản ánh trong giá bán lẻ trong nước.
Theo Giám đốc điều hành Infometrics Brad Olsen, các vấn đề về nguồn cung toàn cầu cùng nhu cầu mạnh mẽ đối với sản phẩm sữa New Zealand đang khiến giá trong nước tăng cao. Khi 95% sản lượng sữa được xuất khẩu, giá trong nước gần như do thị trường quốc tế quyết định.
“Đây là con dao hai lưỡi. Giá cao có lợi cho nền kinh tế, nhưng lại là gánh nặng cho người tiêu dùng trong nước. Dù chưa đạt được sự cân bằng lý tưởng, nhưng thực tế là giá hàng hóa sẽ luôn do thị trường quốc tế chi phối - đó là luật chơi mà chúng ta phải chấp nhận”, ông Olsen chỉ ra.
Ngoài ra, chi phí tăng dọc theo chuỗi cung ứng cũng góp phần khiến giá bị đội lên. Ở cấp độ nông trại, dù người nông dân đang nhận được giá thu mua ở mức kỷ lục cho sản phẩm sữa, song chi phí đầu vào cũng tăng mạnh - đồng nghĩa với việc lợi nhuận thực tế không nhiều.
Những yếu tố tác động lên giá bơ phần lớn nằm ngoài khả năng can thiệp trực tiếp của chính phủ. Trong khi đó, các đề xuất như giảm xuất khẩu để tăng nguồn cung trong nước hay cắt thuế hàng hóa và dịch vụ (GST) đối với sản phẩm sữa đều mang theo hệ lụy riêng.
Trước khi xem xét điều chỉnh quy định về xuất khẩu sữa, chính phủ phải cân nhắc những tác động rộng lớn hơn. Một mặt, giá sữa cao mang lại lợi ích lớn cho kinh tế khi ngành sữa chiếm 25% tổng kim ngạch xuất khẩu và sử dụng khoảng 55.000 lao động. Khi nông dân có lợi nhuận, nền kinh tế nông thôn cũng khởi sắc, kéo theo tác động tích cực lan tỏa đến toàn quốc.
Nhưng mặt khác, an ninh lương thực trong nước đang bị đe dọa. Nhiều người dân không đủ khả năng mua thực phẩm thiết yếu, còn nhu cầu sử dụng ngân hàng thực phẩm ngày càng tăng.
Vậy làm thế nào để New Zealand duy trì một hệ thống lương thực vừa mang lại lợi ích xuất khẩu, vừa hỗ trợ người tiêu dùng trong nước đang gặp khó khăn?
Phương án loại bỏ thuế GST đối với thực phẩm cũng đã được đưa ra. Nhiều quốc gia khác trên thế giới đã miễn thuế cho các sản phẩm sữa nhằm giúp các mặt hàng thiết yếu trở nên dễ tiếp cận hơn. Tuy nhiên, ý tưởng này đã nhiều lần bị xem xét và bác bỏ; bởi lẽ, việc cắt bỏ GST có thể khiến chính phủ thất thu từ 3,3 đến 3,9 tỷ NZD trong khi lợi ích cho các hộ gia đình chỉ ở mức khiêm tốn.
Một hướng khác là xem xét sự thống trị của Tập đoàn Fonterra trong chuỗi cung ứng. Việc có một doanh nghiệp lớn mang tầm toàn cầu mang lại nhiều lợi thế, nhưng cấu trúc thị trường cũng cần được đánh giá kỹ lưỡng. Thực chất, thị trường bơ sữa tại New Zealand vốn vẫn bị chỉ trích vì thiếu minh bạch và có dấu hiệu cạnh tranh không lành mạnh. Mức lợi nhuận mờ ám trong chuỗi cung ứng càng làm dấy lên nghi ngờ, bởi người tiêu dùng biết mình phải trả bao nhiêu, biết nông dân nhận được bao nhiêu, nhưng phần “ở giữa” lại rất khó nắm bắt - khiến nhiều người hoài nghi ai mới là bên hưởng lợi thực sự từ giá bơ sữa tăng cao.
Dẫu vậy, có thể chính phủ không cần hành động gì. Các nhà kinh tế vẫn nói: “Không gì hạ giá tốt hơn một mức giá quá cao”. Dù nhu cầu bơ khá ổn định, nhưng đến một mức nào đó, người tiêu dùng sẽ buộc phải cắt giảm hoặc tìm sản phẩm thay thế. Khi người mua quốc tế cũng bắt đầu phản ứng, nhu cầu toàn cầu giảm sẽ kéo nguồn cung quay lại thị trường nội địa.
Giá cao cũng là tín hiệu để các nhà sản xuất toàn cầu tăng sản lượng - điều này có thể diễn ra nhanh chóng nếu điều kiện thời tiết và sản xuất thuận lợi. Lịch sử từng chứng kiến thời điểm năm 2014, giá sữa thế giới giảm tới 48% chỉ trong vòng 12 tháng vì nhu cầu lao dốc và nguồn cung tăng mạnh.
